افغان‌وار؛ جامعه‌‌ای در جنگ با خودش

دسته: تحلیل
نویسنده: تنویر احمد عصیان‌گر
1404/01/21
11:57 ق.ظ
بازدید: 22

پایگاه خبری تحلیلی روایت : افغانستان ام‌روز بیش‌تر از آن‌ که کشور قربانی جنگ‌های بیرونی باشد، درگیر انتحار فرهنگی و اجتماعی خودش است. نه گلوله می‌خواهد نه بم، کافی‌ست صفحات مجازی(فیس‌بوک، تویتر) را باز کنید. کلمات بدتر از کلاش، روان می‌دَرند. مردم، بی‌ نیاز از آموزش، بی‌رحمانه قضاوت می‌کنند. هر خانه سنگری‌ست، هر کیبورد ماشه‌ای، هر بحث آنلاین میدان جنگی. جامعه افغانستان را می‌توان نمونه‌ ای عینی از آنچه امیل دورکیم آنومی اجتماعی می‌ نامد دانست. وضعیتی که در آن نظم، انسجام و قواعد مشترک اخلاقی فرو می پاشد. در این فضای رها شده از ارزش افراد نه تنها به خود، بلکه به یک دیگر نیز آسیب می‌زنند. در افغانستانِ ام‌روز، ما شاهد گسست‌ های گسترده‌ ای میان نسل‌ها، میان گروه‌ های قومی و میان طبقات اجتماعی هستیم.

افغانستان ام‌روز بیش‌تر از آن‌ که کشور قربانی جنگ‌های بیرونی باشد، درگیر انتحار فرهنگی و اجتماعی خودش است. نه گلوله می‌خواهد نه بم، کافی‌ست صفحات مجازی(فیس‌بوک، تویتر) را باز کنید. کلمات بدتر از کلاش، روان می‌دَرند. مردم، بی‌ نیاز از آموزش، بی‌رحمانه قضاوت می‌کنند. هر خانه سنگری‌ست، هر کیبورد ماشه‌ای، هر بحث آنلاین میدان جنگی.
جامعه افغانستان را می‌توان نمونه‌ ای عینی از آنچه امیل دورکیم آنومی اجتماعی می‌ نامد دانست. وضعیتی که در آن نظم، انسجام و قواعد مشترک اخلاقی فرو می پاشد. در این فضای رها شده از ارزش افراد نه تنها به خود، بلکه به یک دیگر نیز آسیب می‌زنند. در افغانستانِ ام‌روز، ما شاهد گسست‌ های گسترده‌ ای میان نسل‌ها، میان گروه‌ های قومی و میان طبقات اجتماعی هستیم.
جامعه‌ شناسی ما حالتی از بی‌ نقدی عمیق را تجربه می‌کند. این همان چیزی‌ست که تئودور آدورنو و ماکس هورک‌ هایمر در مکتب فرانکفورت به‌ عنوان زوال توان انتقادی در فرهنگ توده‌ ای از آن یاد می‌کنند. در این جامعه انتقاد جای خود را به اتهام، تحلیل جای خود را به احساس، و مشارکت جای خود را به تماشا داده است.
ما دیگر نقد نمی‌کنیم، ما می‌بلعیم. شخص را، شخصیت را، گذشته‌اش را، خانواده‌ اش را، آینده‌ اش را. جامعه‌ ای که از ساختن خسته است، شروع به سوختن کرده.

فرهنگ نقد مرده؛ جای آن را با طعم عقده و مزه بی‌ سوادی طرد گرفته
رسانه‌ های اجتماعی در افغانستان نقش هابزین گرفته‌ اند، جایی که انسان، گرگ انسان است. توماس هابز در کتاب معروف خود لوایتان، جامعه را بدون قانون و قرار داد اجتماعی، صحنه‌ای از جنگ همه علیه همه می‌نامد. اکنون این جنگ در افغانستان نه با شمشیر، بلکه با هشتگ و هتاکی رخ می‌دهد.
افرادی که تا حال درست نمی‌دانستند جامعه‌ شناسی اسم رشته است یا بیماری، حالا تحلیل‌گر سیاسی‌ست. به صورت آنلاین آمده صحبت می‌‌کند، قضاوت می‌کند، حکم می‌دهد. دنیای مجازی ما نه مجازی‌ست، نه دنیا؛ یک کابوس بی‌ سر و ته است.
روشن‌فکران؟ نه! شعبده‌ بازانی با نقل‌ قول‌ های دزدی‌ شده از فوکو و نیچه که نمی‌فهمند فرق ساختار و ساختارگرایی چیست. ولی خوب بلدند با ترکیب چند واژه سنگین، مخاطب نادان را فریب دهند. و بعد گویند : شخصیت بعدی، قربانی بعدی، موج بعدی.
آنچه ژان بودریار آن را نمایش‌ زدگی می‌نامید، اکنون در جامعه ما شکل حاد خود را گرفته. هر چیزی که دیده شود، واقعی فرض می‌شود. در چنین فضایی، ظاهر بر باطن می‌ چربد و تاثیر جای حقیقت را می‌گیرد. ما در دنیایی از تصاویر زندگی می‌کنیم، جایی که صحبت کردن‌های آنلاین ما پرخاش‌گرانه بیش‌تر از تحلیل‌ های علمی باز نشر می‌شود.
ما نه سیاست می‌فهمیم، نه اخلاق. هر که حرفی بزند، خائن است. هر که سکوت کند، ترسوست. هر که موفق شود، جاسوس است. هر که تلاش کند، ریا کار است. هر که شکست بخورد، لیاقتش همین بود.
حمله، تخریب، تمسخر؛ چرخه‌ی روزمره‌ی ماست. نه پروژه داریم، نه برنامه. فقط هشتگ زدن و تهمت. پشت هر گوشی، یک قاضی نشسته. پشت هر کیبورد، یک جلاد مجازی.
می‌توان با استفاده از تئوری سرمایه نمادین پیر بوردیو نیز به تحلیل پرداخت؛ ما در جامعه‌ ای هستیم که سرمایه نمادین در آن با تخریب دیگران انباشته می‌شود، نه با خلق اعتبار علمی یا اخلاقی. نفرت‌ پراکنی به سرمایه اجتماعی تبدیل شده و بی‌ احترامی، نوعی امتیاز اجتماعی به حساب می‌آید.
سرمایه انسانی؟ سوخته. فرهیخته؟ فراری. جوان با استعداد؟ خسته و منزوی. میدان را داده‌ ایم به بی‌ دانشی که بلند حرف می‌زند و تند می‌نویسد.
افغان‌وار یعنی این: جنگی که دیگران شروع نکردند. خودمان علیه خودمان. شلیک به مغز، با کلمات؛ حمله به شخصیت، با نظریات.
آینده‌ ای در کار نیست وقتی هیچ‌کس جرئت نمی‌کند دیده شود. چون دیده شدن یعنی هدف شدن. چون بلند شدن یعنی سقوط حتمی.
و این یعنی افغانستانِ ام‌روز : میدان مین از جنس انسان.!

نوشته های مرتبط :