غربت کلام حنفی در سرزمین پدری امام ابوحنیفه

دسته: تحلیل, سیاسی
نویسنده: تحریریه روایت
1403/06/22
12:43 ب.ظ
بازدید: 53

پایگاه خبری تحلیلی روایت : ده-یازده ‌سال پیش زمانی‌که تازه صنف ششم مدرسه دینی بودم، «فقه اکبر» نخستین کتاب کلامی بود که باید در طول سال تعلیمی آن‌را می‌خواندیم. به این مضمون درسی، در طول هفته دو ساعت درسی اختصاص داشت. نمی‌دانم، آن‌زمان یا ذهن ما توان هضم این کتاب را نداشت و یا استاد ما –همان‌گونه که سزار بود- این کتاب را تشریح نمی‌کرد. به هر صورت فقط رو‌خوانی «فقه اکبر» را با اندکی ترجمه تحت اللفظی آن یاد گرفتیم و این سال تعلیمی به‌پایان رسید. در سال بعدی، طبق نصاب وزارت معارف باید کتاب «نور الظلم» را می‌خواندیم. مانند سال گذشته این ‌سال هم گذشت بدون این‌که در باب علم کلام چیزی بدانیم.

ده-یازده ‌سال پیش زمانی‌که تازه صنف ششم مدرسه دینی بودم، «فقه اکبر» نخستین کتاب کلامی بود که باید در طول سال تعلیمی آن‌را می‌خواندیم. به این مضمون درسی، در طول هفته دو ساعت درسی اختصاص داشت. نمی‌دانم، آن‌زمان یا ذهن ما توان هضم این کتاب را نداشت و یا استاد ما –همان‌گونه که سزار بود- این کتاب را تشریح نمی‌کرد. به هر صورت فقط رو‌خوانی «فقه اکبر» را با اندکی ترجمه تحت اللفظی آن یاد گرفتیم و این سال تعلیمی به‌پایان رسید. در سال بعدی، طبق نصاب وزارت معارف باید کتاب «نور الظلم» را می‌خواندیم. مانند سال گذشته این ‌سال هم گذشت بدون این‌که در باب علم کلام چیزی بدانیم. در صنف هشتم، مضمون مقرر «ابو المنتهی» بود. این کتاب را هم مانند سال‌های پیش خواندیم. در صنف نهم، باید کتاب «شرح ملا علی القاری» خوانده می‌شد، اما بنابر ملاحظاتی در مدرسه‌ما به جای این کتاب، کتاب «عقاید اسلامی، سیدسابق» را می‌خواندند.
اگر بگویم تا صنف دهم، در باب علم کلام هیچ چیزی نمی‌دانستم، مبالغه نکرده‌ام. نصاب تعلیمی ناکارآمد و ضعف علمی استادان در این موضوع نقش عمده داشت. به‌عنوان نمونه، به دانش‌آموز صنف ششم که بیشتر از ۱۲ سال عمر ندارد، تدریس کتاب «فقه اکبر» سودمند نیست و دانش‌آموزان از آن چیزی برداشت نمی‌کنند. پیش از ورد به هر علمی باید مقدمات آن‌را فراگرفت. دانش‌آموزی که هنوز تعریف، موضوع و غرض علم کلام، تاریچه این علم، مذاهب کلامی را نمی‌شناسد، چگونه می‌تواند، وارد متون کلامی شود و متن مهمی هم‌چون «فقه اکبر» را بخواند. از سوی دیگر، استادان در مدارس دینی نیز با شیوه‌های تدریس معاصر آشنا نیستند و نمی‌توانند به ‌گونه درست تدریس نمایند.
این همه را به خاطری می‌گویم که زمانی که وارد صنف دهم شدم، کتاب « دراسات في العقیدة الإسلامیة» را می‌خواندیم. طبق نصاب وزارت معارف، باید کتاب« شرح ملا علی القاری» را می‌خواندیم، اما استاد احمدذکی خاورنیا- استاد مضمون عقاید- پیشنهاد نمودند تا کتاب «دارسات في العقیدة الإسلامیة» را بخوانیم. این کتاب توسط دکتر عوض الله جاد حجازی، استاد دانشکده الهیات دانشگاه الازهر نوشته شده است و از بهترین کتاب‌های ابتدایی در علم کلام به شمار می‌رود. در این سال تازه با علم کلام و مباحث کلامی آشنا شدم.
طبق نصاب وزارت معارف آن‌زمان، در صنوف یازدهم و داوزدهم دانش‌آموزان مدارس دینی، مضمون عقیده ندارند. اما از آنجا که به مباحث کلامی علاقه‌ی خاص داشتیم و هم‌چنان دانستن علم کلام از ضروریات یک دانش‌آموز علوم دینی به شمار می‌رود، در صنف دوازهم هم به جای ساعت درسی مضمون دیگری، کتاب «المدخل إلی دارسة علم الکلام» نوشته‌ی دکتر حسن الشافعی، استاد دانشگاه الازهر و رییس پیشین دانشگاه اسلام آباد را استاد احمدذکی خاورنیا برای ما تدریس می‌کرد. در این سال بیشتر از پیش با مکاتب و دیدگاه‌های کلامی آشنا شدیم.
زمانی‌که وارد دانشکده شرعیات دانشگاه کابل شدم، هم‌چنان در آنجا کتاب‌های پارسی در علم کلام می‌خواندیم. کتاب‌های به اساس عقیده سلفی نوشته شده بود و همواره استاد عقیده تکرار می‌کرد که ایمان سه رکن دارد اقرار تصدیق و عمل.
استاد عقیده که یکی از مشهورترین اساتید دانشکده شرعیات بود و هم‌چنان تالیفات بسیاری داشت، متن عقیدة الطحاوی را روخوانی و ترجمه تحت اللفظی می‌کرد و دوباره می‌رفت.
این همه سرگذشت را به خاطری نقل کردم که متاسفانه به علم کلام توجه صورت نمی‌گرد و کلام حنفی به حاشیه رفته‌است. احیای کلام حنفی و محوریت آن در جامعه‌ما می‌تواند گره از بسیاری مشکلات عقیدتی بردارد.

همچنین بخوانید: امام ابوحنیفه (ره) و شیعیان

نوشته های مرتبط :