پانزدهم آگست؛ روزی که افغانستان را قربانی قومیت کردند

دسته: تحلیل
نویسنده: کنشکا بهگام
1404/05/23
8:03 ق.ظ
بازدید: 9

پایگاه خبری تحلیلی روایت : پانزدهم آگست تنها یک روز در تقویم نیست؛ زخم عمیقی است که ریشه‌های آن در دو دهه جمهوریت به‌ویژه در رویکردهای قومی رهبران وقت شکل گرفت. سقوط بدون مقاومت نظام، نتیجه یک شب نبود؛ بلکه محصول سال‌ها سیاست‌گذاری انحصاری، تبعیض‌محور، برتری جویانه، متمرکز و تضعیف قصدی ستون‌های امنیتی و تمامیت ارضی کشور بود.در دوران حامد کرزی، بارها طالبان برادر خوانده شدند. این نه یک رویکرد آشتی‌جویانه بی‌طرف، بلکه تلاشی بود که از دید بسیاری، انگیزه قومی داشت. وقتی دشمنی که با انفجار و انتحار مردم را می‌کشد و زیرساخت‌ها را نابود می‌کند، برادر خطاب شود؛ معنایش جز مشروعیت‌بخشی به همان دشمن نیست. کرزی در بسیاری از موارد به ویژه از برای آزادی چهره‌های کلیدی طالبان مانند ملا عبدالغنی برادر (معاون اقتصادی امروز طالبان) تلاش و حمایت کرد؛ اقدامی که از منظر بسیاری، ریشه در تعلقات قومی داشت، نه در منافع ملی.

پانزدهم آگست تنها یک روز در تقویم نیست؛ زخم عمیقی است که ریشه‌های آن در دو دهه جمهوریت به‌ویژه در رویکردهای قومی رهبران وقت شکل گرفت. سقوط بدون مقاومت نظام، نتیجه یک شب نبود؛ بلکه محصول سال‌ها سیاست‌گذاری انحصاری، تبعیض‌محور، برتری جویانه، متمرکز و تضعیف قصدی ستون‌های امنیتی و تمامیت ارضی کشور بود.

در دوران حامد کرزی، بارها طالبان برادر خوانده شدند. این نه یک رویکرد آشتی‌جویانه بی‌طرف، بلکه تلاشی بود که از دید بسیاری، انگیزه قومی داشت. وقتی دشمنی که با انفجار و انتحار مردم را می‌کشد و زیرساخت‌ها را نابود می‌کند، برادر خطاب شود؛ معنایش جز مشروعیت‌بخشی به همان دشمن نیست. کرزی در بسیاری از موارد به ویژه از برای آزادی چهره‌های کلیدی طالبان مانند ملا عبدالغنی برادر (معاون اقتصادی امروز طالبان) تلاش و حمایت کرد؛ اقدامی که از منظر بسیاری، ریشه در تعلقات قومی داشت، نه در منافع ملی.
اشرف غنی احمدزی نیز در همین مسیر گام برداشت، هر چند با لحن و تاکتیک متفاوت. او بارها از ترکیب قومی زندانیان در بازداشتگاه‌ها انتقاد کرد و گفت “اکثریت زندانی‌ها گویندگان یک زبان (پشتو) هستند” و این را ناعادلانه خواند؛ گویی مسئله‌ی اصلی نه جرم و جنایت، بلکه قومیت مجرمین است. غنی در ساختار قدرت، حلقه تصمیم‌گیری را به سه تا پنج نفر (جمهوریت سه نفره) محدود کرده بود که همگی پشتون بودند. او به‌جای تقویت شالوده ملی نیروهای مسلح، به دنبال «پشتون‌محور» کردن رأس ساختارهای نظامی و ارتش از برای ترس از کودتاه بود و حتی دیدار و ارتباط پنهانی در همسویی با مشاور امنیتی خویش محب (کل‌ کاره‌ی بخش نظامی) با شبکه حقانی را در کارنامه داشت.
این رویکردها تنها در سطح گفتار باقی نماندند؛ آن‌ها به اقدامات عملی منجر شدند که امنیت ملی و تمامیت ارضی را ضربه زد. از جمله رهایی انس حقانی محکوم به اعدام و بیش از ۵۵۰۰ عضو طالبان که بسیاری‌شان قاچاق‌چی، مافیا و عامل مستقیم قتل غیرنظامیان و انتحار و انفجار بودند با امضای غنی احمدزی. این اقدام، نه تنها قدرت چانه‌زنی دولت را نابود کرد؛ بلکه دشمن را تقویت و نیروهای امنیتی را تضعیف کرد.
در طول این سال‌ها، هیچ‌ یک از این دو رئیس‌جمهور به‌عنوان سرقوماندان اعلی اراده جدی برای حمایت کامل و بی‌قید و شرط از نیروهای امنیتی که مسوولیت ایمانی، وجدانی و قانونی شان بود؛ نشان ندادند. برعکس، با مداخلات سیاسی در امور نظامی، عملیات‌های حساس برای نابودی دشمن بار ها مختل شد، فرماندهان باتجربه کنار زده شدند و روحیه جنگی نیروها آسیب دید. این مداخلات برنامه ریزی شده، و عقب‌نشینی‌های “تاکتیکی” که بیشتر رنگ و بوی قومی داشت، زمینه را برای گسترش نفوذ طالبان هموار کرد.
وقتی پانزدهم آگست فرا رسید، نتیجه این سال‌ها سیاست‌گذاری غلط و نهایت فاشیستی آشکار شد: تسلیم‌دهی ولایت ها یکی‌ پی‌ دیگر و سقوط برق‌آسا و بدون مقاومت کابل. این نه فقط شکست یک دولت، بلکه خیانت به آرمان یک ملت بود. افغانستان، با همه تنوع قومی و زبانی‌اش، به پای یک محاسبه قومی قربانی شد.
اما این سقوط، تنها یک نقطه پایان نبود؛ آغاز فصلی تاریک‌تر بود که اکنون چهار سال از آن می‌گذرد. در سایه سلطه قبیله‌ای طالبان، کشور به قهقرای جهل و حذف کشیده شد. زنان که ستون‌های پنهان و آشکار جامعه بودند از دانشگاه‌ها، مکاتب و محیط کار و اجتماع رانده شدند. درهای مکتب به روی دختران بسته ماند، آینده هزاران کودک و نوجوان به تاریکی سپرده شد و یک نسل کامل از حق آموزش محروم گردید.
آزادی بیان به جرم بدل شد؛ رسانه‌ها یا خاموش شدند یا به تریبون تبلیغاتی بدل گشتند. اقتصاد در رکود عمیق فرو رفت و فقر، بیکاری و مهاجرت اجباری چهره روزمره زندگی شد. نظام حقوقی بر پایه سلیقه و قرائت محدودگرایانه‌ی دینی شکل گرفت، جایی برای عدالت واقعی باقی نماند.
با این همه، این چهار سال خالی از مقاومت و امید نبود. در شهرها و روستاهای افغانستان، زنان و مردانی ایستادند و هزینهٔ اعتراض را با دادن جان، زندان، شکنجه و تبعید پرداختند. مبارزان مدنی در خیابان‌ها، فعالان رسانه‌ای در سکوت اجباری و نیروهای سیاسی و نظامی در جبهه‌ها و کوه‌ پایه‌ها، هر یک سهمی در زنده نگه‌داشتن شعله آزادی داشتند.
در بیرون از مرزها، مهاجران و تبعیدیان افغانستانی در کنار حامیان بین‌المللی‌شان و یا مستقل، روایت ظلم و صدای مقاومت را به گوش جهان رساندند. هر چند مسیر دشوار است، اما همین ایستادگی و مقاومت‌هاست که امید را زنده نگه می‌دارد؛ مانع به رسمیت شناسی سلطه طالبانی شده و نوید روزی را می‌دهند که افغانستان از زنجیرهای جهل، تبعیض، برتری جویی، سلطه و استبداد رها شود.

پانزدهم آگست باید در حافظه ملی ثبت شود نه فقط به‌عنوان روز سیاه و سقوط، بلکه به‌عنوان هشداری دایمی و نقطه‌ آغاز مبارزه‌ای تازه؛ مبارزه‌ای که روزی به شکستن تاریکی و آمدن صبح آزادی خواهد انجامید.

نوشته های مرتبط :