نه حکومت فراگیر است، نه عدالت؛ چرا رهبران و مخالفان طالبان بر گردند؟

دسته: تحلیل
نویسنده: شهرام خراسانی
1404/04/19
10:46 ق.ظ
بازدید: 21

پایگاه خبری تحلیلی روایت : شهاب‌الدین دلاور مسوول کمیته‌ی تماس رژیم طالبان در اعلامیه‌ی از رهبران سیاسی افغانستان خواسته است تا به وطن برگردند. او در این اعلامیه مشخصاً از برخی چهره‌های سیاسی کشور نام برده است. بازگشت رهبران سیاسی افغانستان به کشور در وضعیت فعلی، به‌عنوان یک موضوع حساس و چندبُعدی مطرح است. طالبان در تلاش‌اند تا با دعوت از این رهبران، چهره‌ای مصالحه‌جویانه از خود به نمایش بگذارند و مشروعیت داخلی و بین‌المللی بیشتری کسب کنند. اما این تلاش‌ها در فضای سیاسی و اجتماعی کنونی افغانستان بیشتر شبیه به ژستی نمادین است تا راهکاری عملی برای بازسازی ساختار سیاسی و اجتماعی کشور. در این خصوص نگارنده لازم می‌داند تا نکاتی را به عرض برساند.

شهاب‌الدین دلاور مسوول کمیته‌ی تماس رژیم طالبان در اعلامیه‌ی از رهبران سیاسی افغانستان خواسته است تا به وطن برگردند. او در این اعلامیه مشخصاً از برخی چهره‌های سیاسی کشور نام برده است. بازگشت رهبران سیاسی افغانستان به کشور در وضعیت فعلی، به‌عنوان یک موضوع حساس و چندبُعدی مطرح است. طالبان در تلاش‌اند تا با دعوت از این رهبران، چهره‌ای مصالحه‌جویانه از خود به نمایش بگذارند و مشروعیت داخلی و بین‌المللی بیشتری کسب کنند. اما این تلاش‌ها در فضای سیاسی و اجتماعی کنونی افغانستان بیشتر شبیه به ژستی نمادین است تا راهکاری عملی برای بازسازی ساختار سیاسی و اجتماعی کشور. در این خصوص نگارنده لازم می‌داند تا نکاتی را به عرض برساند.

نخست

نبود یک حکومت فراگیر و مردم‌سالار به‌عنوان اصلی‌ترین مانع بر سر راه بازگشت این رهبران به شمار می‌رود. طالبان از زمان تسلط دوباره بر افغانستان در اوت ۲۰۲۱، هیچ‌گونه اقدامی جدی برای تشکیل یک حکومت مشارکتی که همه اقوام، گروه‌ها و دیدگاه‌های سیاسی را در بر بگیرد، انجام نداده‌اند. حکومت کنونی طالبان بیشتر متشکل از اعضای خاص قوم پشتون و وابستگان نزدیک به رهبری این گروه است. اقوام تاجیک، هزاره، ازبک و دیگر گروه‌های قومی و سیاسی از روند تصمیم‌گیری‌های کلان کشور کنار گذاشته شده‌اند. این وضعیت سبب شده است که چهره‌های سیاسی منتقد، به‌ویژه آنانی که پیش از سقوط جمهوریت در ساختار قدرت بودند، انگیزه‌ای برای بازگشت نداشته باشند.

دوم

مسأله عدم توقف نقض حقوق بشر و ادامه‌ی خشونت‌های ساختاری از سوی طالبان، مانعی دیگر است. گزارش‌های مکرر سازمان‌های حقوق بشری نشان می‌دهد که در مناطق مختلف کشور، محدودیت‌های شدید علیه زنان، اقلیت‌های مذهبی و قومی، رسانه‌ها و فعالان مدنی اعمال می‌شود. در چنین فضایی، نه تنها رهبران سیاسی در تبعید جرأت بازگشت ندارند، بلکه شهروندان عادی نیز از سر ناچاری کشور را ترک می‌کنند. در صورتی که روند کنونی ادامه یابد، موج جدیدی از مهاجرت نخبگان و مخالفان سیاسی از داخل به خارج آغاز خواهد شد.

سوم

بخشی از واقعیت سیاسی افغانستان، به نبود زمینه گفت‌وگوی ملی برمی‌گردد. طالبان هیچ‌گونه برنامه‌ای برای مذاکره با نیروهای مخالف خود اعم از نیروهای جمهوری‌خواه، گروه‌های مقاومت مسلح یا چهره‌های سیاسی سنتی ارائه نکرده‌اند. بدون یک سازوکار معتبر و شفاف برای گفت‌وگوی ملی، ایجاد اعتماد و بازسازی نظام سیاسی ممکن نیست.

چهارم

گزینه‌ی نظامی برای تغییر حکومت، هرچند که در برخی محافل سیاسی مطرح می‌شود، اما در حال حاضر نه زمینه‌ی داخلی دارد و نه حمایت کافی خارجی. جامعه جهانی به‌ویژه قدرت‌های غربی پس از خروج پرهزینه از افغانستان، تمایل به مداخله دوباره ندارند. از سوی دیگر، نیروهای مخالف طالبان به دلیل پراکندگی، نبود انسجام سیاسی و حمایت لجستیکی، قادر به ایجاد یک تهدید جدی نظامی در برابر حکومت طالبان نیستند. با این حال، در صورت ادامه فشارها و بسته بودن کامل فضای سیاسی، احتمال گسترش مقاومت مسلحانه و درگیری‌های داخلی در میان‌مدت وجود دارد.

پنجم

بعد این مسأله، به استفاده ابزاری طالبان از چهره‌های سیاسی مربوط می‌شود. بسیاری باور دارند که دعوت طالبان از رهبران سیاسی پیشین، نه به‌منظور ادغام واقعی آن‌ها در قدرت، بلکه بیشتر به هدف تبلیغاتی و فریب افکار عمومی صورت می‌گیرد. بدون ارائه تضمین‌های حقوقی، سیاسی و امنیتی، هیچ‌یک از این چهره‌ها حاضر به بازگشت نخواهد شد، چرا که خطر بازداشت، حذف فیزیکی یا بی‌اعتباری کامل آنان وجود دارد.

در نهایت

اگر طالبان خواهان بازگشت واقعی رهبران سیاسی و جلب حمایت عمومی هستند، باید گام‌های عملی در راستای ایجاد یک حکومت پاسخگو، قانون‌مدار و مشارکتی بردارند. این اقدامات شامل تدوین قانون اساسی جدید با مشارکت همه اقوام و جریان‌های سیاسی، ایجاد ساختار انتخاباتی شفاف، تضمین آزادی بیان، حقوق زنان، و تعهد به حقوق بشر است. در غیر این صورت، نه تنها بازگشت رهبران در تبعید ممکن نخواهد شد، بلکه عدم مشروعیت داخلی و خارجی طالبان همچنان ادامه یافته، مقاومت‌های مردمی بیش‌تر شده و افغانستان وارد چرخه جدیدی از بی‌ثباتی و ناامنی خواهد گردید.

نوشته های مرتبط :