افراطیت، تعصب و بی‌سوادی؛ میراثی که از ملا عمر بجا ماند

دسته: تحلیل
نویسنده: لطیف زدران
1404/02/03
5:18 ب.ظ
بازدید: 16

پایگاه خبری تحلیلی روایت : امروز سالگرد مرگ ملا محمد عمر، بنیانگذار و رهبر گروه طالبان است. مردی که از دل جامعهٔ قبیله‌ای و متعصب برخاست و با اندیشه‌های افراطی خود، گروه طالبان را تأسیس کرد. همانگونه که احمد رشید، روزنامه‌نگار پاکستانی و کارشناس مسائل افغانستان در کتاب «طالبان» اشاره میکند، ملا عمر محصول شرایطی بود که جنگ‌های داخلی و مداخلات خارجی ایجاد کرده بودند. دورانی که او رهبری این گروه را بر عهده داشت، همراه با جنگ، خشونت و حکومتی بود که حقوق ابتدایی انسان‌ها را نادیده می‌گرفت. میراث او، افغانستانی ویران‌شده، جامعه‌ای پر از ترس و نسلی سوخته از تعصبات کور است. در این مطلب، به زندگی ملا عمر و سربرآوردنش از جامعهٔ قبایلی تا تشکیل طالبان و سال‌های خونبار پس از آن و میراث او می پردازیم.

امروز سالگرد مرگ ملا محمد عمر، بنیانگذار و رهبر گروه طالبان است. مردی که از دل جامعهٔ قبیله‌ای و متعصب برخاست و با اندیشه‌های افراطی خود، گروه طالبان را تأسیس کرد. همانگونه که احمد رشید، روزنامه‌نگار پاکستانی و کارشناس مسائل افغانستان در کتاب «طالبان» اشاره میکند، ملا عمر محصول شرایطی بود که جنگ‌های داخلی و مداخلات خارجی ایجاد کرده بودند. دورانی که او رهبری این گروه را بر عهده داشت، همراه با جنگ، خشونت و حکومتی بود که حقوق ابتدایی انسان‌ها را نادیده می‌گرفت. میراث او، افغانستانی ویران‌شده، جامعه‌ای پر از ترس و نسلی سوخته از تعصبات کور است. در این مطلب، به زندگی ملا عمر و سربرآوردنش از جامعهٔ قبایلی تا تشکیل طالبان و سال‌های خونبار پس از آن و میراث او می پردازیم.

سربرآوردن از جامعهٔ قبایلی و متعصب

طبق اطلاعات منتشر شده، ملا محمد عمر در سال ۱۹۶۰ در روستای نوده در ولایت قندهار به دنیا آمد. او در یک خانوادهٔ فقیر و سنتی بزرگ شد و مدتی را در مدارس دینی محلی گذراند. جامعهٔ افغانستان و بویژه قبایلی جنوب و شرق که به‌شدت تحت تأثیر ساختارهای قبیله‌ای و باورهای سنتی بود، ملا عمر را تقدیم جامعه کرد. الیور روآ، پژوهشگر فرانسوی در کتاب «افغانستان: از جهاد تا جنگ داخلی» مینویسد که این بستر، زمینه ساز شکل‌گیری شخصیتی مانند ملا عمر شد؛ فردی که با تفسیرهای خشک و غیرمنعطف از دین، به مرور به سمت افراط‌گرایی کشیده شد.
در دههٔ ۱۹۸۰ همزمان با اشغال افغانستان توسط شوروی، ملا عمر مانند بسیاری‌ها به صف مجاهدین پیوست. او در این دوران، تحت تأثیر اندیشه‌های تندروانهٔ برخی از گروههای جهادی قرار گرفت. تجربهٔ جنگ با شوروی در کنار معرفی قهرمانان به سان احمد شاه مسعود به جامعه افغانستان، نسل جدیدی از رهبران افراطی مانند ملا عمر را پرورش داد که بعدها به‌ جای مقاومت در برابر اشغالگران، به سرکوب مردم خود روی آوردند. پس از خروج شوروی و آغاز جنگ‌های داخلی، او از نابسامانی و هرج ومرج در افغانستان استفاده کرد و به تدریج خود را به عنوان یک چهرهٔ مذهبی افراطی مطرح نمود.

تأسیس گروه طالبان با اندیشهٔ افراطی

در سال ۱۹۹۴ ملا عمر به همراه گروهی از طلاب مدارس دینی (طالبان) حرکت خود را آغاز کرد. او با شعارهای به‌ظاهر عدالتخواهانه، اما با تفسیرهای خشونت آمیز از اسلام، به سرعت در مناطق جنوبی افغانستان نفوذ کرد. احمد رشید در تحلیل خود اشاره میکند که بسیاری از مردم عادی که از جنگهای داخلی و حکومت های نحلی احزاب به ستوه آمده بودند، ابتدا از طالبان استقبال کردند، اما خیلی زود دریافتند که این گروه، چیزی جز یک حکومت نظامیِ سختگیر ارائه نمی‌دهد.
با این حال اما خیلی زود چهرهٔ واقعی طالبان آشکار شد. ملا عمر و پیروانش، با برداشتی ظاهربینانه و خشن از شریعت، قوانین سختگیرانه‌ای را اعمال کردند. زنان از تحصیل و کار محروم شدند، مخالفان به شدت سرکوب گردیدند و هرگونه صدای اعتراضی با خشونت پاسخ داده میشد.

پنج سال حکومت و جنگ و کشتار با رهبری طالبان

حکومت طالبان از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، دورهای سیاه در تاریخ افغانستان بود. در این سالها، خشونت سیستماتیک، اعدام‌های عمومی، محدودیت‌های شدید علیه زنان و سرکوب هرگونه تفکر مخالف، به عادت روزمره تبدیل شد.
یکی از نقاط عطف دوران رهبری ملا عمر، میزبانی از اسامه بن لادن، رهبر شبکهٔ تروریستی القاعده بود. این تصمیم، افغانستان را به مرکز تروریسم جهانی تبدیل کرد و در نهایت به حملهٔ آمریکا در سال ۲۰۰۱ منجر شد. با سقوط حکومت طالبان، ملا عمر به زندگی مخفیانه روی آورد و تا پایان عمرش در سال ۲۰۱۳ هرگز به طور علنی ظاهر نشد. عبدالسلام ضعیف یکی از فرماندهان سابق طالبان در خاطرات خود مینویسد که ملا عمر در سالهای آخر عمرش، حتی از بسیاری از فرماندهان طالبان نیز پنهان میشد و در ترس دائمی به سر می‌برد.

میراث ملا عمر؛ ویرانی، ترس و تعصب

حال که سالها از مرگ ملا عمر میگذرد، میراث او همچنان بر افغانستان سایه افکنده است. طالبان پس از دو دهه جنگ، در سال ۲۰۲۱ دوباره به قدرت بازگشتند و بسیاری از سیاست‌های دوران ملا عمر را تکرار کردند.
به طور اختصار به چند میراث مهم ملا عمر اشاه می‌کنیم:
۱. نابودی زیرساختهای کشور
در دور اول سلطه طالبان، اقتصاد افغانستان مانند دوره فعلی سلطه این گروه نابود شد و سرمایه‌های انسانی کشور به دلیل جنگ و سرکوب از بین رفتند. سیستم آموزشی و بهداشتی در وضعیت اسفباری قرار گرفت و بسیاری از متخصصان افغانستان را ترک کردند. همچنین به دلیل رفتار وحشیانه این گروه زیرساخت ها و آبادات تاریخی کشور از جمله بودای بامیان که بزرگترین بودای ایستاده جهان می باشد، تخریب شدند.

۲. سرکوب زنان و حقوق بشر
ملا عمر و طالبان، زنان را از ابتدایی ترین حقوقشان محروم کردند.
امروز نیز با بازگشت طالبان، دختران از تحصیل محروم شدهاند و زنان تحت شدیدترین محدودیت ها قرار دارند. میراث شوم ملا عمر امروز توسط خلف های او در حال عملی شدن است و حاکمیت فعلی این گروه تداعی حاکمیت ملا عمر است.

۳. ترویج افراط‌گرایی و تروریسم
ملا عمر با حمایت از گروه‌های تروریستی مانند القاعده، افغانستان را به پایگاه تروریسم بین‌المللی تبدیل کرد. این میراث شوم، هنوز هم تأثیرات خود را بر امنیت جهانی میگذارد. پناه دادن به القاعده سبب لشکر امریکا و ناتو و در نهایت ۲۰ سال جنگ و کشتار گردید.

۴. شکاف عمیق در جامعهٔ افغانستان
حکومت طالبان تحت رهبری ملا عمر، نه‌تنها نتوانست وحدت ملی ایجاد کند، بلکه باعث دامن زدن به اختلافات قومی و مذهبی شد. این شکاف‌ها تا امروز نیز ادامه دارد. حکومت فعلی گروه طالبان متاثر از اندیشه ملا عمر به همان مسیر قبیله گرایی مبتنی بر پشتونیسم ادامه می دهد.

سخن پایانی؛ ملایی که چشم عدالت طلبی اش کور بود

ملا عمر با شعار عدالت‌طلبی به قدرت رسید، اما در عمل، تنها خشونت و سرکوب را به ارمغان آورد. او چشم خود را بر واقعیت‌های جامعه بست. البته همان طور که یک چشم ملا عمر به دلیل آسیب دیدگی کور بود، بسیاری از مخالفان به شوخی و راستی می گویند که چشم واقع بین و عدالت طلبانه او به راستی کور بود. با این حال او با تفسیرهای افراطی از دین، میلیون‌ها انسان را به کام رنج و تاریکی فرستاد. امروز افغانستان با میراث شوم او دست وپنجه نرم می‌کند؛ میراثی که نشان می‌دهد عدالتی که بر پایهٔ تعصب و خشونت بنا شود، در نهایت چیزی جز ویرانی و بی ثباتی و دربدری نخواهد داشت.

نوشته های مرتبط :