برنا صالحی از یاران نزدیک مارشال محمدقسیم فهیم به شمار می‌رود. او مدت سیزده سال در جنجال‌برانگیزترین مراحل زندگی مارشال در کنار او بوده است و از این دوره خاطرات سودمندی دارد. آقای صالحی، اینک این خاطرات را جمع‌آوری نموده و در کتاب کوچکی زیر عنوان« مارشال فهیم در خاطرات من؛ از عیاری تا سیاست‌ورزی» به نشر رسانده‌است. دیروز در مطلبی زیر عنوان« مارشال فهیم به روایت برنا صالحی» در باره این کتاب تبصره نموده و محاسن و عیوب آن‌را را برشمردم. به نظر من، روایت آقای صالحی شتاب‌زده و مختصر بود. از همین‌رو، به منظور شرح و تبیین برخی مسائل، این گفت‌وگو را با او انجام داده‌ام.
روایت: چه زمانی با مرحوم مارشال فهیم، آشنا شدید و این آشنایی تا چه وقت ادامه پیدا نمود؟
صالحی: شناسایی ام با مارشال فهیم به سال های نخست دههٔ ۱۳۶۰ خورشیدی که هنوز به نوجوانی نرسیده بودم برمی گردد. اما اگر منظوراز آشنایی همکاری و نزدیکی با ایشان بوده باشد؛ دقیق در ۳۰ سنبلهٔ سال ۱۳۷۹ خورشیدی این آشنایی آغاز گردید و تا نزدیکی‌های رحلت ایشان ادامه داشت.
روایت: شما به تازه‌گی کتابی را زیر عنوان« مارشال فهیم در خاطرات من؛ از عیاری تا سیاست‌ورزی» نوشته‌اید، چه عامل – عواملی سبب گردید، تا این کتاب را بنویسید؟
صالحی: عوامل متعددی را می توان بر شمرد، اما عمده ترین عامل در نوشتن این کتاب علاقمندی بنده به نوشتن خاطرات بوده که اگر خاطرات خود را بی وجود یک شخصیت صاحب نام، نظیر مارشال فهیم می نوشتم جذابیت چندانی نداشت و از جهتی تصور می کنم که مارشال فهیم هم در زمان حیات خود یک چنین توقعی را از من داشت.
روایت: رابطه‌ی آمرصاحب با مرحوم مارشال فهیم در زمان جهاد، دولت اسلامی مجاهدین و دوران مقاومت چگونه بوده‌است؟
صالحی: رابطهٔ هر دو در اساس خیلی دوستانه و استراتیژیک بود اما در مواردی؛ به خصوص در دوران مقاومت به صورت غیر قابل تصور به سمت تیره‌گی و رقابت می رفت.
روایت: پس از شهادت احمدشاه مسعود، مارشال فهیم به عنوان جانشین او انتخاب- تعیین گردید. روند جانشینی مرحوم مارشال چگونه صورت گرفت و چرا در میان این همه فرمانده، او به عنوان جانشین قهرمان ملی انتخاب – تعیین گردید؟
صالحی: روند جانشینی مارشال فهیم بنا به توافق استاد ربانی که رییس جمهور و در عین زمان رهبر جمعیت اسلامی بود و سایر اعضای رهبری جمعیت و مشخصاً همراهان و همرزمان احمدشاه مسعود هم‌زمان با شهادت ایشان، بدون کدام تشریفات خاص و با توجه به شرایط حساس آن زمان و این‌که کس دیگری غیر از مارشال فهیم واجد شرایط تر برای این جانشینی وجود نداشت، صورت گرفت .
روایت: مرحوم مارشال فهیم طرف‌دار کدام نوع نظام ریاستی- صدراتی- فدرالی بود؟
صالحی: در نخست نظام ریاستی.
روایت: به نظر شما کارکردهای مرحوم مارشال فهیم هم‌چون پذیرش نظام ریاستی، تایید پرچم و سرود ملی و خلع سلاح مجاهدین توجیه‌پذیر است؟
صالحی: روی هرکدام جداگانه باید بحث کرد؛ یعنی اینٰ‌که پذیرش نظام ریاستی قابل توجیه نیست چیزی که بعد ها خود مارشال فهیم هم به همین نتیجه رسیده بود. اما تایید پرچم، سرود ملی و خلع سلاح مجاهدین در موقعیتی که افغانستان قرار داشت و مصلحت هایی که ایجاب می کرد، قابل توجیه اند؛ به خصوص وقتی نگاه بکنیم که مجاهدین به شکل دیگر در قالب نیروهای دفاعی و امنیتی دولت مدغم و مسلح شدند.
روایت: بسیاری‌ها مرحوم مارشال را متهم می‌کنند که چرا معاونیت ریاست جمهوری را پذیرفت و به جای زعامت تن به ماموریت داد. نظر شما در این مورد چیست؟
صالحی: مارشال فهیم بیشتر از هرکسی زعامت‌طلب بود نه ماموریت‌طلب، اما در روزهای پس از فروپاشی حاکمیت طالبان، نظام به توافق همه نیروها و با نظارت جامعهٔ بین المللی باید شکل می گرفت نه به خواست و توقع شخصی مارشال فهیم. این چیزی بود که همه به شمول مارشال فهیم از قبل آن را پذیرفته بودند.
روایت: آیا مرحوم مارشال فهیم دستاورهای جهاد و مقاومت تاجیک‌ها را فدای عیارمنشی خویش کرد؟
صالحی: دستاورد‌های جهاد و مقاومت یک موضوع خیلی تفسیربردار است که از هر زاویهٔ به نوعی دیده و تفسیر می شود. جهاد متعلق به همه مردم افغانستان است و دستاورد آن اخراج نیروهای اشغالگر و برپایی نظام اسلامی بود که در نتیجهٔ اختلاف‌های پس از پیروزی مجاهدین در مجموع مخدوش شد. اما دستاورد مقاومت که شکست طالبان و استقرار نظام جامع و همه شمول بود در موجودیت مارشال فهیم تحقق پیدا کرد. این‌که عده‌ی تفسیر دیگری از این دستاورد ها داشتند و دارند نتیجه گیری شان غیر از این است. بحث قومی در دوران جهاد چندان مطرح نبود و در دوران مقاومت هرچند رهبری به دست تاجیک‌ها بود اما هدف نهایی رسیدن به یک نظام مطلوب و قابل قبول همه اقوام افغانستان در سایهٔ انتخابات و آرای مردم با توجه به تجربیات تلخ گذشته بود.
روایت: در این کتاب بیان نموده‌اید که مارشال فهیم، پول‌های هنگفتی را به منظور کارهای سازمانی به کسی- کسانی داده است. سرنوشت این کارهای فرهنگی چه شد و چه کسانی این پول‌ها را حیف و میل نمودند؟
صالحی: پس از ایجاد ادارهٔ موقت نظر مارشال فهیم این بود که تمامی امور به شمول امور فرهنگی باید در چار چوب برنامه و تشکیلات دولت سروسامان داده شود اما در مواردی که به شخص مارشال فهیم و جریان مقاومت مربوط می شد متاسفانه از امکانات مارشال فهیم استفاده‌ی به جا و لازم به خاطر فرهنگ نه در حول و حوش او و نه در تیم و جریان او صورت گرفته است. این البته از عدم وجود یک برنامهٔ منسجم و عدم وجود اتحاد نظر به دلیل اختلاف‌های سلیقه‌ای بود.
روایت: شما در این کتاب مارشال فهیم را روشن‌فکر خوانده‌اید. تعریف شما از روشن‌فکر چیست؟ آیا واقعا می‌توان مارشال را روشن‌فکر خواند؟
صالحی: من مارشال فهیم را شخصیتی با ویژه‌گی‌های مختلف و گاهاً متضاد خوانده‌ام که در عین متمایل به اشرافیت سنتی بودن؛ بی بهره از جنبهٔ روشن فکری نبود. البته منظورم از آوردن این مساله در کتاب، توجیه هم‌زمان عیاری و سیاست ورزی در مارشال فهیم می‌باشد.
روایت: به نظر شما نقاط قوت و ضعف مرحوم مارشال چه بود؟
صالحی: نقاط قوت مارشال فهیم ویژه‌گی‌های خاص شخصیتی او بود. یعنی موصوف آدم حوصله مند، فراخ نظر، شجاع، صریح لهجه، هم‌دیگر پذیر و اکثراً خوش‌بین به آینده و موفقیت؛ اما نقاط ضعف ایشان به نظرمن آسان گیری، به جزییات اهمیت ندادن، زود اعتماد کردن و اغلباً عدم تفکیک بین امور شخصی و عمومی بود.
روایت: در انتخابات ۲۰۱۴ مارشال از کدام تیم انتحاباتی حمایت می‌کرد؟
صالحی: در حیات او هنوز تیم های انتخاباتی برای ۲۰۱۴ تکمیل نگردیده بود، اما قطعاً اگر در قید حیات باقی می ماند از داکتر عبدالله و اشرف غنی حمایت نمی کرد.
روایت: چقدر امکان مسمومیت مارشال وجود دارد؟
صالحی: فکر می کنم هیچ . چون در سیاست حکم مطلق کردن درست نیست، اما چیزی هم اگر بوده باشد مشخصاً در آن شب اخیر ارگ احتمال چنین امری منتفی‌ست.
روایت: در دوره‌ای دوم معاونیت، مارشال فهیم مانند گذشته طرف‌دار هم‌دیگرپذیری، اجماع ملی، زعامت پشتون‌ها و نظام ریاستی بود یا نه؟
صالحی: به هم‌دیگرپذیری و اجماع ملی بلی، اما بحث زعامت پشتون‌ها را صرف برای دورهٔ موقت و انتقالی تا رسیدن به انتخابات می خواست و نسبت به نظام ریاستی با توجه به نتایجی که در دوران خانه نشینی خود دیده بود علاقمندی سابق را نداشت.
روایت: میراث سیاسی مرحوم مارشال چیست؟
صالحی: میراث مارشال فهیم یک نگاه کلان ملی به وسعت کل افغانستان است فارغ از مباحث سمتی و فرقه‌ای. مارشال فهیم از صمیم قلب یک چنین باوری داشت و برای این باور قربانی هم داد.
روایت: از زندگی پر فراز و نشیب مرحوم مارشال چه درس‌های می‌توان گرفت؟
صالحی: درس های بسیاری می‌توان گرفت که عمده‌ترین آن در حوزهٔ سیاست عملی این است که در عین فکر جهانی داشتن باید محلی کار کرد و در عین رفاقت باید جدی بود و حساب گرفت.
روایت: در پایان، مارشال فهیم سیاست مدار ناکام یا موفق؟
صالحی: موفق .
