اکو فمینیسم چیست؟

دسته: تحلیل
نویسنده: آذر نوش کریمی
1404/05/12
10:13 ق.ظ
بازدید: 26

پایگاه خبری تحلیلی روایت : فمینیسم در حوزه محیط زیست که به عنوان بوم‌فمینیسم (اکوفمینیسم) شناخته می‌شود، یک جنبش اجتماعی و رویکرد فکری هست که تبعیض جنسیتی و تخریب محیط زیست را به ملاحظه می‌گیرد و به بررسی رابطه بین زن و طبیعت در فرهنگ، دین، ادبیات و نمادنگاری می‌پردازد. اکوفمینیسم نگرشی احترام‌آمیز به طبیعت بوده که در تلفیق با جنبش‌هاشی فمینیستی و بوم‌شناختی، مخالف رفتارهای تهاجمی بر طبیعت و بهره‌برداری از آن به بهانه‌ای سودجویی و پیشرفت می‌باشد. محور این پارادایم را رابطه میان زنان و محیط‌زیست قلمداد نموده اند به گونه‌ای که اکوفمینیست‌ها معتقد بر ارتباط نزدیک بین تسلط بر زنان و تسلط بر طبیعت می‌باشند. این دیدگاه نگاه سلطه‌گرایانه بر زنان و طبیعت را محصول مردسالاری می‌داند و تاکید می‌دارد که باید برای رسیدن به عدالت محیط‌زیستی این سلطه‌گرایی مردانه به چالش کشیده شود.

فمینیسم در حوزه محیط زیست که به عنوان بوم‌فمینیسم (اکوفمینیسم) شناخته می‌شود، یک جنبش اجتماعی و رویکرد فکری هست که تبعیض جنسیتی و تخریب محیط زیست را به ملاحظه می‌گیرد و به بررسی رابطه بین زن و طبیعت در فرهنگ، دین، ادبیات و نمادنگاری می‌پردازد. اکوفمینیسم نگرشی احترام‌آمیز به طبیعت بوده که در تلفیق با جنبش‌هاشی فمینیستی و بوم‌شناختی، مخالف رفتارهای تهاجمی بر طبیعت و بهره‌برداری از آن به بهانه‌ای سودجویی و پیشرفت می‌باشد. محور این پارادایم را رابطه میان زنان و محیط‌زیست قلمداد نموده اند به گونه‌ای که اکوفمینیست‌ها معتقد بر ارتباط نزدیک بین تسلط بر زنان و تسلط بر طبیعت می‌باشند. این دیدگاه نگاه سلطه‌گرایانه بر زنان و طبیعت را محصول مردسالاری می‌داند و تاکید می‌دارد که باید برای رسیدن به عدالت محیط‌زیستی این سلطه‌گرایی مردانه به چالش کشیده شود.

در واقع کلیدواژهای اکوفمینیسم احترام متقابل به زنان و محیط‌زیست، عدالت محیط زیستی، توسعه پایدار و تغییر ساختارها می‎باشد. بوم‎فمینیسم در عدالت محیط‎زیستی بر این موضوع می‎اندیشد که بهره‎کشی بی‎رویه از محیط زیست آسیب‌زا بوده و به صورت مستقیم مرتبط با مسائل جنسیتی هست که زنان بیش از مردان از این آسیب در رنج هستند. سنت‎های کلاسیک، طبیعت را به مثابه زن در نظر داشته و به عنوان “مادر طبیعت” به تصویر کشیده اند. توسعه پایدار زمانی عادلانه و قابل قبول می‌افتد که توجه جدی به استفاده از منابع موجود، بدون تخریب منابع نسل بعدی داشته و مسائل جنسیتی نیز مورد اغماض نباشد. اکوفمینیسم برای رهایی از فاشیسم مردانه، خواهان تغییر ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی می‌باشد که به صورت خودکامه بر زنان و طبیعت اعمال نفوذ می‌کنند. همان‌گونه که فمینیسم یک جریان متشکل از دیدگاه‌های متفاوت هست، اکوفمینیسم هم یک جنبش واحد نبوده و اندیشه‌های متعددی این الگواره را شکل داده اند. اکوفمینیسم ادعای برتریت طلبی زنان و محیط‌زیست را مطرح نمی‌کند بل از برابری و جامعه مشارکتی سخن می‌زند.

دلیل پیوند نظریات فمینیستی با مفاهیم اکولوژیک به دیدگاه‌های خاص فمینیست‌ها با طبیعت گره خورده است که ناشی از استفاده غیر اصولی و بی‌رویه از طبیعت و منابع آن می‌باشد. توجیه فمینیست‌ها بر این امر استوار هست که زنان بیشتر از مردان در معرض آلودگی‌های محیط‌زیستی لطمه می‎بینند، بدین‌روی مسئله محیط‌زیست جنسیتی می‌شود. فیلسوفان بوم‌فمینیسم معتقد اند که روابط مهمی میان مدل‌های اخلاقی تسلط بر زنان و تسلط بر طبیعت وجود دارد. این مدل اخلاقی نگاه ابزاری به زن و طبیعت دارد. اکوفمینیسم برای نخستین بار در هزار نُه صد هفتاد چهار توسط فمینیست فرانسوی به‌نام فرانسواز دوبون در کتاب “فمینیسم یا مرگ” مطرح شد که بر اساس آن، ایشان خواستار رهبری انقلاب اکولوژی زنان شد که روابط جدیدی بین انسانیت و طبیعت و هم‌چنان زن و مرد ایجاد کنند. وی بر وجود یک زن سالاری اصلی که در آن روابط زن و مرد بر پایه‌ی برابری استورا باشد، اشاره کرد. ولی بعدتر تسلط مطلق مردان بر باروری زنان و باروری زمین جانشین این زن سالاری می‌شود که دوبون نابودی محیط‌زیستی معاصر را نتیجه تاریخ سلطه مردسالارانه می‌داند. اگرچه بوم‌فمینیسم در دهه هفتاد میلادی پیشنهاد شد، اما در دهه هشتاد به یک جریان فکری معین و مهم تبدیل شد و از این به بعد گروه‌های اکوفمینیستی به طور مشخص وارد عرصه فعالیت‌های اجتماعی به منظور بهبود شرایط زنان و مقابله با تهدیدات و تخریبات محیط‎زیستی شده و در نیمه دوم دهه هشتاد این شاخه فمینیستی به صورت رشته‌های علمی_آکادمیک وارد سیستم‌های دانشگاهی شد. ماهیت جنسیت گرایی در ادبیات اکوفمینیستی این است که ساختارهای مردانه تسلط خود را بر اساس مخالفت طبیعی زن و مرد می‌سنجنند، در حالی که تضادهای مانند: بهشت/دوزخ، ذهن/بدن، مرد/زن، روح/ماده، سفید/سیاه، توانا/ناتوان، جنگ/صلح … تضادهای طبیعی محسوب می‌شوند. اما در مقابل اختلافات طبیعی زن و مرد با ارزش‌گذاری‌های اجتماعی تقویت می‌گردند. در تئوری‎های بوم‌فمینیستی تاکید بر آن است که سرمایه‌داری بر اساس مدل مردسالار و پدرسالار بنا شده که نمی‌تواند نفعی برای زنان داشته باشد. یکی از چهره‌های مهم دگری حوزه اکوفمینیسم، فلسفه محیط‌زیست و منتقد ساختارهای مردسالار کارولین مرچنت است که چنین تبیین مسئله می‌کند:

“تغییر نگرش نسبت به طبیعت از زنده و بارور بودن، به ماشین و مرده بودن، زمین را به عنصری برای بهره‌کشی بدل کرد، همان‌گونه که زنان در ساختارهای پدرسالارانه به ابزاری در خدمت قدرت تبدیل شدند.” خانم مرچنت در کتاب مرگ طبیعت اظهار می‌کند که صنعتی شدن باعث تغییر جهان زنده و پویا به جهان میکانیکی و مرده شد. در نظریات او زمین به عنوان مادر و زایینده عرض وجود می‌نماید.

یکی از پیش‌روان دیگری این جریان دو جانبه خانم رزماری راد فورد روتر بوده که در دهه هفتاد میلادی اندیشه زن جدید/زمین جدید را این گونه مطرح کرد:

زن‌ها باید بدانند در جامعه‌ای که روابط و مدل‌های اساسی آن بر اساس سلطه‌گری باشد، آزادی و راه حلی برای بحران‌های محیط زیستی وجود ندارد. آن‌ها می‌بایست نیازهای جنبش زنان را با نیازهای خواستار عدالت زیست محیطی متحد کنند تا یک بازسازی از روابط اجتماعی و سیاسی، اساس و ارزش‌های نهفته در جامعه صنعتی جدید را مجسم کنند.

اولین اعتراضات حفاظت از محیط‌زیست در دهه هفتاد در هند رخ داد که زیر نام “چنبش چیپکو” ثبت شد. این جنبش در اوایل خود را اکوفمینیستی نه بل مدافع محیط‌زیست قلمداد می‌کردند. جنبش متذکره با حمایت زنان مبارز در برابر چوب‌بُرها شکل گرفت طوری که این زنان درختان را در آغوش گرفته و با خرد محیط‌زیستی خویش مانع قطع آن‌ها شدند. این امر مهم جریان‌های اکوفمینیستی را فعال نموده و به نحوی رابطه زنان با محیط زیست را تعریف کرد که استمرار آن تا اکنون قطع نگردیده است.

نوشته های مرتبط :