تاجیکان از بازماندگان اقوام ایرانی شرقی هستند که از دوران پیش از میلاد در فلات‌های بلخ، سغد، باختر (Bactria)، و خراسان بزرگ می‌زیستند.
در دوران هخامنشی (۵۵۰–۳۳۰ ق.م)، این مناطق جزو ساتراپی‌های (استان‌های) ایران بودند.تحریریه روایت
در دورهٔ اشکانی و ساسانی نیز، سغد، بلخ، مرو، بدخشان و تخارستان مراکز بزرگ فرهنگی و تجاری ایران‌زمین ( ایران باستان ) به شمار می‌رفتند.
مردم این نواحی به زبان‌های ایرانی شرقی سخن می‌گفتند که ریشهٔ فارسی نو کنونی و زبان تاجیکی از همان‌هاست.
۲. معنای واژهٔ «تاجیک»
دربارهٔ واژهٔ «تاجیک» دیدگاه‌های گوناگون وجود دارد:
برخی پژوهشگران ریشهٔ آن را از «تازی» (به معنای عرب) می‌دانند که در گذر زمان تغییر معنایی یافت و برعکس، به ایرانیان غیرترک اطلاق شد.
گروهی دیگر آن را از واژهٔ باستانی «تائیک» یا «تائژی» به معنای مردم بومی ایران‌تبار می‌دانند.
در دوران اسلامی، واژهٔ تاجیک معمولاً به ایرانیان فارسی‌زبانِ غیرترک و غیرعرب در سرزمین‌های شرقی (ماوراءالنهر، بلخ، بخارا، سمرقند و…) گفته می‌شد.
📚 ۳. دوران اسلامی و شکل‌گیری هویت فرهنگی
پس از ورود اسلام (قرن ۷ میلادی)، تاجیکان در ترویج تمدن ایرانی-اسلامی سهمی بزرگ داشتند:
سامانیان (۹ تا ۱۰ میلادی) نخستین دولت ایرانی پس از اسلام بودند که زبان فارسی نو را رسمی کردند. مرکز آن‌ها در بخارا و سمرقند بود؛ این دوران را می‌توان زایش دوبارۀ فرهنگ ایرانی دانست.
دانشمندان و شاعران بزرگ چون رودکی، دقیقی، فردوسی، و ابن‌سینا در همین بستر فرهنگی رشد کردند.
زبان فارسیِ دری (که بعدها فارسی و تاجیکی از آن منشعب شدند) زبان علم، ادب و دولت شد.
🏔 ۴. دوران پس از حملهٔ مغول و تیموریان
در قرون ۱۳ تا ۱۵، با تسلط مغولان و سپس تیموریان، بخش بزرگی از مردمان ایرانی آسیای میانه تحت سلطه قرار گرفتند، اما زبان فارسی همچنان زبان فرهنگ و دولت ماند.
در دورهٔ تیمور و جانشینانش (در سمرقند و هرات)، تاجیکان از نظر فرهنگی نقش پیشتاز داشتند.
۵. دورهٔ جدید و جدایی سیاسی
پس از قرن نوزدهم، با گسترش نفوذ روسیه تزاری در آسیای میانه و جدایی این سرزمینها از ایران تاریخی، تاجیکان از نظر سیاسی از سایر فارسیزبانان جدا شدند.
در دوران شوروی (۱۹۲۰–۱۹۹۱)، تاجیکستان به عنوان جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان تأسیس شد و خط فارسی تاجیکی به سیریلیک تغییر یافت.
با این حال، هویت ایرانی، زبان فارسی و فرهنگ سامانی همچنان هستهٔ مرکزی هویت تاجیکی باقی ماند.
🌞 ۶. امروزه
تاجیکان امروز در: تاجیکستان
شمال افغانستان
ازبکستان (بخارا و سمرقند)
شرق ایران (خراسان)
و حتی بخشهایی از پاکستان و چین (تاجیکهای بدخشان) زندگی میکنند.
زبان آن‌ها شاخهای از فارسی است و پیوند عمیقی با میراث ایران‌زمین دارد.
