جنگ طالبان با پرچم سه رنگ؛ علل و عوامل و پیامدها

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1404/04/31
11:09 ق.ظ
بازدید: 7

پایگاه خبری تحلیلی روایت : روز گذشته طالبان در ولسوالی احمدآباد پکتیا به بازیکنان کریکت مبنی بر پوشیدن لباس‌های حاوی رنگ‌های پرچم ملی افغانستان (سیاه، سرخ و سبز) و لوگوی جمهوری اسلامی افغانستان هشدار جدی دادند. نیروهای استخبارات طالبان این نمادها را «خلاف نظام» خوانده و بازیکنان تهدید به محرومیت از بازی کردند.البته این اقدام، تنها یک دستور محلی نیست؛ حلقه‌ای از زنجیره تلاش سیستماتیک طالبان برای محو هرگونه نماد مرتبط با دوره جمهوریت، به ویژه پرچم سه‌رنگ، از صحنه عمومی افغانستان است. اما در پس این ممنوعیت، جنگ هویتی عمیق‌تری نهفته است: جنگی که این بار نه میان اقوام، که در دل جامعه پشتون و بین قرائت قبیله‌ای-تندروی طالبانی و آن دسته از پشتون‌هایی که این نمادها را بخشی از هویت ملی و تاریخی خود می‌دانند، در جریان است.

روز گذشته طالبان در ولسوالی احمدآباد پکتیا به بازیکنان کریکت مبنی بر پوشیدن لباس‌های حاوی رنگ‌های پرچم ملی افغانستان (سیاه، سرخ و سبز) و لوگوی جمهوری اسلامی افغانستان هشدار جدی دادند. نیروهای استخبارات طالبان این نمادها را «خلاف نظام» خوانده و بازیکنان تهدید به محرومیت از بازی کردند.

البته این اقدام، تنها یک دستور محلی نیست؛ حلقه‌ای از زنجیره تلاش سیستماتیک طالبان برای محو هرگونه نماد مرتبط با دوره جمهوریت، به ویژه پرچم سه‌رنگ، از صحنه عمومی افغانستان است. اما در پس این ممنوعیت، جنگ هویتی عمیق‌تری نهفته است: جنگی که این بار نه میان اقوام، که در دل جامعه پشتون و بین قرائت قبیله‌ای-تندروی طالبانی و آن دسته از پشتون‌هایی که این نمادها را بخشی از هویت ملی و تاریخی خود می‌دانند، در جریان است.

۱. وفاداری به سه‌رنگ؛ ملی‌گرایان پشتون و نماد گمشده هویت

شماری از پشتون‌ها که خود را ملی‌گرا می‌دانند، پرچم سه‌رنگ (سیاه، سرخ، سبز) افغانستان را نه فقط نماد کشور، که نمادی عمیقاً مرتبط با هویت پشتون و به ویژه این که این پرچم الهام گرفته شده از دوره پادشاهی محمدظاهرشاه است، می‌دانند. این دوره برای بسیاری از پشتون‌ها، در کنار تبلیغات مبنی بر این که به زعم آنان عصری از ثبات نسبی بود، دوران سلطه و رهبری غیرقابل انکار پشتون‌ها بر ساختار سیاسی افغانستان است. پرچم سه‌رنگ، در این نگاه، تجسم آن دوران طلایی و نماد هویت ملی‌ای است که پشتون‌ها ستون اصلی آن بودند. ملی‌گرایان پشتون وفادار به این نماد، تلاش می‌کردند تا آن را به عنوان میراث مشترک تمام مردم، اما با ریشه‌ای پشتونی، حفظ و تحمیل کنند. عین همین کار که طالبان می کنند. اما ممنوعیت این پرچم توسط طالبان، در واقع حمله به این بخش از هویت تاریخی و احساس تعلق گروهی از پشتون‌هاست. این یک جنگ هویتی است که طالبان آن را نه با “بیگانگان”، که با بخشی از هم‌قومان خود به پیش می‌برند.

۲. دوگانگی آشکار: طالبان و بازی متناقض با نمادهای جمهوریت

از سویی دیگر، رفتار طالبان در قبال نمادهای جمهوریت، نمونه‌ای بارز از تناقض و فرصت‌طلبی سیاسی است. از یک سو، در داخل افغانستان با قاطعیت و خشونت و خشم، هرگونه نمایش پرچم سه‌رنگ، لوگوهای دولتی قدیم یا اشاره به “جمهوریت” را سرکوب می‌کنند. شعار “جمهوریت تمام شد” گوش فلک را کر کرده است. ماجرای پکتیا تنها یک نمونه کوچک از این سرکوب داخلی است. اما از سوی دیگر، در معامله با جهان خارج، همین طالبان به شکلی عریان از همان نمادهای منفور “جمهوریت” استفاده ابزاری می‌کنند. پاسپورت‌های صادره توسط ادارات تحت کنترل طالبان، همچنان به نام “جمهوری اسلامی افغانستان” است و حاوی آرم رسمی دوره قبل. تذکره‌ها (شناسنامه‌ها) نیز با همان لوگوها و نام جمهوری اسلامی چاپ و توزیع می‌شوند. تیم‌های ملی ورزشی (فوتبال، کریکت) در عرصه بین‌المللی زیر پرچم سه‌رنگ و با سرود ملی دوره جمهوریت ظاهر می شوند. این تناقض فاحش ریشه در یک واقعیت ساده دارد: عدم رسمیت بین‌المللی. طالبان می‌دانند که برای هرگونه تعامل رسمی، سفر شهروندان یا حضور ورزشی، استفاده از نمادهای شناخته شده بین‌المللی افغانستان (یعنی نمادهای جمهوریت) اجتناب‌ناپذیر است. این دوگانگی، ماهیت ابزاری و غیراصولی نگاه طالبان به نمادها و نهادهای ملی را آشکار می‌سازد.

۳. قربانی کردن هویت قومی؛ طالبان و حمله به نمادهای پشتونی

نکته تلخ‌تر این ماجرا برای جامعه پشتون این است که طالبان، با قرائت قبیله‌ای و ایدئولوژیک افراطی خود، حتی به نمادهای تاریخی و فرهنگی خودِ پشتون‌ها نیز رحم نمی‌کنند. پرچم سه‌رنگ، هرچند نماد ملی و البته در نگاهی شماری تحمیلی افغانستان بود، اما برای بسیاری از پشتون‌ها نماد هویت، آزادی عمل و سلطه سیاسی تاریخی آن‌ها نیز محسوب می‌شد. سرود ملی دوره جمهوریت که به زبان پشتو بود، و حتی برخی عناصر فرهنگ و تاریخ پشتون که با قرائت خشک طالبانی همخوانی ندارد، در معرض تحقیر، تخریب یا نادیده گرفته شدن هستند. طالبان تحت پوشش تفسیر خاصی از دین، در حال محو بخش‌هایی از هویت قومی پشتون هستند که آن را با “جاهلیت” یا مغایر با امارت خود می‌دانند. این به معنای آن است که پروژه هویت‌سازی جدید طالبان، نه تنها هویت ملی چندفرهنگی افغانستان، بلکه حتی بخش‌هایی از هویت قومی پشتون را که در تضاد با ایدئولوژی و ساختار قبیله‌ای خاص حاکم بر آن‌هاست، قربانی می‌کند. جامعه پشتون در حال تجربه یک “پاکسازی هویتی” از سوی گروهی است که ادعای نمایندگی آن‌ها را دارد.

۴. فراخوان بیداری: پشتون‌ها، طالبان و بن‌بست آینده

جامعه پشتون نیازمند یک بیداری جمعی است. تجربه دو دهه گذشته و بخصوص دوره کنونی حاکمیت طالبان به وضوح نشان می‌دهد که طالبان با اندیشه دگم، قبیله‌گرای افراطی و منزوی کننده خود، نه تنها قادر به ساختن جامعه‌ای مدرن، پیشرفته و عادلانه نیستند، بلکه بزرگ‌ترین مانع در مسیر رفاه، آسایش و پیشرفت همان جامعه‌ای هستند که ادعای دفاع از آن را دارند. طالبان جز ویرانی، فقر، انزوا، نقض حقوق بشر و کاشت بذر کین و کدورت میان اقوام و درون جامعه پشتون (از طریق تبعیض‌های قبیله‌ای خود) دستاوردی نداشته و نخواهند داشت. پشتون‌ها اگر به دنبال زندگی در صلح، توسعه یافتگی و همگامی با تمدن جهانی هستند، باید دریابند که طالبان راه به جایی نمی‌برد. آن‌ها باید اولین کسانی باشند که با شجاعت علیه سلطه وحشیانه، عقب‌مانده و ویرانگر طالبان “نه” می‌گویند. سکوت یا همراهی با این گروه، تنها به معنای تداوم مصیبت و دوری هرچه بیشتر از آرزوهای مشروع یک زندگی بهتر برای خود و فرزندانشان است. آینده افغانستان، از جمله آینده پشتون‌ها، در گرو عبور از اندیشه‌های طالبانی و حرکت به سوی ساختارهای فراگیر، مدرن و مبتنی بر حقوق برابر تمام شهروندان است. پشتون‌ها می‌توانند و باید پیشتاز این تغییر باشند، نه نگهبانان زندان ایدئولوژیک و قبیله‌ای که طالبان ساخته‌اند.

سخن پایانی

ممنوعیت رنگ‌های پرچم در پکتیا، تنها نوک کوه یخ است. این اقدام، عرصه‌ای از یک جنگ هویتی گسترده‌تر را نشان می‌دهد که طالبان علیه نمادهای جمهوریت و بخش‌هایی از هویت تاریخی پشتون‌های ملی گرا به راه انداخته‌اند. تناقض فاحش طالبان در استفاده ابزاری از همین نمادها در عرصه بین‌المللی، ماهیت فرصت‌طلبانه و غیراصولی حکمرانی آن‌ها را برملا می‌سازد. جامعه پشتون در معرض خطر از دست دادن بخش‌هایی از هویت تاریخی و فرهنگی خود تحت حاکمیت گروهی است که به نام دین و قومیت حکومت می‌کند. زمان بیداری و انتخاب فرا رسیده است: ادامه راه طالبان، مساوی با بن‌بست، ویرانی و انزواست، و تنها عبور از این اندیشه‌های کهنه و حرکت به سوی افقی مدرن و عادلانه می‌تواند آینده‌ای روشن برای همه از جمله پشتون‌ها، رقم بزند. سرنوشت پشتون‌ها، جدا از سرنوشت افغانستانِ مبتنی بر تکثر و پیشرفت نیست.

نوشته های مرتبط :