غياب دیالکیتک در افغانستان: چرا تغییر ممکن نمیشود؟

دسته: تحلیل, فرهنگ
نویسنده: تحریریه روایت
1403/11/11
5:37 ب.ظ
بازدید: 37

پایگاه خبری تحلیلی روایت : هگل بر این باور بود که آگاهی انسان در بستر تضاد ها و درگیری های تاریخی رشد میکند و این را سیر دیالکتیکی می‌نامید که شامل تز (وضعیت موجود و فکری غالب در یک جامعه یا دوره تاریخی)، آنتی تز (نیروی متضاد که تز را نقد میکند و خواهان تغییر آن است) و سنتز (مرحله تکامل یافته از تز و آنتی تز میباشد. اگر دیالکیتک هگلی را به عنوان چارچوبی برای تحلیل تحولات‌ اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که جامعه افغانستان نه فقط درگیر یک تضاد فعال بین تز و آنتی تز نیست، به علاوه هیچ یک از این دو به درستی شکل نگرفته اند.

هگل بر این باور بود که آگاهی انسان در بستر تضاد ها و درگیری های تاریخی رشد میکند و این را سیر دیالکتیکی می‌نامید که شامل تز (وضعیت موجود و فکری غالب در یک جامعه یا دوره تاریخی)، آنتی تز (نیروی متضاد که تز را نقد میکند و خواهان تغییر آن است) و سنتز (مرحله تکامل یافته از تز و آنتی تز میباشد. اگر دیالکیتک هگلی را به عنوان چارچوبی برای تحلیل تحولات‌ اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که جامعه افغانستان نه فقط درگیر یک تضاد فعال بین تز و آنتی تز نیست، به علاوه هیچ یک از این دو به درستی شکل نگرفته اند. سرانجام، سنتز نیز امکان پذیر نیست و جامعه در یک وضعیت بی حرکتی، تکرار و بحران دائمی گرفتار شده است. نظام ارزشی مسلط در افغانستان ساختاری دارد که هر گونه نقد یا پرسشگری را به عنوان یک تهدید می‌بیند. این امر باعث شده است که تفکر انتقادی، که پیش شرط ظهور آنتی تز است، در جامعه افغانستان ریشه نگیرد. در طول تاریخ معاصر کشور حکومت ها معمولا در قالب حکومت های استبدادی و انحصاری ظهور کرده اند، یا تحت تاثیر نیروی های خارجی شکل گرفته اند. در حالی‌که در سایر کشور ها، گروه های فکری و سیاسی مخالف با ارائه نقد های بنيادين و پیشنهاد های جایگزین، مسیر سياست را تغییر داده اند، ولی در افغانستان این چرخه فکری سیاسی هرگز شکل نگرفته است. یکی از دیگر پیامد های غیاب دیالکیتک، رکود در عرصه علوم، فلسفه، هنر و فرهنگ است. جوامعي که در آن ها سنتز های جدید فکری به وجود می‌آید، معمولا شاهد پیشرفت های بزرگ در حوزه های علوم و فرهنگ هستند‌. و همچنان نبود دیالکتیک فعال در جامعه افغانستان باعث شده میان دو قطب سنت گرایی خشک و مدرنیته تقلیدی همیشه نوسان باشد که این دچار بیگانی میشود. این وضع هنگام پیش می‌آید که تجارب اجتماعی جامعه برای فرد فاقد معنا است. هنگامی که هدف ها، هنجنار ها یا غایتهای که نهاد ها و کردار ها را تعریف میکند کم کم نامربوط و حتی دشمن خو به نظر برسد بیگانگی بروز می‌کند. جامعه افغانستان برای خروج از رکود فکری و اجتماعی نیازمند فعال سازی یک فرآیند دیالکتیکی سالم است که در آن تز های موجود با آنتی تز های قوی به چالش کشیده شوند و در نهایت، به یک سنتز مترقی منجر گردند. ما نیاز به باز تعریف نقش روشنفکران در جامعه و پيوند شان با توده‌ی مردم داریم. روشنفکران نقش خود را نه فقط به عنوان تحلیل‌گران، به علاوه به عنوان راهبران فکری و اجتماعی جامعه در نظر بگیرند. یکی دیگر از ضعف های ساختاری در افغانستان فاصله‌ای زیاد بین روشنفکران و عموم مردم است در دهه‌های گذشته بسیاری از روشنفکران ما میان حلقه های محدود دانشگاهی و فکری گرفتار شده بودند و نتوانسته‌اند ارتباط موثری به دلیل استفاده از زبان پیچیده و انتزاعی، با جامعه برقرار کنند. همچنان ما ضرورت به تفکر پرسشگرانه و شک گرایی فلسفی در جامعه داریم. آموزش مهارت های تفکر انتقادی از سطح مدارس، ترویج فرهنگ مناظره و گفتگوی آزاد، تشویق مطالعه آثار فلسفی و اجتماعی می‌تواند جامعه را به سمت پذیرش دیدگاه های متنوع و تولید آنتی تز های قوی سوق دهد. و با تقویت جنبش های مدنی که نقش کلیدی در شکل گیری آنتی تز های اجتماعی و ارائه جايگزين های عملی برای نظام های مسلط ایفا کنند. با نبود فرآیند دیالکتیکی و بدون تحقق این پیش شرط ها، جامعه افغانستان همچنان در چرخه‌ی بحران باقی خواند ماند و مسیر پیشرفت واقعی را نخواهند پیمود.

همچنین بخوانید: ماندن یا رفتن؛ کدام تصمیم به نفع افغانستان بود؟

نوشته های مرتبط :