فراز مسند خورشید جایگاه حافظ

دسته: تحلیل
نویسنده: کیان نیا
1403/07/21
9:46 ق.ظ
بازدید: 29

پایگاه خبری تحلیلی روایت : سخن از حافظ است، چهره‌ی بی همتای ادب پارسی؛ جامی او را لسان الغیب خوانده است، و این لقب تا امروز کامل ترین تعریف از سخن حافظ است. در قرن هشتم در شیراز می زیست سال تولدش را کسی نمی‌داند و در مورد سال وفاتش نیز اختلاف دارند، زندگی اش هم آمیخته با قصه ها و روایات نادرست و برساخته است، با زندگی حافظ آشنا نیستیم، نامش محمد است و لقبش شمس الدین و گویا حافظ قرآن هم بوده است محمدرضا شفیعی کدکنی در کتاب «این کیمیای هستی» میفرماید: «با اطمینان می‌توان گفت که هیچ ملتی، شاعری از نوع حافظ ندارد.

سخن از حافظ است، چهره‌ی بی همتای ادب پارسی؛ جامی او را لسان الغیب خوانده است، و این لقب تا امروز کامل ترین تعریف از سخن حافظ است. در قرن هشتم در شیراز می زیست سال تولدش را کسی نمی‌داند و در مورد سال وفاتش نیز اختلاف دارند، زندگی اش هم آمیخته با قصه ها و روایات نادرست و برساخته است، با زندگی حافظ آشنا نیستیم، نامش محمد است و لقبش شمس الدین و گویا حافظ قرآن هم بوده است محمدرضا شفیعی کدکنی در کتاب «این کیمیای هستی» میفرماید: «با اطمینان می‌توان گفت که هیچ ملتی، شاعری از نوع حافظ ندارد.
فردوسی بیش‌و‌کم نظایری در جهان دارد و سعدی نیز. حتی جلال‌الدین مولوی هم. ولی حافظِ ما در فرهنگ بشری بی‌مانند است؛ شاعری که شعرِ فارسیِ او را زاهدان و عارفان در قنوتِ نماز به جای ادعیه و آیات عربی بخوانند و در عین حال زندیقان هر دوره‌ای شعرِ او را آینه‌ی اندیشه‌های خود بدانند و از نظرِ «پیر خطاپوش» حافظ که بر قلمِ صنع چنان اعتراض خطرناکی کرده است شادمان باشند و در زندگی روزانه، مردمِ ما، دیوانش را در کنار قرآنِ مجید، سر سفره عقد و هفت‌سین سالِ نو قرار دهند و با آن فال بگیرند و استخاره کنند، چنین شاعری در جغرافیای کره‌ی زمین و در تاریخ بشریت منحصربه‌فرد است و همانند ندارد.»
حافظ در شیراز می‌زیست در حکومت شاه شیخ ابو اسحاق، این بهترین دوره زندگی حافظ بوده است خود او میگوید:
«راستی خاتم فیروزه‌ی بو اسحاقی
خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود»
شاه شیخ در درگیری با حاکم کرمان امیر مبارزالدین شکست میخورد و فرار میکند و او را از اصفهان گرفتار کرده و در شیراز و شهر حافظ به قتل می‌رسانند دوران بعدی زندگی حافظ با مبارزالدین میگذرد، به همان اندازه که شاه شیخ آدم خوش مزاج و آسان گیری است مبارزالدین حاکمی است افراطی احکام دینی را در حد اعلایش به اجرا میگذارد، از کسی در نمی‌گذرد و دوران نسبتا طولانی سخت گیری که حافظ از شیخ و محتسب و زاهد شکایت دارد و آنان را به سختی میکوبد آغاز میشود، مدتی نیز با حکومت پسران مبارز الدین زندگی میکند و سپس تیمور گورکانی شیراز را متصرف میشود و چنانکه گفته اند با حافظ هم دیداری دارد، گویا به حافظ خطاب کرده است که من آنهمه شمشیر زده ام تا سمرقند و بخارا را تصرف کرده و ایمن گردانیدم تو آن را به خال هندوی ترک شیرازی می بخشی که گفته ای:
اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را
بخدا هندویش بخشم سمرقند و بخارا را

همچنین بخوانید: مروری مختصر بر زنده‌گی و اشعار حافظ

و حافظ در ظرافت و مطایبه گفته است: «به سبب همین بذل و بخشش های بیجاست که به این فقر و فاقه افتاده ام» امیرتیمور از این لطیفه بخندید و برای حافظ وظیفه و راتبه برقرار کرد.
حافظ را از کجا باید بشناسیم؟ تذکره نویسان روزگارش در پی جنگها و جدال ها بوده اند، از خونریزی ها حکایت کرده اند و پیروزیها و شکست ها را به تصویر کشیده اند از آنجهت کسی درباب حافظ و شاعران دیگر سخن نزده است حافظ در کلام خود جاهایی اشاراتی دارد، اینکه با همراه کردن آن اشارات با حکومت روزگارش میتوان بخش کوچکی از زندگی او را فهمید جای مسرت دارد ولی حافظ همچنان برای ما ناشناخته است؛ چون فردی که در تاریکی شب از جایی میگذرد و آنجا چیزی مینهد فردا کسی او را نمی‌شناسد اینکه کسی هم او را در تاریکی ندیده است گمانه زنی ها در باره او را بیشتر میکند و اگر از اثر برجا مانده او بتوانند او را بشناسند بهتر و الا ناشناخته خواهد ماند.
انسان فارسی زبان وقتی زاده میشود و دست چپ و راست خود را میشناسد و بسوی درسگاه و شاید مکتبخانه روانه می‌شود بدون شک نخستین چیزی را که بعد از خواندن مقداری از قرآنکریم می‌آموزد شعرهای سخنور شیراز اند، حافظی که روانی کلامش را منتقدینش نیز بی‌همتا میدانند و مشتاقانش که آنقدر زیاد اند که از منتقدانش یارای نفس کشیدن را هم گرفته اند کلامش را آنگونه که گاهی تذکره نگاران نوشته اند جادویی و سحر آمیز و الهی میدانند.
فارسی زبان سخن فارسی را با حافظ آغاز میکند، با «الا یا ایها الساقی…» این کلام شاید برای استاد کودک هم درست قابل درک نباشد اما هر دو از آن لذت میبرند، کلامی مسحور کننده و گیرا، برای کودک مطمئنا همیشه چند بیت نخستین دیوان بشمول «الا یا ایهاالساقی…» به یاد خواهد ماند، و در خاطر او جاودان خواهند گشت.
حافظ رنگ زندگی را در اشعار خود به تصویر میکشد آن اغراق های میراث شاعران دیگر را هم دارد اما به زیبایی که نمیشود آن را اغراق شمرد. کلام حافظ اوج قله شعر فارسی است، رودکی آغازگر این میدان است شعرهای ساده و روان چون «بوی جوی مولیان…» و سپس به شاعران طبیعت گرا مثل فرخی و منوچهری و سختی سخن آنان و آنگاه رشد شعر در میدان مدح و به پستی گراییدن شعر با سر بر آورده سنایی عوض میشود و شعر سنایی به عطار الگو میشود و خاقانی و نظامی و دیگران با تبعیت او مثنوی و غزل و قصیده می‌سرایند، عطار این میراث را به مولانا جلال الدین بلخی می‌سپارد وسعدی نیز همگام با مولانا در عرصه شعر به یکه تازان بدل میشوند تا اینکه حافظ در قرن هشتم پا جای پای همه میگذارد، چون سعدی غزلسرای بزرگی است و چون مولانا عارف توانایی و منتقد وضع اجتماعی و اندرز دهنده‌ی چون عطار و سنایی و انوری است، بر همه نوع شعر تواناست و غزل فارسی را به آن بالاترین قله می‌برد و میبینیم که پس از او دیگر کسی نه تنها نمی‌تواند به او برسد که حتی شاید دیدن حافظ نیز در آن بلندی برایش دشوار باشد.
حافظ اوج شکوه و قله بلند ادبیات فارسی است و درخشان ترین آثار هنری را خلق کرده است.
حافظ دیوان متفاوتی دارد، شاعران پیش از او چون فخرالدین عراقی و امیر خسرو دهلوی و حتی سعدی و مولانا غزلیات عاشقانه بی همتایی سروده اند حافظ اینجا پهلوی آنان است اما حافظ در سرودن شعرهای اجتماعی که حکایت روزگارش و ای بسا حکایت روزگار مردمان بیشمار پس از او نیز هست با همان روانی غزل عاشقانه دست بالاتری نسبت به آنان دارد، اینکه دیوان امیرخسرو با آن ظرافت کلام را کم میخوانیم و حافظ را هر لحظه و هر دم، ساختار کلام حافظ را که کنار بگذاریم اینست که شرایط خود را در سخن او می یابیم، وضع اجتماعی به هم ریخته افراطیت مذهبی و گوشه نشینی دانایان، اینکه «فلک به مردم نادان دهد زمام مراد
تو اهل دانش و فضلی همین گناهت بس »
هم سخن شیرین و بی همتایی است و هم نقد و شرح حال آن روزگار و شبیه ترین به این روزگار.
حافظ هم رند است هم عارف، هم عاشق است هم منتقد وضع اجتماعی
کلام حافظ را چه دریابیم و چه نه، دوست داریم. زیرا او چنانکه اقبال میگوید در چینش واژه ها بی همتاست.
سخن گفتن از حافظ کار سختی است، روز بزرگداشت حافظ است بر روانش درود می‌فرستیم

همچنین بخوانید: مروری مختصر بر زنده‌گی و اشعار حافظ

نوشته های مرتبط :