حنفیت؛ مکتب پاس‌داری از زبان پارسی

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
1401/11/26
2:21 ب.ظ
بازدید: 4

پس از به قدرت رسیدنِ طالبان در افغانستان هر از گاهی گزارش‌هایی منتشر می‌شود که نشان می‌دهد در فلان استان /ولایت و یا فلان اداره دولتی با زبانِ پارسی دشمنی و بی‌مهری صورت گرفته است. یکی از نمونه‌های این امر پایین‌کردن و پاره‌کردن تابلوی دانشگاه بلخ است که در آن در کنار «پوهنتون» واژه فارسی «دانشگاه» نیز ذکر شده بود. از این‌که بگذریم، حتا از زبان یکی از فرماندهان طالبان نقل می‌کنند که او گفته است از زبان پارسی خوشش نمی‌آید.

طالبان اگر خود را یک گروهِ مذهبی پیرو مکتب امام اعظم امام ابوحنیفه (رح) نمی‌دانستند، من این یادداشت را نمی‌نوشتم و با ادبیاتِ دیگری از این فارسی‌ستیزی‌ها انتقاد می‌کردم. اما از آن‌جایی که این‌ها خود را پیرو مکتب امام ابوحنیفه می‌دانند، نیاز است که از خدمات احناف به این زبان و جایگاه آن در میان علمای حنفی یادآوری کنم تا دیگر کسی نتواند با سوءاستفاده از نام این مذهبِ اعتدال‌گرا و خردورز به تبعیض زبانی و فارسی‌ستیزی در افغانستان اقدام کند.

در بحث پاس‌داری از زبان پارسی، نظریه‌ای که خیلی شایع است این است که فردوسی باعث زنده‌نگهداری و احیای این زبان شد. در این‌که فردوسی با آفرینش شهنامه، خدمت بزرگ و بی‌نظیری به زبان فارسی کرد، تردیدی نیست، اما چیزی را که نباید فراموش کرد این است که حنفیان عدل‌گرای بلخ و مضافاتش نیز در پاس‌داری از زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در برابر تعصب اموی نقش سترگی داشته‌اند. همه چیز از آن فتوای معروف امام ابوحنیفه (رح) آغاز شد که گفته بود گزاردن نماز به فارسی روا است. این فتوا را نه تنها مردم بخارا جدی گرفتند و نماز به فارسی گزاردند، بلکه پس از آن علمای احناف خراسان و ماوراءالنهر در هر زمینه‌ای به طرفداری از زبان فارسی در برابر جنبش تعریب به پا برخاستند.

همچنین بخوانید: قمی: تعامل شیعیان افغانستان با طالبان مثبت است

– علمای حنفی در بلخ، حدیث منسوب به پیامبر اسلام را در میان مردم تبلیغ و ترویج می‌کردند که بر بنیاد آن گفته می‌شد که زبان فارسی دری، زبان اهل بهشت است.

– در بخارا، ضمن آن‌که مردم نماز به فارسی گزاردند، علمای آن دیار نیز در پاسخ پرسش یکی از امرای سامانی مبنی بر این‌که آیا ترجمه قرآن به فارسی روا است یا خیر، به طرفداری از این زبان چند دلیل آوردند که در یکی از آن دلایل به صراحت زبان فارسی زبان انبیا و پیامبران پیش از اسلام خوانده شده و مقدس انگاشته شده است. شما متن آن استفتا و جواب علمای ماوراءالنهر را در مقدمه ترجمه فارسی تفسیر طبری می‌توانید بیابید.

– در سمرقند، علمای حنفی نخستین اعتقادنامه حنفیان اهل سنت و جماعت را به فارسی نگاشتند. آن اعتقادنامه، همان کتاب «السواد الاعظم» است که به درخواست امیر نوح سامانی، توسط حکیم سمرقندی نگاشته شده است. این کتاب همان زمان با دومتن عربی و فارسی منتشر گردیده و در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.

البته علمای آن دوره، تنها از زبان فارسی حمایت نکردند، بلکه حتا کوشیدند با استفاده از روایاتی از قبل موجود، برای سرزمین‌های شان نیز نوع تقدس بتراشند. مثلا مقاتل بن حیان، نخستین مفسر قرآن در بلخ، در تفسیر ۱۸ سوره‌ی مومنون، گهن/جیحون یا رود خانه بلخ را یکی از پنج دریایی می‌داند که از بهشت به سمت زمین جاری شده و در آخرالزمان دوباره به آسمان برخواهد گشت. مقاتل بن حیان نه تنها برای رودخانه بلخ جنبه قدسی و آسمانی تراشیده است، بلکه به قول فان اس برای نخستین‌بار نام فارسی‌ او را جایگزین نام یونانی‌اش که اکسوس بود، نیز کرده است. احادیث بسیار زیادی هم‌چنان در قداست بلخ، بخارا، مرو و هرات و نیشاپور در میان مردمان این استان‌ها نقل می‌شده است که اکثرا اسناد ضعیف دارند و در زمره مجعولات شمرده می‌شوند. مثلا ابوعصمه نوح بن ابی‌مریم که قاضی مرو و از شاگردان امام ابوحنیفه بود، روایات بسیاری در ستایش شهرهای خراسان، از جمله مرو، دارد که اسنادش را از طریق حضرت علی کرم‌الله وجهه به پیامبر می‌رساند.

همچنین بخوانید: افراد ناشناس در پروان یک مرد جوان را کشتند

آن‌چه از این موارد می‌توان دریافت این است که پاس‌داری از هویت ملی و زبان فارسی در برابر تعصب عربی امویان یکی از دغدغه‌های علمای احناف بوده است. آن‌ها نه تنها در مسایل سیاسی برابری‌خواه بودند، بلکه دغدغه پاس‌داری از زبان فارسی را نیز داشتند. بنابراین، گروه‌هایی که به نام مکتب امام ابوحنیفه با زبان پارسی دشمنی و ستیز می‌کنند، با حنفیت بیگانه‌اند و حق انتساب خود به این مکتب اعتدالی و خردگرا را ندارند.

نوشته های مرتبط :