نگاه احزاب “چپ” به ساختار سیاسی در افغانستان بخش دوم

دسته: تحلیل
نویسنده: غلام‌رضا سادات
1402/11/19
11:22 ق.ظ
بازدید: 30

پایگاه خبری تحلیلی روایت : البته بعد از حاکمیت این حزب در ۱۳۵۷ه ش که بر اساس کودتا صورت گرفت، دیده شد که اراده سیاسی مردمی در مرامنامه این حزب و رویکرد عملی آن نقشی ندارد و آنچه موردتوجه است فقط تبعیت از دستورات و فرمان‌های سران شوروی است. ساختار قدرت را هم فقط پلینوم کمیته‌ی مرکزی حزب دمکراتیک تعیین می‌کند. ساختار نظام در حاکمیت این حزب متأثر از شوروی سابق بود که در آن دبیر کل حزب در رأس تمامی امور قرار داشت که فقط توسط کمیته چند نفره مرکزی تعیین می‌شد.

با توجه به این‌که این روزها بحث ساختار سیاسی افغانستان و نواقص و معلولیت‌های گذشته مطرح گردیده و جمعی بزرگی از سیاسیون حمایت شان را از نظام فدرالی در افغانستان اعلام کرده‌اند و چنانچه در دو مبحث گذشته به تاریخ و نگاه احزاب نخستین به ساختار سیاسی افغانستان پرداخته شد، در این نوشته به موضع‌گیری دو حزب که در زمان ظاهرشاه تاسیس گردید و مهم‌ترین احزاب آن دوره بود، پرداخته می‌شود.

حزب خلق:

حزب خلق مانند حزب وطن در سال ۱۳۴۳ه ش پس از تغییراتی که در قانون اساسی به وجود آمد که از آن تحت عنوان دهه دمکراسی یاد می‌گردد، تاسیس گردید.

اين حزب توسط عبدالرحمن محمودي بنیان‌گذاری و با نشريه‌ی به نام (خلق) در سال ۱۹۵۰م در دوره صدارت شاه محمود مانند حزب وطن، از نخستين حلقه‌های سياسي به شمار می‌رود. اين حزب همانند حزب هم‌عصر خويش (حزب وطن غبار) به‌ظاهر طرفدار دموکراسي به شيو‌ی پادشاهي مشروطه بود. بنیان‌گذار این حزب عبدالرحمن محمودي، در سندي که بعدها از سوي دانشجويان انتشار يافت، فردي آشنا به اندیشه‌های مترقي و مخالف استثمار و ارتجاع قلمداد شده و از تأثیر آثار مارکس، لنين و ستالين بر افکار او گفته شده و هدف مبارزاتي او را برپايي حکومت خلق (توده‌های رنجبر ملت) دانسته شده است.

این حزب نیز با توجه به دیدگاه اعضای آن درزمینه‌ی حقوق ملت و ساختار قدرت و جو حاکم، نگاه منحصربه‌فرد خود را داشته است. در مفاد سوم مرامنامه این حزب که غلام محمد غبار آن را در تاریخ خود آورده، آمده است که حزب خلق یک حزب دمکراسی حقیقی است. فلهذا برای تأمین حقیقی دمکراسی یعنی حکومت خلق توسط خلق برای خلق مبارزه می‌کند. همچنین در مفاد چهارم مرام‌نامه این حزب آمده که حزب خلق حکومت را بر مبنای دمکراسی می‌داند که در آن آزادی انتخابات و قوای ثلاثه وجود داشته باشد و همچنان حزب خلق تأمین حقوق اساسی مردم و زدودن مظالم اجتماعی را ضروری می‌داند. بنا مترادف حزب وطن، حزب خلق نیز درزمینه‌ی حقوق ملت آزادی‌های سیاسی و اجتماعی را و همچنین تعیین سرنوشت سیاسی بر مبنای انتخابات را با توجه به دیدگاه معطوف خودش ضروری می‌دانست؛ اما این حزب هم در عین مطرح ساختن این موضوعات اما همچنان به وفاداری‌اش را به شاهی مشروطه با توجه به جو حاکم تاکید می‌کرد.

همچنین بخوانید: یک‌ «بزرگ‌ قومی» در هرات به قتل رسید

حزب دمکراتیک‌ خلق:

با تشکيل دولت از سوي داکتر محمد يوسف و اعلام دموکراسي در بهار ۱۹۶۳م زمينه و بسترهای لازم براي شکل‌گیری احزاب فراهم شد. به نوشته غبار و صدیق فرهنگ، دو تن از تاریخ نویسان مطرح معاصر کشور، اعضاي مؤسس حزب دموکراتيک خلق که قبلا باهم آشنا و جلسات سری داشتند، با اغتنام از فرصت پیش‌آمده بی‌درنگ در پاييز سال ۱۹۶۳م کمیته‌ی را به‌نام کميته تدارک با عضویت شش نفر به نام‌های ببرک کارمل، ميرغلام محمد غبار، ميراکبر خيبر، نورمحمد تره‌کي، علي محمد زهما، صديق الله روهي و اندکي بعد طاهر بدخشي و غلام دستگیر پنجشیری، غرض انسجام‌بخشي فعالیت‌های سياسي تشکيل دادند.

حزب دمکراتیک خلق از آوان تأسیس توسط اعضای آن که گرایش شدید چپی و کمونیستی داشتند نگاه منحصربه‌فرد خود را درزمینه‌ی ساختار قدرت و حقوق ملت داشته است. برخی نویسندگان ادعا کرده‌اند که مرامنامه این حزب یکی به‌صورت علنی بوده که در سال ۱۹۶۶م منتشرشده و یکی هم غیرعلنی که بعدها در سال ۱۹۷۸م از سفارت امریکا به‌دست ‌آمده است. این‌که چگونه مرامنامه این حزب که گرایش شدید چپی و کمونیستی داشته و درواقع از مسکو‌ تبعیت می‌کرد از سفارت امریکا به‌دست آمده جای سوال است و هنوز مبهم و جواب خاص به این پرسش ارائه نشده است. بااین‌حال اما در مفاد دوم مرام‌نامه این حزب این‌گونه آمده که تمرکز قوای دولتی در دست مردم و استقرار حاکمیت ملت از طریق به وجود آوردن دمکراسی از اهداف این حزب است.

البته بعد از حاکمیت این حزب در ۱۳۵۷ه ش که بر اساس کودتا صورت گرفت، دیده شد که اراده سیاسی مردمی در مرامنامه این حزب و رویکرد عملی آن نقشی ندارد و آنچه موردتوجه است فقط تبعیت از دستورات و فرمان‌های سران شوروی است. ساختار قدرت را هم فقط پلینوم کمیته‌ی مرکزی حزب دمکراتیک تعیین می‌کند. ساختار نظام در حاکمیت این حزب متأثر از شوروی سابق بود که در آن دبیر کل حزب در رأس تمامی امور قرار داشت که فقط توسط کمیته چند نفره مرکزی تعیین می‌شد.

همچنین بخوانید: ادامه حملات داعش بر شیعیان در زیر چتر حاکمیت طالبان

بااین‌وجود، این حزب در زمان صدارت داوود خان دچار انشعاب شده و به دو جناح خلق و پرچم تقسیم گردید که این انشعاب نیز متأثر از دیدگاه یک‌جانبه‌گرایی قومی بود. چنانچه اکثریت پشتون در جناح خلق و اکثریت تاجیک‌ها و دیگران در جناح پرچم گرد آمدند. البته وجه مشترک هر دو متمرکز ساختن قدرت توسط این حزب و ایدولوژی دین‌ستیزانه و موارد ازاین‌دست بود که دوباره برای رسیدن به اقتدار این دو حزب را با وساطت شوروی یک‌دست کرد که درنتیجه قدرت را به دست گرفته و رفتار و حاکمیت‌ شان منجر به انقلاب اسلامی افغانستان و ظهور احزاب اسلامی اعم از شیعه و سنی شد که هرکدام از آن‌ها نگاه خاص خود را درزمینه‌ی حقوق ملت و ساختار قدرت داشتند‌ که در نوشته‌های بعدی به آن‌ها خواهیم پرداخت. البته به‌صورت کلی می‌توان این احزاب را به احزاب میانه و معتدل و احزاب رادیکال و افراطی درزمینه‌ی ساختار قدرت و حقوق ملت تقسیم نمود که بخش احزاب میانه دیدگاه همسو با مردم‌سالاری داشته و احزاب رادیکال هم متأثر از تفکرات سلفیت دیدگاه بعضأ مبهم و بیشتر افراطی خودش را داشته است که تلاش می‌شود نقاط نظر هرکدام از آن‌ها در نوشته بعدی تبیین شود.

نوشته های مرتبط :