ملی‌گرایی کاذب ما و تعصب آشکار دیگران؛ چرا متعصب نباشیم؟

دسته: تحلیل
نویسنده: فریدون حامد
1402/09/25
12:20 ب.ظ
بازدید: 22

پایگاه خبری تحلیلی روایت : این داستان سعدی دو پیام دارد؛ یکی موضوع پاداش نیکی است که مقصد سعدی نیز در آوردن داستان همین است. برداشت دیگری که می‌توان از داستان داشت، اینست که آدمی اگر در هر مقام و موقعیتی قرار بگیرد، نمی‌تواند از بند تعلقات و گرایش‌ها خودش را رها کند. چون آدمی موجود عاطفی است، حسی دارد، تعلقی دارد و گرایشی که اورا بی اختیار به سمت خودش می‌کشاند. به همین سبب است که داوری و قضاوت، یکی از دشوارترین مسئولیت‌ها شناخته می‌شود. در مورد امام ابوحنیفه هم مشهور است، که وقتی منصور خلیفه عباسی قصد انتصاب امام را به سمت قاضی بغداد داشت، چون با مخالفت او مواجه شد، وی را به زندان افکند. مولانا هم در جایی از مثنوی می‌گوید: گر ترازو را طمع بودی به مال راست کی گفتی ترازو وصف حال یعنی وقتی پای طمع و تعلق به میان می‌آید، حتی ترازو هم دروغ می‌گوید.

سعدی علیه رحمه در گلستان داستانی دارد با این مضمون که، با بزرگانی در یک کشتی نشسته بودم، که ناگهان قایق کوچکی در کنار ما غرق شد و دو برادر به دریا افتادند. یکی از بزرگان به ملوان کشتی گفت، اگر آنها را نجات بدهی، برای هرکدام پنجاه دینار انعام میدهم. ملوان به نجات آنها رفت و تا یکی را نجات بدهد، دیگری هلاک شد‌. وقتی هردو برادر را به کشتی آوردند، بزرگی با ابراز تاسف به جوان کشته شده، به ملوان گفت، حتما باقی عمرش نمانده بود که دست شما به نجاتش تاخیر کرد و به این یکی تعجیل. ملوان خندید و در پاسخش گفت، حرف شما دقیق است، اما دلیل دیگرش اینست که دست من در مقام نجات، بی‌اختیار به سوی این یکی دراز شد؛ چون از آن برادر مرده، در طفلی لت خورده بودم و این برادر زنده، در بیابانی مرا بر شترش سوار کرده بود.

این داستان سعدی دو پیام دارد؛ یکی موضوع پاداش نیکی است که مقصد سعدی نیز در آوردن داستان همین است. برداشت دیگری که می‌توان از داستان داشت، اینست که آدمی اگر در هر مقام و موقعیتی قرار بگیرد، نمی‌تواند از بند تعلقات و گرایش‌ها خودش را رها کند. چون آدمی موجود عاطفی است، حسی دارد، تعلقی دارد و گرایشی که اورا بی اختیار به سمت خودش می‌کشاند. به همین سبب است که داوری و قضاوت، یکی از دشوارترین مسئولیت‌ها شناخته می‌شود. در مورد امام ابوحنیفه هم مشهور است، که وقتی منصور خلیفه عباسی قصد انتصاب امام را به سمت قاضی بغداد داشت، چون با مخالفت او مواجه شد، وی را به زندان افکند. مولانا هم در جایی از مثنوی می‌گوید:
گر ترازو را طمع بودی به مال
راست کی گفتی ترازو وصف حال
یعنی وقتی پای طمع و تعلق به میان می‌آید، حتی ترازو هم دروغ می‌گوید.

همچنین بخوانید: طالبان سقف برداشت پول از حساب‌های بانکی را افزایش دادند

با این حال، مسلم اینست که همه‌ی ما یک سری گرایش‌ها و تعلقات ناخواسته داریم که نمی‌توانیم آنرا اغماض کنیم. مهم‌ترین بخش این تعلقات ناخواسته، زبان، هویت و عقیده‌ی ما است. به صورت مثال، وقتی ما در مقام داوری مذاهب قرار می‌گیریم، ناخواسته از مذهبی دفاع می‌کنیم و آنرا برحق می‌شماریم که خودما به آن‌ تعلق داریم. این دفاع و برحق‌پنداری، در حقیقت “تعصبی است” که ما نسبت به آن عقیده داريم. این به معنای آنست که هر آدمی، به نحوی از انحا “تعصب” دارد. این تعصب می‌تواند، قومی باشد، یا دینی و مذهبی باشد، یا زبانی باشد و یا هم حزبی و سیاسی باشد. چون در معنای تعصب آورده اند، که تعصب حس وابستگی به یک گروه یا یک جماعت است. بدیهی است که وقتی متعلق به گروهی باشیم، بدی‌هایش را نمی‌بینیم و تنها خوبی‌هایش را می‌بینم وبه دیگران نشان میدهیم. با این وصف، پس هرچه ما ادعای ملی‌گرایی داشته‌باشیم، وقتی مسئله تعلقات قومی و زبانی و عقیدتی ما به میان می‌آید، نمی‌توانیم آنرا پنهان کنیم؛ پس ناگزیر تعصب می‌ورزیم. این تعصب ورزیدن به گرایش‌های ناخواسته، یک امر گریزناپذیر است؛ پس وقتی گریزی از آن نیست، تا یک مرحله‌ی مذموم هم نیست. آن مرحله، در برگیرنده‌ی تعلقاتی است که اختیار آن به ما داده نشده‌است؛ مانند تعلقات زبانی و هویتی و منطقوی. اما برخی از تعلقات، با میل و انتخاب فردی ما به وجود می‌آیند؛ مانند تعلقات حزبی و سیاسی. وقتی درین بخشی از تعلقات می‌رسیم، تعصب ما هم امکان مذموم بودن پیدا می‌کند و زمانی این تعصب مذموم است که آدمی متعلق به یک گروه “بد” باشد. از آنجا که هیچ‌یک از گروه‌ها و جریان‌ها و احزاب سیاسی در افغانستان، به معنای دقیق کلمه، خوب نیست، تعصبات حزبی و سیاسی ما نیز بد و مذموم است. اما تعصب ورزیدن برای خوب نشان دادن، زبان و هویت آدمی، قابل دفاع و توجیه است؛ یعنی اگر من زبان فارسی را ستایش می‌کنم و برای حفظ و گسترش آن تلاش می‌ورزم، حق من است؛ اگر من در برابر فاشیسم زبانی، از حقوق فارسی‌زبان دفاع می‌کنم، حق دارم. ولی اگر گروه یا جریانی را نسبت به جریان دیگری برحق می‌شمارم، تعصب مذموم کرده‌ام.

همچنین بخوانید: بازگشایی مجدد مرز تورخم

سخن آخر اینست که، همه‌ی ما، بی‌استثنا گرفتار تعصباتی هستیم که انکار آن دروغ بزرگ است. اظهار “ملی‌گرایی” و پاک‌نمایی از تعصبات قومی و زبانی و سیاسی، چیزی جز یک شعار کاذب و دیگرفریبی بیش نیست. پس بهتر اینست که تعلقات خویش را پنهان نکنیم و تعصبات خویش را در شعارهای آرمان‌طلبانه‌ی کاذب ذوب نسازیم. در عصر حاضر، یکی از بهترین روش‌ها، برای دفاع از حقوق انسانی، تعصب آشکار است. وقتی سیاست گروه حاکم، سیاست حذف و انکار است؛ وقتی سرکوب قومی و زبانی با شدیدترین شکل آن جریان دارد؛ چرا ما در بند دروغ‌های آرمانی و ملی‌گرایانه گیر کنیم؟ وقتش رسیده تا ازین خودفریبی‌ها دست برداریم و همه چه را، صاف و ساده، پیش روی مردم و جهانیان باز کنیم.

نوشته های مرتبط :