از معلمی تا ملک الشعرا؛ به‌مناسبت یکصدو دوازدهمین سالروز وفات قاری عبدالله

دسته: تحلیل
نویسنده: کیومرث دانش‌آبادی
1404/02/09
4:57 ب.ظ
بازدید: 10

پایگاه خبری تحلیلی روایت : قاری عبدالله، که به لقب «ملک الشعرا» در تاریخ ادبیات افغانستان شناخته می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین شخصیت‌های فرهنگی و علمی افغانستان در قرن بیستم است. زندگی و آثار او در عرصه‌های مختلفی چون شعر، عرفان، آموزش، و تالیف به یادگار مانده است.

قاری عبدالله، که به لقب «ملک الشعرا» در تاریخ ادبیات افغانستان شناخته می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین شخصیت‌های فرهنگی و علمی افغانستان در قرن بیستم است. زندگی و آثار او در عرصه‌های مختلفی چون شعر، عرفان، آموزش، و تالیف به یادگار مانده است.

زندگی‌نامه و سال‌های اولیه

قاری عبدالله در سال ۱۲۴۷ هجری شمسی در شهر کابل به‌دنیا آمد. او از خاندان دانش و ادب برخاست؛ پدرش، حافظ قطب‌الدین، و پدربزرگش، حافظ محمدغوث، از علمای برجسته زمان خود بودند. از همان ابتدا، محیط علمی و فرهنگی خانواده بر شخصیت او تاثیر گذاشت و به همین دلیل، قاری عبدالله از سنین جوانی در علوم مختلف، از جمله فقه، منطق، حکمت و ادب عربی تبحر یافت.
یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای قاری عبدالله در عرصه آموزش و پرورش بود. او در اولین سال‌های تاسیس «مکتب حبیبه»، که نخستین مدرسه به شیوه جدید در کابل محسوب می‌شد، به‌صفت معلم به کار پرداخت.
در این مدت، او به تدریس و تربیت نسل‌های جدید پرداخت و در کنار آن، آثار بسیاری را در زمینه‌های مختلف علمی و ادبی تالیف کرد. به عنوان یکی از بنیان‌گذاران «انجمن ادبی کابل»، قاری عبدالله نقش مهمی در توسعه و ترویج علم و ادب در افغانستان ایفا کرد.
قاری عبدالله علاوه بر کارهای علمی و آموزشی، در دربار و دولت افغانستان نیز جایگاه ویژه‌ای داشت. او مشاور و امام حبیب‌الله، ولیعهد امیر عبدالرّحمن خان، بود و در سفرهای مختلف با او همراهی می‌کرد. بعد از به سلطنت رسیدن حبیب‌الله، قاری عبدالله به عنوان مربی علمی و ادبی فرزند امیر به تدریس و مشاوره ادامه داد. همچنین در دوران نادرخان، او به تدریس و مشاوره برای خانواده سلطنتی ادامه داد و نقش مهمی در تأسیس و بهبود سیستم آموزشی کشور ایفا کرد.
یکی از ویژگی‌های برجسته زندگی قاری عبدالله، سفرهای متعدد او به کشورهای مختلف بود. او به هندوستان، حجاز، و دیگر مناطق سفر کرد که این سفرها تأثیرات عمیقی بر دیدگاه‌ها و اشعار او داشت. به ویژه سفر به هند و آشنایی با شعرای بزرگ هند تاثیر زیادی بر سبک شعری او گذاشت. در هند، قاری عبدالله با شعرای برجسته‌ای چون بیدل آشنا شد و سبک هندی شعر را به‌طور عمیق‌تری درک کرد. همچنین سفر حج و نوشتن سفرنامه‌ای مفصل از این سفر، یکی دیگر از ابعاد شخصیت فرهنگی و علمی او را به نمایش گذاشت.

ارتباطات با شاعران ایرانی و تأثیرات متقابل

شعر قاری عبدالله نه تنها در افغانستان بلکه در ایران نیز تاثیر زیادی داشت. شاعران و ادیبان ایرانی، از جمله دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی و محمدتقی بهار، از قاری عبدالله یک شاعر برجسته یاد کرده‌اند. دکتر شفیعی کدکنی در مقاله‌ای درباره قاری عبدالله اظهار داشت که او «شاعر برجسته‌ای است و هم‌چنین در عالم عرفان و فلسفه اسلامی نیز پایگاهی دارد». در همین راستا، محمدتقی بهار ملک الشعرا ایران نیز به قاری عبدالله ارادت می‌ورزید و او را «یکی از شخصیت‌های برجسته در علم و ادب» می‌دانست.
محمدتقی بهار آردات خود را نسبت قاری عبدالله در این ابیات ذکر کرده است

گر به پاس همزبانی جانب کابل روم
دوستداران سخن بر سر نهند افسر مرا
دوستانی دارم اندر خطهء بلخ و تخار
کز وفا مانند جان گیرند اندر بر مرا
کفش برداری کنم در محضر قاری اگر
به که در ایران «فروغی » جا دهد بر سر مرا
بهار

قاری عبدالله یکی از بزرگ‌ترین شاعران افغانستان در سبک هندی بود. شعرهای او، با رگه‌هایی از عرفان و فلسفه اسلامی، به درک عمیقی از مفاهیم انسانی، عشق و آزادی پرداخته است. او با استفاده از زبان فارسی، مفاهیم پیچیده فلسفی را به زبان شعر می‌آورد و توانست در حوزه شعر غزل‌سرایی مقام ویژه‌ای پیدا کند. یکی از ویژگی‌های برجسته شعر قاری عبدالله، تأثیر پذیری او از بیدل دهلوی بود که او را به‌عنوان مرشد خود می‌پذیرفت.
از جمله آثار برجسته قاری عبدالله می‌توان به ترجمه‌ی فصوص‌الحکم محی‌الدین عربی اشاره کرد که هنوز منتشر نشده است. سفرنامه‌ای که او از سفر حج خود نوشته، با توصیف‌های دقیق جغرافیایی و تاریخی، یکی از آثار ارزشمند ادبیات فارسی به شمار می‌آید.
قاری عبدالله علاوه بر اشعار خود، در زمینه‌های علمی و ادبی نیز دستاوردهای بزرگی داشت. او در تأسیس و تدوین کتاب‌های درسی در «دارالتالیف وزارت معارف افغانستان» نقش داشت و بسیاری از کتاب‌ها و منابع آموزشی را برای نسل‌های جدید فراهم آورد. رساله‌ای در علم عروض از او باقی‌مانده است که هنوز در مراکز آموزشی افغانستان تدریس می‌شود. همچنین، او به عنوان یک نویسنده و مؤلف در تأسیس «دایرة‌المعارف» افغانستان نیز نقش داشت.
عبدالله نه تنها در زمان خود بلکه در نسل‌های بعدی نیز تأثیرات فراوانی بر جای گذاشت.
او به عنوان یک معلم و شاعر، به نسل‌های مختلف افغانستان و فراتر از آن، در ایران و هند، الگو و منبع الهام بود. اشعار و تألیفات او همچنان در بسیاری از محافل علمی و ادبی افغانستان مورد توجه قرار دارد و او را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های فرهنگی تاریخ افغانستان می‌شناسند.
قاری عبدالله، ملک الشعرا افغانستان، شخصیتی چندبعدی بود که در عرصه‌های مختلف علم، ادب، عرفان و آموزش تأثیرات عمیقی بر جای گذاشت. او با سفرهای خود، اشعار زیبا و تألیفات علمی‌اش، پلی میان فرهنگ‌ها و زبان‌ها ساخت و به‌عنوان یک نماد از پیوند علم و هنر در افغانستان شناخته می‌شود. ارتباط او با شاعران ایرانی و تأثیراتی که از سفرهای خود در هند و حجاز دریافت کرد، باعث شد تا نام او در تاریخ ادب فارسی و به‌ویژه در دنیای اسلام باقی بماند.

نوشته های مرتبط :