روز جهانی “علم در خدمت صلح و توسعه”؛ اما آدم‌کشی و تخریب چرا؟

دسته: تحلیل
نویسنده: غلام رضا سادات
1403/08/20
11:20 ق.ظ
بازدید: 33

پایگاه خبری تحلیلی روایت : سازمان جهانی یونسكو كه در حوزه‌های علم، فرهنگ و آموزش در جهان فعالیت می‌كند، در سال ۱۹۹۹ میلادی‌ در نشستی در بوداپست پایتخت مجارستان، دهم نوامبر را به عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» نامگذاری كرد. این نام‌گذاری هرچند ارج‌گزاردن به علم و فناوری علمی‌ و بانیان علم خوانده شده است؛ در عین‌حال تلاش در راستای ایجاد پیوند میان فناوری‌های علمی و بهبود كیفیت زندگی‌ عمومی و كاهش و مهار‌ تهدیدهای اقلیمی ناشی از تولید و فناوری‌های تكنولوژیك‌ نیز بوده است.

سازمان جهانی یونسكو كه در حوزه‌های علم، فرهنگ و آموزش در جهان فعالیت می‌كند، در سال ۱۹۹۹ میلادی‌ در نشستی در بوداپست پایتخت مجارستان، دهم نوامبر را به عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» نامگذاری كرد. این نام‌گذاری هرچند ارج‌گزاردن به علم و فناوری علمی‌ و بانیان علم خوانده شده است؛ در عین‌حال تلاش در راستای ایجاد پیوند میان فناوری‌های علمی و بهبود كیفیت زندگی‌ عمومی و كاهش و مهار‌ تهدیدهای اقلیمی ناشی از تولید و فناوری‌های تكنولوژیك‌ نیز بوده است.
روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه‌، هرچند عنوان كلی است‌؛ اما این عنوان كلی در‌بردارنده ی اهداف و برنامه‌های جزئی‌تری است كه كشورها و نهادهای علمی باید تلاش كنند تا به آن دست یابند.
در حالی‌که علم و دانش طی چند قرن اخیر و بویژه چند دهه گذشته بسیار سریع رشد کرده است؛ از مهمترین اهداف یونسکو از نامگذاری روز علم، بهره مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فن آوری و نوع آوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تاثیر علم، فن آوری و نوآوری بر زندگی مردم، صلح و توسعه و معرفی برخی موقعیت های نو بوده که موجب ارتقاء کیفیت عمومی زندگی می‌شود و همچنین از جنگ و بحران و ناامنی در جهان جلو‌گیری کند.
آنچه در گرامی‌داشت این روز قابل توجه است؛ دو نکته مهم می باشد: یکی علم در خدمت صلح و توسعه و دیگری نفی جنگ و کشتار و بحران و عدم سواستفاده از علم.
در مورد اول باید گفت که نقش مهم علم در جامعه و نیاز به درگیرکردن عموم گسترده‌تری از مردم در مباحث و پیشرفت‌های علمی است. واقعیت این است که علم امروزه بیش‌ازپیش با زندگی مردم عجین شده است. افزایش تعداد دانشجویان در مراکز آموزشی و پژوهشی، افزایش کتاب‌های علمی، نشریات ادواری علمی، راهیابی محتوای علمی به تلویزیون، شبکه‌های اجتماعی و… گواهی بر این موضوع است. یعنی به علم و دانش به عنوان مهمترین نیاز امروز جامعه نگریسته می‌شود.
البته همان‌گونه که در نام گذاری یونسکو آمده است، علم در خدمت توسعه پایدار، شاه‌بیت و نکته کلیدی این بخش به شمار می‌رود که در این نام‌گذاری بر آن تأکید می‌شود. توسعه پایدار ناظر بر محدودیت‌ها و فرایندی است که آینده‌ای مطلوب را از طریق حفظ منابع تجدیدناپذیر، برای بشر رقم می‌زند. به عبارتی چنانچه توسعه پایدار محقق شود، شرایطی فراهم می‌آید که در آن استفاده از منابع و رفع نیازها، یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی را بر هم نزده و زندگی نسل‌های آینده بر روی این کره خاکی را ممکن می‌سازد. بی‌جهت نیست که امروزه ملت‌ها علم و سرمایه علمی را برای دستیابی به اهداف محیط‌زیستی به کار گرفته‌اند.
بنابراین، پیشرفت علم نمی‌تواند انحصاری باشد، چنان‌که تنیدگی علم باقدرت نیز امروزه به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی نهاد علم مطرح شده است. خاصیت انباشتگی علم ایجاب می‌کند که متعلق به همگان باشد، موجبات صلح و توسعه پایدار را فراهم آورد و جهان بهتری را برای آیندگان رقم بزند.
البته افغانستان با توجه به درگیر بودن بحران و جنگ‌ها و عدم توجه به این مهم، هرچند با کاروان علم جهانی حرکت می‌کند؛ اما در بومی سازی و استفاده بهینه از علم و دانش از جهان مدرن بسیار عقب است.
نکته دوم اما بر خلاف شعار یونسکو که علم در خدمت صلح و توسعه باشد؛ بعضی از کشورها بویژه کشورهای غربی که شعار صلح و حقوق بشر هم تصادفا از دیگران بیشتر سر می‌دهند، علم را در خدمت جنگ طلبی، استعمار، سرکوب ملت‌ها و … به کار گرفته و می‌گیرد. مثلا کشورهای غربی همچون آمریکا و امثال آن در آزمایشگاه‌های بیولوژیک خود با استفاده از علم و بر خلاف صلح از پیشرفت علم سواستفاده کرده و بشریت را تحت‌فشار قرار داده‌اند و حتی برخی کشورها را تحریم دارویی کرده است. همچنین شماری از کشورهای اقتدارگرا و استعماری، با استفاده از علم در خدمت جنگ و تهدید، بمب‌های هسته‌ای و میکروبی ساخته و در جهت تهدید ملت‌ها و اقتدارگرایی استفاده می‌کنند. در اینجاست که در این‌گونه کشورها علم و صلح بی‌معنی است و از علم علیه فشارآوردن بر روی سایر کشورها استفاده می‌کنند.
متاسفانه نگاه به تاریخ علم و پیشرفت بشر نشان می دهد که به استثنای برخی علوم و آن هم در موارد بسیار جزئی، علم خواسته یا ناخواسته هماهنگی موجود بین انسان ها و بین انسان و محیط زیست را برهم زده است. از کشاورزی و زیست شناسی تا فیزیک و ریاضیات و علوم سیاسی و اجتماعی. شاید این نگاهی در ذهن بعضی‌ها بدبینانه باشد که نکات منفی استفاده از علم را تا این حد منفی می پنداریم؛ اما هر ذهن انتقادگری به شرط کناره گیری از تعصبات علمی و منفعت طلبی فردی و گروهی این مسئله را خواهد پذیرفت که میزان سواستفاده از علم همتراز با بخش توسعه صلح طلبانه آن بوده است.به عبارتی علم همان قدر که در خدمت صلح و توسعه جامعه بوده، به همان میزان از آن در جهت نابودی ملت‌ها و سرمایه‌های بشر سواستفاده شده است.
نکته جالب این‌که برخی دانشمندان و متخصصان ابتدا خود در جنگ افروزی به صورت مستقیم و غیرمستقیم نقش ایفا کرده اند و بعدها در قالب جنبش های صلح طلبی برای صلح آفرینی فعالیت کردهاند. من در جایی خواندم که آلبرت انیشتین از بارزترین نمونه این افراد عنوان شده بود. انیشتین در سال ۱۹۳۹ در نامه ای خطر احتمال دست‌یافتن آلمان به بمب اتم را به رئیس جمهور وقت ایالات‌متحده‌آمریکا، فرانکلین دلانو روزولت، گوشزد کرد. در همین سال آلمان به لهستان حمله کرد و جو اروپا بسیار متشنج بود. کمی پس از رسیدن نامه انیشتین به رئیس جمهور امریکا، جلسه‌‌ کمیته‌‌ای به منظور بررسی واکنش اورانیوم تشکیل شد. پس از تحولات مختلف،این کمیته‌اولین بمب اتم را ساخت و بمب اتم برای اولین بار در اواخر جنگ جهانی دوم بر علیه جاپان مورد استفاده قرار گرفت. انیشتین این اقدام دولت ایالات متحده را تقبیح کرد و همراه با همکاران خود “جنبش صلح طلبی مبارزه با تسلیحات اتمی”را شکل داد. اما وی از یک مسئله غافل بود و آن اینکه انسان عصر حاضر تشنه خشونت و سلطه طلبی است و پیش شرط هر گونه استفاده مسالمت آمیز از تحولات علمی، مدنی سازی جوامع از طریق تعلیم و تربیت واقعی است.
با این وجود، علم به عنوان یک ابزار قدرتمند می‌تواند در تحقق صلح و توسعه پایدار نقش بسزایی ایفا کند. از طریق تحقیق و نوآوری، آموزش و آگاهی‌بخشی، و توسعه فناوری‌های صلح‌آمیز، علم می‌تواند به کاهش تنش‌ها و نابرابری‌ها کمک کند و به ایجاد جهانی بهتر و پایدارتر منجر شود. با این حال، برای دستیابی به این اهداف، لازم است که چالش‌ها و موانع موجود شناسایی و برطرف شوند و تلاش‌های جهانی برای افزایش دسترسی به علم و فناوری و استفاده مسئولانه از آن‌ها ادامه یابد.
در واقع روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، فرصتی را برای موسسات علمی، دولتها، اجتماعات مدنی و دانشمندان فراهم میكند تا در مورد صلح و توسعه، كه از اساسی ترین مفاهیم اجتماعی است، به بحث و تبادل نظر بپردازند.

همچنین بخوانید: چین برای صلح در خاورمیانه طرح ۴ ماده‌ای ارائه کرد

نوشته های مرتبط :