طالبان؛ برداشت اشتباه از دین و ستیز با نوگرایی سیاسی

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
۱۴۰۲/۰۶/۰۹
۳:۴۳ ب٫ظ
بازدید: 1

طالبان با تفکر مذهبی- سیاسی کنونی، ریشه در اندیشه های اسلامی شناخته شده در داخل جامعه افغانستان ندارد. تفکر رایج در جامعه افغانستان، تفکر اخوانی، لیبرالی و اصلاحی از نوع خردگرایانه آن در طول ده های گذشته و حتی سده های پس از اسلام بوده است و بنیادگرایی افراطی نوع طالبانی، صرفا در مناطق روستایی پشتون نشین مرزی افغانستان در حد انسجام نیافته، حضور داشته که به عنوان یک اندیشه جدی هیچ گاه قابل توجه نبوده است. اما تحولات سه دهه اخیر با توجه به زمینه های تاریخی، سبب شکل گیری و رشد نوع تفکر طالبانی در کشور گردید.

تفکر طالبانی اگر چه در ظاهر به عنوان تفکر خالص اسلامی تبلیغ گردیده و می گردد؛ اما با یک ارزیابی عمیق از سنت های قبیله ای افغانستان و نقش عرف و ((عنعنات)) در فرهنگ روستایی و قبایلی کشور، درمی‌یابیم که تفکر جدید مذهبی- سیاسی طالبان به همان اندازه که ماهیت مذهبی دارد، ماهیت قبایلی نیز دارد.

یکی از ویژگی های تفکر سیاسی طالبان، مبارزه با خرد و نوگرایی است. طالبان با توجه به ریشه های فرهنگی- قبیلوی شان به شدت مخالف خردگرایی و نوگرایی اسلام سیاسی هستند. در زمینه سیاسی، از شاخصه ها و خصلت های اندیشه و نظام سیاسی طالبان می توان به نظام ها و ترکیبات سنتی آن اشاره کرد؛ زیرا از یک سو نگرش قومی ـ قبیله ای در راستای احیای حیثیت و افتخارات گذشته، بر ذهن کنشگران سیاسی گروه طالبان حاکم است. و از سوی دیگر، نهاد رهبری در سیستم طالبانیسم، بازتابی ناقص از «ایده ی خلافت» است. بر این اساس، رهبر طالبان از مشروعیت سنتی و کاریزماتیک برخوردار بوده و به هیچ وجه از حیث مشروعیت، بر خواست و اراده ی عمومی مردم متکی نیست.

همچنین بخوانید: ملای بی‌زبانِ تاجیک

در سیستم سیاسی طالبانیسم، خبری از تفکیک قوا نیست. چنانچه در پنج سال دور اول حکومت این گروه و همچنین دو سال اخیر این مسئله ثابت شده است. تصمیمات در همه ی شئون حکومتی؛ اعم از قضاوت، مقام اجرا و قانون گذاری در اختیار رهبر مستوری به نام ملا «هبت الله» می باشد، است. در حالیکه در هیچ نظام اسلامی حاضر و حاکم بر کشورهای اسلامی اندیشه ای را نمی توان یافت که مخالف رآی مردم باشد؛ حتی نظام مطلقه عربستان این جرئت را در سال های پسین نکرده که حق رأی مردم را حد اقل از لحاظ شرعی حرام بداند. ولی طالبان این کار را کرده اند.

با این وجود تحلیل پدیده ی طالبان به صورت جامع در صورتی امکان پذیر است که مقتضیات جامعه و موج نوین افراطگرایی به درستی شناخته و ارزیابی شود. بی گمان طالبان به عنوان نمونه ی ناب از «افراط‌گرایی» چهره ی لطیف و خردپسند اسلام را در جهان معاصر مخدوش ساخته است. تاکید افراطی بر سنت سلف صالح و بی توجهی به مقتضیات روز و نیز تکیه ی مفرط بر ظاهرگرایی و اخباری گری ـ در عین قومیت پرستی ـ طالبان را به عنوان یک گروه خارج از دایره نوگرایان، معرفی کرده است. هرچند که سلطه نظامی و سیاسی طالبان در کشور غیرقابل انکار است، ولی این واقعیت بر همگان هویدا است که طالبان یک گروه افراطی قومی-مذهبی بوده و ربطی به جامعه متکثر افغانستان نداشته و پیوندی هم با اندیشه خردوزانه اسلامی ندارند.

ضیا ضیایی

نوشته های مرتبط :