از امین تا طالبان؛ قدرت روایت و بازنویسی تاریخ

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالله دانش
1404/03/17
10:48 ق.ظ
بازدید: 16

پایگاه خبری تحلیلی روایت : تاریخ همیشه ابزار سیاسی بوده است؛ ابزاری که قدرت‌ها برای مشروعیت‌ بخشی به حکومت، تحکیم جایگاه و سرکوب مخالفان از آن بهره برده‌اند. در افغانستان نیز این واقعیت تاریخی نمود آشکاری دارد. طالبان پس از بازپس‌گیری قدرت در سال ۲۰۲۱، بلافاصله وارد فاز بازنویسی تاریخ شدند تا گذشته خونین و پر از خشونت خود را به گونه‌ای سفید نمایی کنند که تصویر مطلوبی از خود به افکار عمومی داخلی و جهانی ارایه دهند. روایت تاریخ در هر زمان تحت تاثیر گروه‌های مسلط قرار دارد. داستان نورمحمد ترکی و حفیظ الله امین در دوران حکومت‌شان نمونه بارزی از این حقیقت است. وقتی ترکی از امین درباره قتل هاشم میوندوال می‌پرسد که «فردا تاریخ درباره ما چه قضاوت خواهد کرد؟»، امین پاسخ می‌دهد: «اکنون که قدرت در دست ماست، تاریخ را هر طوری که خواسته باشیم می‌نویسیم.» این سخن به وضوح بیانگر ابزار قدرت و ارتباط مستقیم آن با کنترول روایت تاریخی است.

تاریخ همیشه ابزار سیاسی بوده است؛ ابزاری که قدرت‌ها برای مشروعیت‌ بخشی به حکومت، تحکیم جایگاه و سرکوب مخالفان از آن بهره برده‌اند.
در افغانستان نیز این واقعیت تاریخی نمود آشکاری دارد. طالبان پس از بازپس‌گیری قدرت در سال ۲۰۲۱، بلافاصله وارد فاز بازنویسی تاریخ شدند تا گذشته خونین و پر از خشونت خود را به گونه‌ای سفید نمایی کنند که تصویر مطلوبی از خود به افکار عمومی داخلی و جهانی ارایه دهند.
روایت تاریخ در هر زمان تحت تاثیر گروه‌های مسلط قرار دارد. داستان نورمحمد ترکی و حفیظ الله امین در دوران حکومت‌شان نمونه بارزی از این حقیقت است. وقتی ترکی از امین درباره قتل هاشم میوندوال می‌پرسد که «فردا تاریخ درباره ما چه قضاوت خواهد کرد؟»، امین پاسخ می‌دهد: «اکنون که قدرت در دست ماست، تاریخ را هر طوری که خواسته باشیم می‌نویسیم.» این سخن به وضوح بیانگر ابزار قدرت و ارتباط مستقیم آن با کنترول روایت تاریخی است.
امروز طالبان نیز دقیقا همین مسیر را دنبال می‌کنند؛ آن‌ها با به دست گرفتن قدرت، نه تنها به واسطه زور اسلحه بلکه با قلم، روایت تاریخ را به سود خود بازنویسی می‌کنند.
طالبان در عرصه کنترل روایت تاریخی دو روش کلیدی را به کار گرفته‌اند:
۱. سانسور و ممنوعیت انتشار آثار مخالف؛ این گروه صدها عنوان کتاب و مقاله را ممنوع کرده و رسانه‌ها و نشرات را به شدت کنترول می‌کند تا روایت‌های متضاد و انتقادی حذف شوند.
۲. تولید روایت‌های جایگزین از سوی خود اعضای طالبان؛ چهره‌هایی مانند مهاجر فراهی و خالد زدران با نگارش خاطره‌ها و کتاب‌هایی‌که نبردهای دو دهه گذشته را از منظر خود طالبان روایت می‌کنند، تلاش دارند روایت جنگ را از زبان خودشان تعریف کنند. در این کتاب‌ها، طالبان به حیث قربانیان ناگزیر جنگ معرفی شده‌اند و نیروهای خارجی و دولت پیشین عامل اصلی تخریب و خشونت قلمداد شده‌اند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های روایت طالبان، عدم اشاره به کشتار غیرنظامیان از سوی خود این گروه است. کتاب‌های منتشر شده عمدتا تمرکز بر ظلم‌ها و ویرانی‌های نیروهای خارجی دارند، در حالی که نقش طالبان در بمب‌گذاری‌های انتحاری، ترورهای گسترده و ایجاد فضای ترس و وحشت در سراسر کشور کم‌رنگ یا انکار شده است. این امر نشان می‌دهد که طالبان می‌کوشند با بازنویسی روایت جنگ، گذشته خونین خود را سفیدنمایی کنند و چهره‌ای مشروع و صلح‌طلب از خود ارایه دهند.
بازنویسی تاریخ تنها محدود به طالبان نیست؛ در طول بیش از ۲۷۰ سال حکمرانی پشتون‌ها در افغانستان، حکمرانان مقتدر از عبدالرحمان خان تا نادرخان و ملاعمر و ملا هبت‌الله نیز همین رویه را دنبال کرده‌اند.
آن‌ها که مسوول کشتار هزاران بی‌گناه، یتیم و بیوه کردن هزاران زن بوده‌اند، خود را ناجی ملت خواندند و لقب‌هایی چون «بابا» و «امیرالمؤمنین» گرفتند.
این روند نشان می‌دهد که بازنویسی تاریخ به‌حیث ابزاری سیاسی برای تثبیت قدرت در افغانستان ریشه‌ عمیق دارد و طالبان صرفاً آخرین حلقه این زنجیره هستند.
این بازنویسی تاریخی نه تنها باعث مخدوش شدن حافظه جمعی ملت افغانستان می‌شود بلکه امکان گفت‌وگوی ملی، مصالحه و سازش را نیز به شدت کاهش می‌دهد. در غیاب روایت‌های چندصدایی و مواجهه صادقانه با گذشته، نسل‌های آینده با تصویری ناپایدار و تحریف شده از تاریخ مواجه خواهند شد که می‌تواند منجر به تکرار چرخه خشونت‌ها و بحران‌های اجتماعی گردد.
طالبان با تسلط بر قدرت، قلم را نیز به سلاحی برای بازنویسی تاریخ تبدیل کرده‌اند. آن‌ها با حذف روایت‌های مخالف و ترویج خاطره‌های سفارشی خود، تلاش دارند گذشته خونین خود را پاک و چهره‌ای مشروع از خود ارایه دهند.
این روند ریشه در سنت طولانی بازنویسی تاریخ از سوی حکمرانان پشتون در افغانستان دارد و تهدیدی جدی برای عدالت تاریخی و حافظه جمعی است. مواجهه صادقانه با تاریخ و پذیرش مسوولیت‌ها، گامی حیاتی در مسیر صلح و ثبات افغانستان خواهد بود.

نوشته های مرتبط :