سقوط یک تصادف نبود (نتیجه‌ی سیاست‌های غلط بود)

دسته: تحلیل
نویسنده: حبیب‌الله اسلامی
1404/05/22
1:17 ب.ظ
بازدید: 13

پایگاه خبری تحلیلی روایت : اگر قرار باشد به عوامل سقوط نظام جمهوریت و تحولات بعد آن بحث صورت گیرد، به‌تر است کمی به عقب‌تر برگردیم تا بدانیم این رشته از کجا کج بافته شد. حالا زیاد هم عقب نروید به صحت مضر است. از همین شروع شکل‌گیری حکومت جمهوری در افغانستان و بعد از عقب رانده شدن امارت افغانستان در دور اول آغاز می‌کنیم. جایی که لابی‌گران دیپلماسی پنهان غرب، افغانستان را لانه‌ی اصلی تروریزم و گروه‌های دهشت‌افکن بین‌المللی به رهبری القاعده نامیدند. البته اگر از حق نگذریم تا جایی این‌چنین نیز بود. اما بهانه‌ی حمله به پایگاه‌های مهم نظامی طالبان که در آن زمان میزبان القاعده نامیده می‌شد که خب تقریبا درست بود، حادثه‌ی بحث‌برانگیز یازدهم سپتامبر در ایالات متحده بود. حادثه‌یی که تلفات جانی بسیاری در پی داشت اما خسارات مالی زیادی را رقم نزد. چون مالکین برج‌های تجارت جهانی به صورت معجزه‌آسایی دو ماه قبل از حادثه، برج‌ها را با ارزش چهار برابر هزینه‌ی ساخت آن بیمه کرده بودند. شرکت بیمه هم تحت‌الحمایه‌ی مجموعه‌ی سرمایه‌گزاری (black rock) بودند. این شرکت سرمایه‌گزاری هم از قضا با پول فدرال‌بانک امریکا…. در نتیجه خداوند سه هزار کارمند عادی و غیر یهود مجتمع اداری برج‌های تجارت جهانی را بیامرزد که یک روز اشتباه را برای سر وقت حاضر شدن به محل کار انتخاب کردند. حاشیه روی که زیاد نشد؟

اگر قرار باشد به عوامل سقوط نظام جمهوریت و تحولات بعد آن بحث صورت گیرد، به‌تر است کمی به عقب‌تر برگردیم تا بدانیم این رشته از کجا کج بافته شد. حالا زیاد هم عقب نروید به صحت مضر است. از همین شروع شکل‌گیری حکومت جمهوری در افغانستان و بعد از عقب رانده شدن امارت افغانستان در دور اول آغاز می‌کنیم. جایی که لابی‌گران دیپلماسی پنهان غرب، افغانستان را لانه‌ی اصلی تروریزم و گروه‌های دهشت‌افکن بین‌المللی به رهبری القاعده نامیدند. البته اگر از حق نگذریم تا جایی این‌چنین نیز بود. اما بهانه‌ی حمله به پایگاه‌های مهم نظامی طالبان که در آن زمان میزبان القاعده نامیده می‌شد که خب تقریبا درست بود، حادثه‌ی بحث‌برانگیز یازدهم سپتامبر در ایالات متحده بود. حادثه‌یی که تلفات جانی بسیاری در پی داشت اما خسارات مالی زیادی را رقم نزد. چون مالکین برج‌های تجارت جهانی به صورت معجزه‌آسایی دو ماه قبل از حادثه، برج‌ها را با ارزش چهار برابر هزینه‌ی ساخت آن بیمه کرده بودند. شرکت بیمه هم تحت‌الحمایه‌ی مجموعه‌ی سرمایه‌گزاری (black rock) بودند. این شرکت سرمایه‌گزاری هم از قضا با پول فدرال‌بانک امریکا…. در نتیجه خداوند سه هزار کارمند عادی و غیر یهود مجتمع اداری برج‌های تجارت جهانی را بیامرزد که یک روز اشتباه را برای سر وقت حاضر شدن به محل کار انتخاب کردند. حاشیه روی که زیاد نشد؟
اما در افغانستان بعد از طالب یک نظام نیاز بود تا همه‌شمول و فراگیر باشد. بعد از دوپارچه شدن افغانستان در نتیجه‌ی جنگ‌های داخلی، مردم افغانستان نیز به تبع اوضاع،‌ به دو قسمت تقسیم شده بودند. مشکل بود که از دو طرف کاملا مجزا، نظامی ساخته شود که مورد قبول همه واقع شود. از طرفی آن‌که نان دهد، فرمان دهد. آمریکا نیز نمی‌توانست بپذیرد که نظام جدید افغانستان شامل طالبان نیز شود. یعنی به صورت قطع یک جانب بزرگ قضیه که در آن‌زمان طالبان بودند،‌ کنار گذاشته شدند. درست است که طالبان در جنگ با ائتلاف ناتو شکست خورده بودند اما بخش بزرگی از ملت افغانستان خواسته و نخواسته با طالب نان و نمک بودند. آمر صاحب مسعود در کنفرانس خبری خود در اروپا که به باور برخی دلیل حذف فزیکی او نیز بود، در پاسخ به سوالی در مورد سرنوشت مامورین نظام داکتر صاحب نجیب با صلابت و قاطعیت گفت: اگر قرار باشد متخصصین و افراد مسلکی این سرزمین را به دلیل علایق سیاسی‌شان طرد کنیم، پس با کی دولت‌داری کنیم؟ پس عدم پذیرش طالبان در قدم نخست را می‌توان به عنوان یکی از دلایل قد کشیدن و یا عود کردن گروه طالبان در دو دهه‌ی پسین قلم‌داد کنیم.
نبود رهبری که همه بتوانند به او اعتماد کنند نیز می‌تواند عاملی دیگر باشد. البته منظور این نیست که این‌چنین شخصیت‌هایی در آن برهه وجود نداشت. وجود داشتند، اما یا مورد پذیرش جامعه‌ی جهانی نبودند و یا هم این‌که حلقاتی در داخل کشور زعامت اوشان را نمی‌پذیرفتند. زلمی خلیل‌زاد و نماینده‌ی سیاسی ناتو در آن‌زمان هر دو اظهاراتی ارائه کردند که آقای کرزی از طرف حلقات حاکم به آن‌ها معرفی شده بود. البته ناگفته نماند که آقای کرزی در میان طالبان نیز طرفداران زیادی داشت. طرفدارانی که حاضر بودند با زعامت کرزی حداقل برای مدتی سلاح را کنار بگذارند. این کار را کردند. حالا این بماند که رابطه‌ی آن‌ها در کدام فاز بود و بعدها چگونه پیش رفت. زیرا این موضوعاتی‌ست که حد اقل تا حالا باید عیان شده باشد. پس برای مدتی ظاهرا همه طرف‌ها راضی بودند و مردم افغانستان بعد از تحمل قریب به سه دهه جنگ خانمان‌سوز، چند سال صلح را هم تجربه کردند. البته به‌تر است این‌جا کلمه‌ی سکوت را به کار ببریم. منظورم سکوت قبل از طوفان است!
موقعیت ژئوپولیتیک افغانستان،َ از زمان ایجاد این چهاردیواری اجباری الی همین‌اکنون، تنها رابطه‌ی یک قطب جهان را برنمی‌تاباند. مانند آخرین خانه‌ی شطرنجی که در قلمرو خودت باشد. آها در اصطلاح سیاسی،‌ افعانستان امروزی در اصل یک کشور حائل بوده است. شاید ناراحت شویم اما واقعیت این است که از زمان ایجاد تا حالا ما در هیچ مساله‌ی مهم سیاسی، مستقل نبوده‌ایم. نه در مرز نه در ارض نه در آب و نه در هوای این کشور به تنهایی و با اراده‌یی آزاد تصمیم نگرفته‌ایم. این مورد نیز استثنایی نبود. مداخله‌ی مستقیم نظامی ناتو به خاک افغانستان، گوش حریفان را باز کرد. البته بعد از مداخله‌ی ناتو در عراق بود که دیگر چشم و دهان حریفان هم باز شد و آهسته آهسته دوباره تمام کشورهای منطقه و جهان در خاورمیانه به یارگیری پرداختند. در این فرصت حلقاتی در درون کشور در کنار زد و بندهای مالی و حیف و میل کردن اموال عامه‌،‌ دست به قتل سران سیاسی کشور مخصوصا یاران قهرمان ملی زدند. این موارد که اسناد زیادی از آن در ادارات امنیتی کشور محرمانه اعلام شد، یک نوع حساسیت را میان نخبه‌گان اقوام مختلف ایجاد کرد. افراد زیادی که دست به افشاگری در این موارد زدند یا سر به نیست شدند و یا هم با برچسب‌های گونه‌گون به حاشیه رانده شدند.
یک عده از سران حکومت نیز با استفاده از قدرتی که با توجه به قانون اساسی کشور،‌ به نماینده‌گی از ملت به دست آورده بودند،‌ دست به عقده‌گشایی و انتقام‌گیری‌های طفلانه‌ی شخصی زدند. نه تنها که این اعمال زشت را انجام دادند بلکه با دیده‌درایی کامل در رسانه‌های جمعی از آنان با افتخار یاد کردند. اگر مناصب حکومتی آن‌ها را بنویسم، شاید کلمات از خجالت آب شوند. این موضوعات ممکن است در حکم مبارزات سیاسی تلقی شود، اما دموکراسی نظام سلطنتی نبود که وارثین تخت و تاج با استفاده از آن به هم بتازند و به ریش ملت بخندند. جدی می‌گویم. خنده‌ی بعضی ازین بزرگ‌واران تا هنوز در فضای مجازی به عنوان میم استفاده می‌شود. چون وعده کردم بی‌طرفانه بنویسم، خودتان باید بدانید که این خصومت‌های شخصی چقدر در رانده شدن شخصیت‌های تاثیرگذار از حکومت نقش داشت. سقوط پنجشیر یک اتفاق نظامی نبود. یک کودتای سیاسی بود. کسانی که یا آنجا حضور داشتند یا هم به نحوی از قضایا با خبر هستند، می‌دانند که چه می‌گویم. این تنها یک مثال بود از ناکارآمدی سیاست‌های شخص‌محور. جایی که طرف دیگر دارد با برنامه مبارزه می‌کند شما نمی‌توانید با اتکا بر کاریزمایی که حالا یا دارید یا ندارید دست به مقابله بزنید. کاریزمای شما شاید در خلاف برنامه‌های بزرگ‌تر قرار گیرد. این‌گونه هم شما می‌شکنید و هم برنامه‌های بزرگ را با شکست مواجه می‌سازید. دموکراسی نظام انتقام‌سالار نیست.
این‌ها تنها یک رخ قضیه هستند.
رخ دیگر قضیه این است که تمدن حاصل تعامل انسان‌های مختلف،‌ معمولا در جغرافیای مشخص با توجه به شرایط زیست‌محیطی آن‌هاست. یعنی اگر نظام دموکراتیک را بخشی از تمدن غربی بدانیم، یک الزام مهم آن‌را که همان غرب بودن آن است، در افغانستان نداریم. یا در مثالی که معمولا بعضی از دوستان سخن‌ور از آن یاد می‌کنند، لباس دموکراسی در تن فرهنگ افغانستان کوتاهی می‌کند. این‌جا اصلا بحثم قضاوت یا ترجیح این به آن نیست. بحث این است که خوشبختانه یا بدبختانه این لباس به تن جامعه‌ی مردسالار افغانستان، زیب نداد و مردم آن‌را مسترد کردند. منظورم از مردم واقعا مردم است. تنها طالبان نبودند که در جریان سال‌های دو هزار و هشت به بعد به پس دادن این لباس دست زدند. طالبان اصلا یک مدت زیادی با حمایت تجار و سرمایه‌داران اطرافی به مبارزه پرداختند. و اما اگر از حادثه‌ی رمزآلود سپتامبر یاد کردم، هدفم از سفیدنمایی طالبان نبود. زیرا طالبان نیز در بازی سیاست زیاد صاف‌بازی نکردند. در این قمار از آسیب‌پذیر ترین قشر افغانستان به عنوان حربه‌ی دفاعی استفاده کردند. از حق تعلیم و کار زنان در نظام جمهوریت به عنوان عامل فروپاشی عرش نام بردند. تمام خانم‌های کارمند در جمهوریت را فاسق نامیدند. نمی‌دانم می‌شود را نامش گذاشت قذف‌العام؟
مردم و مخصوصا صنف کمی مرفه که بیش‌تر به تجارت‌های شخصی مصروف بودند و تا مجبور نمی‌شدند درب ادارات دولتی را نمی‌کوبیدند، از ناکارآمدی و فساد در ادارات دولتی به ستوه آمده بودند. صدای شکایت مردم از همه اقشار، زنگ‌های عرش معلا را می‌تکاند اما متاسفانه یا به گوش مسولین نمی‌رسید و یا هم اگر می‌رسید با واکنش درخوری مواجه نمی‌شد. البته اگر بگویم مسولین کاملا از اوضاع بی‌خبر بودند، باز اشتباه محاسباتی را مرتکب شده‌ام. زیرا بر اساس آخرین مصاحبه دادستان کل کشور در دوره‌ی ریاست جمهوری آقای غنی با بانو انیسه شهید،‌ هیچ هفته‌یی نبود که مکاتیب رسمی از ادارات درجه اول کشور در خصوص اعتراضات مردم به دفتر دادستانی کل مواصلت نکرده باشد. خب طبیعتا این شکایات باید بازخورد مثبت داشته باشد، این‌طور نیست؟ اما جواب جناب دادستان شوکه کننده است. او می‌گوید اصلا مهم نبود که مردم چرا در رسانه‌های همه‌گانی ادارات مربوط و یا هم اشخاص متصدی آن ادارات را به بی‌کفایتی متهم می‌کردند. مهم این بود که لحن این شکایات به گوش و چشم مسولین درجه یک کشور مساعد نبوده‌اند و بنأ از دادستانی تقاضای تشکیل پرونده علیه شهروندان مظلومی می‌کردند که خدای نخواسته از عمق دل یک دیدگاه کمی ساختار شکن را تحویل لباس یا زیر لباس آقایان یا خانم‌های گرداننده‌ی افغانستان نموده‌اند!
اوضاع به حدی شکننده و غیر قابل اعتماد شده بود که در بیش‌تر ولایات افغانستان، ادارات موازی طالبان عملا فعال بودند. حتا در برخی موارد استعلام‌هایی به آدرس‌های اشخاص بلندرتبه‌ی دولتی از جانب ادارات موازی طالبان صادر شده بود. در مورد شهروندان عادی که به یک امر روزمره تبدیل شده بود و ادارات طالبان در تار و پود زنده‌گی مردم به حدی پیچیده بود که دیگر جدا کردن آن‌ها از هم امری غیر قابل تصور بود. بنأ در این ولایات مردم بیش‌تر ترجیح می‌دادند که با یک ساختار جدی و نسبتا قاطع هم‌کار و هم‌یار باشند تا حکومتی که نارضایتی یک توده‌ی کثیری از مردم را به بار آورده بود. حکومتی که توسط یک تیم مشخص کنترل می‌شد و وقعی به وضعیت ناگوار مردم نمی‌نهاد. دامی که هم‌اکنون طالبان نیز به آن گرفتار هستند و تا زمانی که تلاش نکنند تا حلقه‌ی تصمیم گیر را وسعت ببخشند و افراد و گروه‌های مختلفی را با هم هم‌نوا سازند،‌ ممکن است بر کالبد جامعه حاکم باشند اما به هیچ وجه در روح مردم دمیده نخواهند توانست. مردم افغانستان با توجه به افکار مذهبی و شعایر اسلامی ظاهرا در بیش‌تر موارد طالبان را نسبت به حکومت جمهوری ترجیح می‌دادند. در واقع بیش‌تر اشخاص متنفذ که وضعیت حکومت‌داری مستبدانه‌ی امروزی طالبان را می‌بینند، اگر به وجدان خود مراجعه کنند،‌ مطمئنا عمیقا پشیمان خواهند بود. اما به هر حال فساد لازمه‌ی قدرت مطلق است. فرق نمی‌کند این قدرت در اختیار چه فرد یا نهادی باشد. هر قدر زمان به پیش می‌رود، این مقوله مصادیق بیش‌تری پیدا می‌کند.
نهادهای مختلفی به گونه‌ی خواسته و نا خواسته افکار شهروندان را با ارائه‌ی آمار نجومی کمک‌های جامعه‌ی جهانی به افغانستان و مقادیری که در کشور به مصرف رسیده و مخصوصا مقادیری که به اشکال مختلف مورد اختلاس واقع شده،‌ هدف قرار دادند. از سرمایه‌گذاری‌های هنگفت سران حکومت و یا افراد وابسته به آنان در کشورهای دور و نزدیک پرده برداری صورت گرفت. سرمایه‌های سیاسیون همه‌گانی شد. مردمی که گمان می‌کردند ممکن است فساد در دستگاه حکومت وجود داشته باشد، حالا مطمئن شدند که فیصدی سرمایه‌گذاری در کشور و یا ارائه‌ي خدمات توسط حکومت، بسیار پایین‌تر از حد انتظار است. در حالی‌که اگر یک دستگاه کارآمد موجود می‌بود،‌ مقدار پولی که گویا جامعه‌ی جهانی به افغانستان کمک کرده‌اند،‌ البته بدون در نظر گرفتن عواید ملی (مالیات، پول خدمات،‌ استخراج معادن، محصول گمرکات، حق‌العبور ترانسپورتی) که ممکن افغانستان ازین ره‌گذر بین صد کشور اول جهان باشد، می‌توانست افغانستان را از لحاظ مالی کاملا خودکفا بسازد. البته اگر تجارت تریاک و قاچاق انسان را هم که هم‌واره و در همه جای دنیا حکومت‌ها توسط اشخاصی با لقب قاچاق‌بر انجام می‌دهند را هم بر مبالغی که سازمان‌های جهانی ارائه کردند علاوه کنیم،‌ ممکن بود ایران و پاکستان را هم می‌توانستیم تبدیل به ازبکستان و ترکمنستان کنیم. این یک اتهام نیست. در مورد دست داشتن افرادی در ساختارهای حکومتی، در تجارت‌های غیر قانونی که شکی وجود نداشت، اما تحقیقات زیادی در مورد دست داشتن نیروهای درجه یک بین‌المللی در قسمت ترافیک مواد مخدر و اسلحه به غرب، انجام شده که نتیجه را مثبت اعلام کرده‌اند. وگرنه جوان لاس وگاس و یا کالیفورنیا نام چرس سفیدچهر یا تریاک هلمند را هم نشنیده بود. حال آنکه در دو دهه‌ی قبل برای اولین بار در تاریخ امریکا واردات هروئین در این کشور نسبت به کوکائین که تقریبا یک گیاه بومی امریکای جنوبی است،‌ پیشی گرفت.
حال که فرهنگ فرافکنی در ادبیات سیاسی-اجتماعی کشور تقریبا عام شده،‌ یک تعداد مانند کنه چسبیدند به جان اشرف‌غنی. نه این‌که از شخص او طرفداری کنم. نه او به عنوان یکی از ده نفر مسول در پروژه‌ي انتقال حکومت به طالبان،‌ همیشه در تاریخ سیاسی کشور لعنت خواهد شد. اما وجدانا کدام یک از بزرگ‌وارانی که در جریان سه دهه‌ي گذشته قدرت حکومتی در اختیار داشتند و بسا اشتباهات بزرگ( به وسعت توانایی‌شان) انجام ندادند؟ من خودم انجام دادم. سخت پشیمانم و به اندازه‌ی سواستفاده‌ام از ماموریت بسیار پایین رتبه‌ام از حضور ملت افغانستان معذرت می‌خواهم. حالا بیایید سری بزنیم به شخصیت‌های ملی ( منصب‌های ملی) کدامین یک از بزرگ‌واران این شهامت را به خرج دادند؟ هیچ کدام. کدامین یک ازین شخصیت‌هایی که فاز قهرمانی دارند،‌ از حساب و کتاب مالی خود،‌ قبل و بعد از ماموریت‌های شریف‌شان حساب پس دادند؟ این مورد که اصلا فرهنگ‌محور نیست. این اصول در قانون اساسی مسجل شده است و اولین نهادی که تا حد زیادی از آن شانه خالی می‌کرد، متاسفانه نهاد قانون‌گذاری کشور بود. البته بعد از یک دوره‌ی فرسایشی، به صورت نمایشی حساب‌هایی را تحویل ملت دادند که زیاد پیازداغ داشت و آدم دوست نداشت باور کند. این طرف گروه طالبان تا حدود زیادی در خط جمهوریت روان هستند. که می‌تواند برای دوام‌شان به شدت مضر باشد.
کم‌تر سراغ داریم خبرنگاران مستقل یا وابسته‌یی که در دو دهه‌ي گذشته، یا مورد تطمیع قرار نگرفته باشد،‌ یا با استفاده از تهدید ساکت نشده باشند و یا هم مجبور به مهاجرت نشده باشد. اگر هیچ کدام ازین سه گزینه جواب‌گو نبود، مانند اجمل نقش‌بندی و یما سیاوش و جوانان دیگری که سر به طاغوت خم نکردند، شهید می‌شدند. پس در واقع آزادی بیانی که آقای کرزی از آن به عنوان تنها دست‌آوردش در افغانستان یاد می‌کرد، حتا در دوره‌ی خود او نیز با چالش‌های فرا راه خبرنگاران،‌ تنها در قانون اساسی و سخن‌رانی‌های غرای ایشان پیدا می‌شد. مانند بحث معذرت‌خواهی، آزادی بیان نیز در افغانستان نهادینه نشد. به یاد دارید که یکی از به اصطلاح نرم‌ترین سیاسیون و رهبر همیشه‌گی اپوزیسیون، با مسلک آن خبرنگار جوان چه کرد؟ یعنی رهبران سیاسی کشور، برداشت‌شان از آزادی بیان کاملا خودخواهانه و طفلانه بود. آن‌ها تصور کرده بودند وظیفه‌ی رسانه تنها رساندن صدا و تصویر این بزرگ‌واران به خانه‌ی شهروندان است. غافل ازین‌که این جاده دو طرفه است. شهروندان نیز با استفاده از رسانه‌ها می‌توانند آنها را نقد کنند. می‌توانند سوال بپرسند و حرکات و سکنات آنها را زیر سوال ببرند. البته چنان‌چه در آغاز فقره گفتم، خبرنگاران تنها متضررین این نواقص نبودند. بلکه در برخی موارد شریک دزد شدند و سر بوری گرفتند. اجازه بدهید این مورد را به احترام قلم، نام نگیرم.
از قلم گفتم یادم نرود از دور دست قلم‌بدستانی که به دور از هرنوع عقده و تعصب و خاص برای منافع علیای کشور و مردم آن نوشتند. نقد کردند. تحقیقات علمی و میدانی انجام دادند تا به مردم و حکومت به‌ترین و به‌روز‌ترین نسخه‌های حکومت‌داری و فرهنگ مردمی را تفهیم کنند. اما یا جدی گرفته نشدند و یا هم معادلات کاملا برعکس تطبیق شد. در کشوری مانند افغانستان هیچ چیزی عجیب نیست. اما عجیب این است که برخی از به‌ترین دانش‌مندان کشور،‌ به دلایل کاملا شخصی مسائلی را دامن زدند که کاملا در خط تضاد منافع ملی کشور قرار داشت. به قومیت و ملیت هم‌دیگر آن‌قدر تاختند که آش‌شان از دهان افتاد اما ندانستند و نمی‌دانند که تفرقه راه حل نیست. یک تعداد هم که تاثیر قابل توجهی بر سیاسیون درجه کشور داشتند از قضا پالیسی‌های نانوشته‌یی برای این سیاسیون نا به کار پیچیدند که عملا مردم را نسبت به هم‌دیگر بی‌اعتماد ساختند. متاسفانه این برخوردها به حدی زشت و زننده بود که خیلی زود همه‌گانی شد و تقریبا خاص وعام کشور از برخوردهای چندگانه‌ی نهادهای حکومتی در مواجهه با مردم صحبت می‌کردند. در مقابل عکس‌العمل‌هایی نیز شکل گرفت که به طریق اولی مذموم و زشت بود. اما واقعیت این بود که تنها چند سلیبریتی و نویسنده،‌ توانستند تهداب یک حکومت تازه‌پا را در کشور لرزان بسازند. آن‌چه که درمورد مردم افغانستان تقریبا زبان‌زد کسانی است که تجربه‌ي سفر یا جنگ با افغانستان را دارند،‌ شجاعت و روحیه‌ی جنگنده‌گی این مردم است. فرق نمی‌کند که هزاره باشد یا ازبک، تاجک باشد یا پشتون، بهتر است به متانت و سرسختی این مردم سر تسلیم فرود آورد. اما ای کاش می‌توانستیم به گرد یک حکومت فراگیر، توافق کنیم. به هر حال آن‌چه در دو دهه‌ی پسین گذشت، در کنار جنگ‌های میان نیروهای حکومتی و گروه‌های تروریستی مستقل یا وابسته به اجنبی،‌ یک مناقشه‌ی طولانی از مبارزات قلم‌بدستان کشور بود. نتیجه مطلوب نبود. اما جریان مبارزه به زودی از زوایای زیادی از زنده‌گی مردم را احتوا کرد. مردم عادی در عمل تبدیل شده بودند به سربازان بدون مزد نخبه‌گان.
در وضعیتی که حاصل بد بازی کردن تیم‌های سیاسی درون حکومت و یا اپوزیسیون بود، مردم هم‌چنان به نان و آب و سرپناه احتیاج داشتند. امری که گویا به نحوی فراموش شده که وظیفه‌ی اصلی حکومت است. حکومتی که تمام ثروت ملی را در اختیار دارد، مکلف است به کسانی که توانایی دارند، زمینه‌ی کار را در امنیت کامل فراهم کند، به کسانی که توانایی ندارند و یا خدمات خویش را در جوانی ادا کرده‌اند، نان و آب و سرپناه بدهد. مخصوصا این‌که این‌جا ظاهرا یک سرزمین اسلامی است. این اصلا خواسته‌ی زیادی نیست. کاملا مشروع و کاملا برگرفته از اصول دولت‌داری اسلامی است. نه‌تنها که اشتغال‌زایی و جلب سرمایه‌گذاری در کشور،‌ توسعه نیافت، بلکه آقای غنی در صدر روز نخست کاری با افتخار اعلام کرد ما برای جلوگیری از مصارف غیر ضروری حکومتی، حدود دوازده هزار بست مشابه را حذف کردیم. ماشالله. حالا این‌که اصلا این پالیسی در قانون کارکنان خدمات ملکی کشور پیش‌بینی شده باشد به کنار. اما به نظر عالی‌جناب ما در کدام کشور زنده‌گی می‌کنیم؟ هالند؟ حالا به این هم کار نداریم که آيا یک سال مزدی که در این حالت به کارمند کنار گذاشته شده تعلق می‌گیرد و پرداخت نشد هم کاری نداریم. بیمه‌ی کاری هم یک خیال باطل، اما نمی‌دانم شاید خیلی از ماها برای همان بست‌های پایه‌، هفت‌خوان رستم را واقعا به چشم دیده بودیم. این‌طور نیست؟ عدالت هم زیاد در قسمت استخدام‌ها در نظر گرفته نمی‌شد. پس جوانان غیور و سربه کف کشور، اجبارا تنها دو راه در پیش داشتند، ارتش ملی یا گروه مخالف مسلح کشور. یا به عبارت روشن‌تر مرگ مجسم. سه صد هزار کشته و زخمی از هر دو طرف جنگ در جریان دو دهه، مدرک قدرت‌مندی است که نشان دهد، بی‌کاره‌گی حکومت تا چه اندازه می‌تواند کشنده باشد. همه امکانات مالی و مادی را در اختیار داشته باشید، حمایت نصف جهان را با خود داشته باشی، باز هم نتوانی یک زنده‌گی نسبتا با ثبات برای شهروندان مهیا کنی، واقعا خجالت‌آور است که بیایید و کشورهای بیگانه را مقصر در فروپاشی نظام خود بدانی…
حالا نه این‌که مداخله نمی‌کردند. هر کسی که به نحوی منفعت ملی کشورش یا هم امنیت ملی کشورش اقتضا می‌کرد، با افغانستان در تعامل می‌شد. همین اکنون هم همین‌گونه است منتها در آن دوره بالای میز بود اما اکنون زیر میز. طور مثال کشورهایی در منطقه در قضیایای به افغانستان میلان داشتند. اما بعضی دیگر در مسائلی دیگری کارشان به افغانستان افتاده بود. نامش را گذاشته بودند امنیت ملی و هراس‌افگنی، اما در واقعیت بحث هژمونی قدرت آن‌ها را به افغانستان جلب می‌کرد. در مورد هژمونی قدرت همین‌قدر بدانیم که حیات سیاسی و تمام سیستم مالی و تجاری قدرت‌های برتر به آن وابسته است،‌ کافی‌ست. اما مطلب این‌جاست که تقریبا نیمی از کشورهای دنیا یا در افغانستان مستقلا پای‌گاه داشتند یا هم در قالب ائتلاف‌های بزرگ‌تر در این کشور حضور داشتند. پس واضح است که بحث فراتر از افغانستان و یا مسائلی مانند حقوق بشر در افغانستان این هیولاهای روزگار را به این کشور عقب‌مانده و کوهستانی کشانده بود. افغانستان نیز مانند قلب خاورماینه(عراق، سوریه، لبنان، اردن،‌ فلسطین) نقطه‌ی تعادل زمین است. اگر این‌گونه نبود، سخت بود که حضور این‌همه چهره‌های سفید و سیاه در کشور حتا تصور شود. کشوری که بیش‌ترین مواد مخدر زمین را تولید می‌کند و هر نوع اسلحه به راحتی در آن جابه‌جا و آزمایش می‌شود،‌ می‌تواند بهشت کشورهای صادرکننده‌ی تسلیحات تلقی شود. از طرفی سیستم تجارت و گردش مالی این‌جا هم در قرون وسطی سیر می‌کرد. پس برای پول‌شویی نیز جای بدی نخواهد بود. این‌طور نیست؟
نمی‌خواهم به موارد نظامی بپردازم. زیرا از جانبی تخصص نظامی ندارم. از جانبی نیز به هیچ عنوان نمی‌خواهم قدیسیت نهادهای امنیتی و خون شهدا و ایثارگری معلولین آن‌ها را به دلیل بی‌تخمی یک مشت رهبر خودشیفته‌ی روانی و عقده‌یی و ناکاره زیر سوال ببرم. رهبرانی که نتوانستند به قول خودشان نبض جامعه را مطالعه کنند و مزه‌ی دهان خارجی‌ها را تشخیص دهند. رهبرانی که ندیدند جوانان کشور از بی‌کاری و وضعیت بد اقتصادی، کندک کندک در آب‌های دریای سیاه غرق می‌شوند. رهبرانی که ندیدند جوانان سرزمین برای یافتن لقمه نانی به هر گروه تروریستی ملی و بین‌المللی تن سپردند. رهبرانی که در مجالس ملی برای مصاحبت با هم ترجیح می‌دادند انگلیسی صحبت کنند اما مبادا پشتو و فارسی صحبت کنند که طرف مقابل خوشحال شود. رهبرانی که هرچه گفتند خلافش را عمل کردند. از حق نگذریم مردم ما مستحق حکومتی به‌تر بودند. حکومتی فراگیرتر. اما تسلیمی، به هیچ وجه؟