برداشت‌های من از فلسفه رواقی‌گری

دسته: تحلیل
نویسنده: حیدر بخشی
1404/01/29
12:19 ب.ظ
بازدید: 11

پایگاه خبری تحلیلی روایت : فلسفه در طول تاریخ، علمی عقل‌محور بوده است که همواره در جستجوی حقیقت بوده و می‌کوشیده واقعیت‌هایی را که در پس پرده دروغ‌ها و توهمات پنهان شده‌اند، آشکار کند. مکتب رواقی‌گری نیز از جمله همین نظام‌های فلسفی است که تأثیراتی عمیق بر مکاتب فلسفی شرقی نیز گذاشته است. فیلسوفان، چه در شرق و چه در غرب، در پی شناخت حقیقت، دست به ساخت نظریه‌هایی در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اخلاقی زده‌اند. این جریان‌ها بعدها در قالب مکاتب مختلف بروز کردند و گاه تعصب نسبت به برتری یک مکتب بر دیگران، به منازعات و جنگ‌های خونین انجامید.

فلسفه در طول تاریخ، علمی عقل‌محور بوده است که همواره در جستجوی حقیقت بوده و می‌کوشیده واقعیت‌هایی را که در پس پرده دروغ‌ها و توهمات پنهان شده‌اند، آشکار کند. مکتب رواقی‌گری نیز از جمله همین نظام‌های فلسفی است که تأثیراتی عمیق بر مکاتب فلسفی شرقی نیز گذاشته است.
فیلسوفان، چه در شرق و چه در غرب، در پی شناخت حقیقت، دست به ساخت نظریه‌هایی در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اخلاقی زده‌اند. این جریان‌ها بعدها در قالب مکاتب مختلف بروز کردند و گاه تعصب نسبت به برتری یک مکتب بر دیگران، به منازعات و جنگ‌های خونین انجامید.
رواقی‌گری نیز یکی از همین مکاتب است. هرچند که منتقدانی جدی دارد؛ به‌ویژه از سوی ماتریالیست‌ها که رواقیون را «دل‌سردان جهان» می‌دانند. با این حال، رواقی‌گری نگاهی ژرف به هستی دارد و جهان را تحت حاکمیت عقل کل یا لوگوس می‌بیند. به باور رواقیان، انسان باید با عقل، طبیعت و نظم کیهانی هماهنگ باشد تا به آرامش درونی برسد. این مکتب تأثیراتی نیز در روان‌شناسی مدرن داشته است.
مکتب رواقی‌گری نخستین‌بار توسط زنون کیتیونی در آتن بنیان نهاده شد. تأثیر آن بر مکاتب فلسفی شرقی نظیر بودیسم، هندوییسم، فلسفه وداها، دائوئیسم و تصوف اسلامی، بسیار چشم‌گیر بوده است. در این مقاله، برداشت‌ها و درک شخصی‌ام از این مکتب را بیان می‌کنم.

۱. لوگوس یا عقل کل جهانی

رواقیون «لوگوس» را در چهار بُعد بررسی می‌کنند:
الف. کیهان‌شناختی:
لوگوس، نظم ذاتی حاکم بر جهان است. رواقیان باور دارند که جهان، ساختاری عقلانی دارد و هیچ‌چیز در آن تصادفی نیست. درختان، کوه‌ها، انسان‌ها و تمامی پدیده‌ها، در پرتو نظم عقلانی شکل گرفته‌اند.
ب. الهیاتی:
در نگاه رواقیان، لوگوس همان خداست؛ اما نه به‌عنوان ذات یا شخص، بلکه به‌مثابه نیروی عقلانی و الهی که سراسر هستی را نظم می‌دهد. خدا از دید آنان، همان عقل درونی جهان است.
ج. اخلاقی:
از آنجا که انسان بخشی از لوگوس است، باید زندگی خود را با آن هماهنگ سازد. مارکوس اورلیوس، امپراتور روم و یکی از فیلسوفان رواقی، حتی در لحظات فروپاشی حکومتش، معتقد بود که باید با اراده لوگوس همسو شد، زیرا مقابله با آن بیهوده است.
د. روان‌شناختی:
عقل انسان، جرقه‌ای از لوگوس جهانی است. بنابراین، وظیفه ما پرورش عقل، رشد فضیلت‌ها، و هماهنگی با طبیعت است. عقل، معیار تشخیص خیر و شر است و تنها در پرتو آن می‌توان به فضیلت‌هایی مانند شجاعت، خویشتن‌داری، عدالت و خرد دست یافت.

۲. تمایز میان آنچه در اختیار ماست و آنچه نیست

رواقیان به‌روشنی میان آنچه در اختیار انسان است و آنچه نیست، تمایز قائل‌اند.
از دید من، آنچه در اختیار ماست، خود ما هستیم: اعمال، گفتار، تصمیمات، نگرش‌ها، باورها و خواسته‌ها. در مقابل، چیزهایی مانند مرگ، آب‌وهوا، بیماری، ثروت یا فقر در دایره اختیار ما نیستند. این تمایز، الهام‌بخش آیین‌هایی همچون بودیسم نیز بوده است.

۳. فضیلت، تنها خیر واقعی

در فلسفه رواقی، تنها فضیلت است که خیر حقیقی شمرده می‌شود. فقیر با فضیلت، از ثروتمند بی‌فضیلت برتر است. فضیلت در چند مرحله شکل می‌گیرد:
خرد: با تأمل و تفکر آغاز می‌شود.
شجاعت: در بیان اندیشه‌ها، حتی با احتمال اشتباه.
خویشتن‌داری: در کنترل امیال و هیجانات.
عدالت: در مدیریت خواسته‌ها و تعامل با دیگران.
نوشتن نیز می‌تواند تمرینی برای بروز این فضیلت‌ها باشد.

۴. شخصیت‌های مهم رواقی‌گری

رواقی‌گری شخصیت‌های برجسته‌ای را در تاریخ فلسفه دارد:
زنون کیتیونی: بنیان‌گذار مکتب رواقی.
اپکتتوس: برده‌ای آزادشده که بعدها آموزگار مردم شد.
سنکا: فیلسوف و مشاور امپراتور نرون.
مارکوس اورلیوس: امپراتوری که فیلسوف بود و در سخت‌ترین شرایط به آموزه‌های رواقی وفادار ماند.

نتیجه‌گیری

فلسفه رواقی‌گری، مکتبی عقل‌محور و اخلاق‌گراست که با تأکید بر هماهنگی با عقل و طبیعت، راهی برای رهایی انسان از رنج‌های بیهوده پیشنهاد می‌دهد. با تمرکز بر فضیلت، پذیرش واقعیت، و پرورش عقل، می‌کوشد تا انسان را به آرامش و رضایت درونی برساند. از دید رواقیان، آنچه درون ماست، مهم‌تر از شرایط بیرونی است. به همین دلیل است که حتی در میان سخت‌ترین لحظات، آن‌ها راه خود را به‌سوی تعادل، آرامش و خرد ادامه دادند.

نوشته های مرتبط :