نبرد هویت در افغانستان: از سرکوب تا بازخیزی

دسته: تحلیل
نویسنده: عصیان‌گر
1403/12/08
11:20 ق.ظ
بازدید: 36

پایگاه خبری تحلیلی روایت : هویت، به‌ عنوان یک مفهوم کلیدی در فلسفه و علوم اجتماعی، از دیرباز مورد توجه بسیاری از اندیش‌مندان قرار گرفته است. ارسطو هویت را به‌ عنوان تداوم و ثابت بودن موجودات تعریف می‌کند، اما در دوران مدرن، فلاسفه‌ای چون هگل و فوکو هویت را به‌ عنوان پدیده‌ای دیالکتیکی و ساخته‌ شده توسط گفتمان‌های اجتماعی و تاریخی مطرح کرده‌ اند. در افغانستان، با وجود تنوع قومی و زبانی، تعریف یک هویت ملی واحد همواره چالش‌ برانگیز بوده است. در این کشور، سیاست‌های یکسان‌ سازی هویت از زمان امیر عبدالرحمان خان تا دوران معاصر، باعث سرکوب هویت‌های محلی و تلاش برای تحمیل هویت مرکزی و افغانی شده است. در این راستا، هویت‌های حاشیه‌ای چون هویت خراسانی در برابر سیاست‌های دولتی واکنش نشان داده و احیای مجدد آن‌ها را شاهد بوده‌ ایم.

هویت، به‌ عنوان یک مفهوم کلیدی در فلسفه و علوم اجتماعی، از دیرباز مورد توجه بسیاری از اندیش‌مندان قرار گرفته است. ارسطو هویت را به‌ عنوان تداوم و ثابت بودن موجودات تعریف می‌کند، اما در دوران مدرن، فلاسفه‌ای چون هگل و فوکو هویت را به‌ عنوان پدیده‌ای دیالکتیکی و ساخته‌ شده توسط گفتمان‌های اجتماعی و تاریخی مطرح کرده‌ اند. در افغانستان، با وجود تنوع قومی و زبانی، تعریف یک هویت ملی واحد همواره چالش‌ برانگیز بوده است. در این کشور، سیاست‌های یکسان‌ سازی هویت از زمان امیر عبدالرحمان خان تا دوران معاصر، باعث سرکوب هویت‌های محلی و تلاش برای تحمیل هویت مرکزی و افغانی شده است. در این راستا، هویت‌های حاشیه‌ای چون هویت خراسانی در برابر سیاست‌های دولتی واکنش نشان داده و احیای مجدد آن‌ها را شاهد بوده‌ ایم.
نظریات کلیدی درباره هویت
در بررسی هویت، دو دیدگاه اصلی وجود دارد:
۱.دیدگاه جوهری (Essentialist): این دیدگاه هویت را به‌عنوان یک امر ثابت و از پیش تعیین‌ شده می‌بیند. این نظریه تأکید دارد که هویت‌های ملی و فردی بر پایه ویژگی‌های طبیعی و ثابت، مانند زبان، نژاد یا تاریخ مشترک شکل می‌گیرند.
۲.دیدگاه برساخت‌ گرایانه (Constructivist): در این دیدگاه، هویت محصول تعاملات اجتماعی، تاریخی و فرهنگی است که در گفتمان‌های مختلف باز تعریف می‌شود.
در اینجا، به چند نظریه در این حوزه اشاره کوتاه می‌کنیم:
۱.ارسطو: ارسطو در متافیزیک خود هویت را به‌ عنوان تداوم و این‌ همانی تعریف می‌کند. این نگرش تأکید بر ثبات و پیوستگی دارد، اما در دوران مدرن، این دیدگاه تغییر کرده است.
۲.هگل: هگل در نظریه‌ی دیالکتیک خود هویت را محصول تضادها و تحولات تاریخی می‌داند. طبق نظر هگل، هویت در یک روند دیالکتیکی شکل می‌گیرد که در آن تضادها به هم می‌پیوندند و فرایند تکاملی به‌وجود می‌آید.
۳.فوکو: فوکو هویت را نه یک امر طبیعی بلکه نتیجه‌ی گفتمان‌های قدرت می‌داند. طبق نظر فوکو، هویت نه از درون فرد بلکه از بیرون و از طریق گفتمان‌های اجتماعی و سیاسی ساخته می‌شود.
۴.بندیکت اندرسون: اندرسون در کتاب “اجتماعات خیالی” توضیح می‌دهد که ملت‌ها بر اساس تصورات جمعی و خیالی شکل می‌گیرند، نه بر اساس حقیقت‌های عینی. این دیدگاه در تحلیل هویت‌های ملی و فرهنگی در افغانستان و سایر کشورها اهمیت دارد.
تحولات هویتی در افغانستان

همچنین بخوانید: گزارش جدید رواداری از نقض حقوق بشر در افغانستان

سرکوب هویت‌های محلی و مقاومت در برابر آن: از اوایل قرن بیستم، به‌ویژه در دوره‌ی امیر عبدالرحمان خان، سیاست‌های دولت افغانستان به‌ منظور تحمیل هویت واحد و مرکزی آغاز شد. این سیاست‌ها شامل تحمیل زبان، کوچ‌های اجباری اقوام مختلف و سرکوب اعتراضات قومی بود. در این راستا، هویت‌های محلی و قومی مختلف مانند تاجیک‌ها، هزاره‌ها، اوزبیک‌ها و بلوچ‌ها مورد سرکوب قرار گرفتند.

واکنش به ناسیونالیسم افغانی: احیای هویت‌های سرکوب‌شده: همان‌طور که هگل می‌گوید، هر گفتمان مسلط آنتی‌تز خود را تولید می‌کند. در افغانستان، تحمیل هویت افغانی واحد موجب شده که هویت‌های محلی و قومی به‌ویژه هویت خراسانی احیا شوند. این هویت‌ها در برابر سیاست‌های یکسان‌سازی دولتی مقاومت کرده‌ اند و به عنوان یک نیروی جدید در عرصه‌ی سیاسی و اجتماعی افغانستان به ویژه در دوران پس از ۲۰۰۱ بروز یافته‌ اند.

هویت خراسانی در قرن ۲۱: از سایه به میدان سیاست: پس از سقوط طالبان در ۲۰۰۱، فضا برای ظهور گفتمان‌های هویتی مختلف فراهم شد. رسانه‌های اجتماعی و اینترنت به‌ویژه در این بازه زمانی نقش اساسی در باز تعریف هویت‌ها ایفا کردند. هویت خراسانی، که در دوران ط ا ن و پیش از آن سرکوب شده بود، اکنون به یکی از مسایل مهم در سیاست افغانستان تبدیل شده است.
نقش عوامل خارجی در نبرد هویتی افغانستان
استعمار و مرزبندی‌های مصنوعی: یکی از عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری هویت‌های ملی و قومی در افغانستان، مرزبندی‌های مصنوعی است که توسط استعمارگران بریتانیایی و روس‌ها ایجاد شد. توافقنامه‌ی دیورند (۱۸۹۳) که پشتون‌ها را میان دو کشور افغانستان و پاکستان تقسیم کرد، هم‌چنان بر هویت قومی در این منطقه تأثیرگذار است.
جنگ سرد و تأثیر ایدئولوژی‌های خارجی: در دوران جنگ سرد، افغانستان به میدانی برای رقابت‌های ایدئولوژیک تبدیل شد. حکومت کمونیستی افغانستان بر هویت طبقاتی و کارگری تأکید می‌کرد، در حالی که مجاهدین بر هویت اسلامی و قومی خود تمرکز داشتند. این تضادها باعث تقویت هویت‌های مختلف و متنوع در کشور شد.
مداخله‌ی آمریکا و بازتعریف هویت سیاسی: پس از ۲۰۰۱، حضور نیروهای خارجی و مداخلات سیاسی آمریکا باعث تغییرات زیادی در ساختار سیاسی و اجتماعی افغانستان شد. تلاش‌ها برای ایجاد هویت ملی مشترک با چالش‌هایی از جمله اختلافات قومی و زبانی مواجه شد که در نهایت به موفقیت کامل نرسید.

همچنین بخوانید: رییس جمهور ایران: راه حل مشکل افغانستان تشکیل حکومت فراگیر است

تأثیر رسانه‌ها و دیاسپورا در نبرد هویتی افغانستان
رسانه‌های اجتماعی و گسترش گفتمان‌های هویتی: با رشد اینترنت و رسانه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، توییتر و یوتیوب، هویت‌های سرکوب‌ شده و حاشیه‌ای در افغانستان مجدداً مطرح شدند. این رسانه‌ها به ابزاری قدرت‌مند برای باز تعریف هویت‌های قومی و فرهنگی تبدیل شده‌اند.
مهاجرت و دیاسپورا: نقش افغان‌های خارج از کشور: مهاجرت‌های گسترده‌ی افغان‌ها به کشورهای مختلف، از جمله ایران، اروپا، آمریکا و استرالیا، باعث ایجاد بحث‌های جدید در مورد هویت و تعلق قومی شده است. افغان‌های مقیم دیاسپورا نقش مهمی در احیای هویت‌های مختلف و تلاش برای شفاف‌سازی و باز تعریف هویت ملی ایفا کرده‌ اند.

هویت در افغانستان یک پدیده ثابت و ازلی نیست، بلکه همواره در جریان تحولات تاریخی، سیاسی و اجتماعی تغییر کرده است. در طول تاریخ، سیاست‌های مختلف دولت‌ها تلاش داشته‌ اند تا یک هویت واحد و متمرکز ایجاد کنند، اما در عمل این تلاش‌ها تنها به سرکوب هویت‌های محلی و قومی منجر شده است. هویت‌های سرکوب‌ شده، به‌ویژه هویت‌ های خراسانی، در برابر این سیاست‌ها مقاومت کرده و در دوران پس از ۲۰۰۱ به‌ ویژه با کمک رسانه‌های اجتماعی و مهاجرت‌ های گسترده، باز تعریف و احیا شده‌ اند.
در نهایت، همان‌طور که نظریات هگل، فوکو و اندرسون نشان می‌دهند، هویت‌های ملی و قومی در افغانستان نه تنها تحت تأثیر سرکوب‌های دولتی بلکه تحت تأثیر گفتمان‌های قدرت و ایدئولوژی‌های مختلف قرار دارند. روند تاریخی شکل‌گیری هویت در افغانستان نشان می‌دهد که هرگونه تلاش برای تحمیل یک هویت واحد تنها به تعمیق بحران هویتی و تضادهای داخلی خواهد انجامید. بازتعریف و شفاف‌سازی هویت‌های مختلف در این کشور به‌ویژه هویت‌های حاشیه‌ای می‌تواند به فرآیند صلح و آشتی ملی کمک کند و افغانستان را به سوی یک هویت ملی جامع و چند صدایی هدایت کند.

همچنین بخوانید: چرا آسیای میانه از حضور طالبان نگران است؟

نوشته های مرتبط :