شکل‌گیری هویت اجتماعی افغانستان (۱۷۴۷-۲۰۲۱م) بخش اول: جنگ‌های دموگرافیک (جمعیتی)

دسته: تحلیل
نویسنده: نسیم ساعی
1403/12/23
3:04 ب.ظ
بازدید: 23

پایگاه خبری تحلیلی روایت : افغانستان کشوری با چشم‌انداز توپوگرافیک متنوع است که نواحی شمالی و جنوبی آن نامتقارن‌اند. منابع طبیعی، اقلیم، و ساختار اجتماعی این سرزمین به‌شدت تحت تأثیر ویژگی‌های جغرافیایی آن قرار دارند. علاوه بر آن، تحولات تاریخی، سیاست‌های حکومتی، و مداخلات خارجی، بر ترکیب جمعیتی و ساختار اجتماعی افغانستان اثرگذار بوده است. این مقاله به بررسی جنگ‌های دموگرافیک به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی شکل‌گیری هویت اجتماعی افغانستان می‌پردازد.

افغانستان کشوری با چشم‌انداز توپوگرافیک متنوع است که نواحی شمالی و جنوبی آن نامتقارن‌اند. منابع طبیعی، اقلیم، و ساختار اجتماعی این سرزمین به‌شدت تحت تأثیر ویژگی‌های جغرافیایی آن قرار دارند. علاوه بر آن، تحولات تاریخی، سیاست‌های حکومتی، و مداخلات خارجی، بر ترکیب جمعیتی و ساختار اجتماعی افغانستان اثرگذار بوده است. این مقاله به بررسی جنگ‌های دموگرافیک به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی شکل‌گیری هویت اجتماعی افغانستان می‌پردازد.

۱. نقش جغرافیا در شکل‌دهی به هویت اجتماعی افغانستان
افغانستان کشوری کوهستانی است که حدود ۸۰٪ از مساحت آن در ارتفاع بیش از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. رشته‌کوه‌های هندوکش، که افغانستان را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند، یکی از مهم‌ترین عناصر جغرافیای اجتماعی کشور محسوب می‌شود. این وضعیت جغرافیایی، همراه با منابع آبی محدود، مراتع للمی، و عدم دسترسی آسان به زمین‌های کشاورزی، موجب شکل‌گیری جوامع پراکنده و خودبسنده شده است.
افغانستان فاقد صنایع پیشرفته است و اقتصاد آن بر کشاورزی، دام‌داری، و صنایع دستی سنتی متکی است. در بسیاری از مناطق، مشاغلی که در سایر کشورها منسوخ شده‌اند، هنوز رواج دارند. در عین حال، سیاست‌های اسکان جمعیتی و تغییر ترکیب قومی، موجب تشدید تضادهای اجتماعی شده است.

۲. جنگ‌های دموگرافیک و تأثیر آن بر افغانستان
الف. تعریف جنگ‌های دموگرافیک
جنگ‌های دموگرافیک به درگیری‌هایی گفته می‌شود که بر سر ترکیب جمعیتی، تسلط بر منابع، یا کسب برتری سیاسی و فرهنگی میان گروه‌های مختلف رخ می‌دهند. این نوع درگیری‌ها می‌توانند به‌صورت تدریجی و غیرخشونت‌آمیز (مانند مهاجرت و افزایش زاد و ولد) یا به‌صورت خشونت‌آمیز (مانند پاک‌سازی قومی) اتفاق بیفتند.

همچنین بخوانید: اوچا: طی هفت ماه سال روان میلادی به ۲۲.۶ میلیون تن در افغانستان کمک‌ شده است

ب. انواع جنگ‌های دموگرافیک در افغانستان
۱. جنگ زاد و ولد: گروه‌های رقیب با افزایش نرخ زاد و ولد، در تلاش برای به دست آوردن برتری عددی هستند.
۲. جنگ مهاجرتی: جابه‌جایی عمدی جمعیت با هدف تغییر ترکیب قومی و اجتماعی مناطق مختلف، مانند اسکان ناقلین در گستره‌ی مرکزی، غربی، و شمالی افغانستان.
3. پاک‌سازی قومی: حذف فیزیکی یا اجبار گروه‌های خاص به ترک منطقه، که در دوران‌های مختلف تاریخی افغانستان اتفاق افتاده است.
4. جنگ از طریق سیاست‌های هویتی: تغییر زبان رسمی، سیستم آموزشی، و ساختار دولتی به نفع یک گروه خاص.
5. استعمار جمعیتی: اسکان گروه‌های خاص در مناطق جدید برای به دست گرفتن کنترل جغرافیایی آن مناطق.

۳. سیاست‌های اسکان و تأثیر آن بر ثبات سیاسی
الف. الگوی سکونت و تأثیر آن بر روابط قومی
تقسیمات قومی در افغانستان از گذشته‌های دور وجود داشته و در بسیاری از موارد به ایجاد تنش‌های اجتماعی منجر شده است. در شهرهای بزرگی مانند کابل، مزار، هرات، قندهار، و ننگرهار، با وجود تنوع قومی، اکثریت یک گروه خاص همچنان غالب است. سیاست‌های داخلی و مداخلات خارجی، باعث تغییر ترکیب جمعیتی در مناطق مختلف شده‌اند.
ب. نمونه‌هایی از تغییرات جمعیتی
در دوره‌های مختلف، زمین‌های کشاورزی و مراتع کنار رود کابل، به مراکز نظامی، کانون‌های اداری، و اقامتگاه‌های نخبگان قومی تبدیل شده است.
تیمورشاه درانی، برای تثبیت قدرت خود، قبایل خاصی را در کابل اسکان داد که منجر به شکل‌گیری محلات قومی مانند کوچه‌ی سردارجان‌خان پوپل‌زایی، گذر اچک‌زایی‌ها، و محله‌ی مرادخانی شد.
در مناطق دیگر نیز تقسیم‌بندی‌های قومی و صنفی شکل گرفت، مانند بازار آهنگران، بازار مسگرها، و محله‌ی باغ‌بان‌ها.

همچنین بخوانید: باشنده‌گان ولسوالی یاوان بدخشان با هزینه شخصی‌ شان یک مکتب ساختند

ج. توزیع جمعیت بر اساس تقسیمات وزارت شهرسازی (۱۳۸۹خ)
بر اساس مطالعات وزارت امور شهرسازی، جمعیت افغانستان به هشت حوزه‌ی اصلی تقسیم شده است:
۱. حوزه‌ی کابل (کابل، وردک، لوگر، پروان، کاپیسا، پنج‌شیر)
۲. حوزه‌ی شمال (مزار، سمنگان، جوزجان، سرپل، شبرغان، فاریاب)
۳. حوزه‌ی شمال‌شرقی (قندوز، تخار، بدخشان، بغلان)
۴. حوزه‌ی جنوب (خوست، پکتیا، پکتیکا، غزنی)
۵. حوزه‌ی شرقی (ننگرهار، کنر، نورستان، لغمان)
۶. حوزه‌ی مرکزی (بامیان، دایکندی، ارزگان، غور)
۷. حوزه‌ی جنوب‌غربی (نیمروز، هلمند، قندهار، زابل)
۸. حوزه‌ی غربی (هرات، بادغیس، فراه)

سیاست‌های اسکان و تغییر ترکیب جمعیتی، تأثیر عمیقی بر ثبات سیاسی و اجتماعی افغانستان داشته است. درحالی‌که شهرهای بزرگ به دلیل تنوع قومی، به نسبت از درگیری‌های مستقیم دور مانده‌اند، مناطق روستایی و نواحی حاشیه‌ای بیشترین تأثیر را از این سیاست‌ها پذیرفته‌اند.
با توجه به تاریخ و وضعیت کنونی افغانستان، درک ساختار اجتماعی-جغرافیایی کشور برای برنامه‌ریزی توسعه‌ای و دست‌یابی به ثبات پایدار ضروری است. اقدامات آتی در زمینه‌ی سیاست‌گذاری باید به گونه‌ای باشد که از تشدید تنش‌های قومی جلوگیری کرده و موجب همگرایی اجتماعی گردد.

ادامه دارد…

نوشته های مرتبط :