جنگ فرهنگی در افغانستان؛ آیا زبان فارسی قابل حذف است؟

دسته: تحلیل
نویسنده: غلام رضا سادات
1403/06/15
11:46 ق.ظ
بازدید: 39

پایگاه خبری تحلیلی روایت : رسانه ها گزارش داده اند که شماری از مقام‌های وزارت امر به معروف طالبان در نشستی با مسئولان رسانه‌های محلی در کابل به آنها دستور دادند از کاربرد واژه‌های «ایرانی» خودداری کنند. گفته شده که آنان همچنین از رسانه‌ها خواسته اند تا به هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان احترام بگذارند. خواست و اراده مقامات طالبان برای حذف زبان فارسی هرچند امر تازه نیست، زیرا در سه سال گذشته این مسئله با قوت و شدت در ادارات و دانشگاه و مراکز علمی و سیاسی عملی شده است؛ اما نکته قابل توجه چرایی این رویکرد طالبان و مقابله با زبان فارسی است که مواردی در این زمینه قابل تامل است:

رسانه ها گزارش داده اند که شماری از مقام‌های وزارت امر به معروف طالبان در نشستی با مسئولان رسانه‌های محلی در کابل به آنها دستور دادند از کاربرد واژه‌های «ایرانی» خودداری کنند.
گفته شده که آنان همچنین از رسانه‌ها خواسته اند تا به هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان احترام بگذارند.
خواست و اراده مقامات طالبان برای حذف زبان فارسی هرچند امر تازه نیست، زیرا در سه سال گذشته این مسئله با قوت و شدت در ادارات و دانشگاه و مراکز علمی و سیاسی عملی شده است؛ اما نکته قابل توجه چرایی این رویکرد طالبان و مقابله با زبان فارسی است که مواردی در این زمینه قابل تامل است:

اول؛ در جوامعی که مبنای جدال‌ها اعم از سیاسی و اجتماعی بر پایه ملیت و گرایش‌های قومی بوده باشد، همواره تهدید جدی علیه ارزش‌های فرهنگی یک گروه قومی از سوی دیگری وجود دارد. یعنی هر دسته و گرایش فرهنگی که حاکم گردد، تلاش می‌کند تا نمادهای فرهنگی اقوام و گروه‌های دیگر را نابود کند. این موضوع هرچند که تاریخ آن با عمر بشر برابری می‌کند، ولی جدال اصلی آن در تاریخ معاصر جهان و تا امروز به شکل بی رحمانه‌‌ای جریان داشته است.

دوم؛ طالبان که از متن یکی از این گروه‌ های قومی برخاسته است، به شدت بر نفی‌ ارزش‌های فکری و فرهنگی اقوام و گروه‌های دیگر کار می‌کنند. تعریفی را که رهبری طالبان از یک‌سان سازی فرهنگی دارند تا تعریف را که علمای جامعه شناسی و بشر شناسی ارائه می‌کنند، زمین تا آسمان تفاوت دارد؛ ولی آنچه که نقطه مشترک هر دو است اینکه همانا اصل قضیه، زدودن بنیه‌های فرهنگی اقوام و گروه‌ها است، با این تفاوت که بشرشناسان این کار را در جهان یک فاجعه می‌دانند، اما طالبان، این کار را وحدت و همگرایی معنی می‌کنند. زیرا بشرشناسان معتقد اند که پیشرفت انسان‌ها برای تمدن سازی، مبنایش همین تفاوت های فرهنگی و ارزشی است. مثلا زمانیکه مستشرقین اروپایی در سده ۱۶ و ۱۷ پا در سرزمین های اسلامی گذاشتند، همه بعدها نوشتند که اگر اسلام به باختر و خاور (شرق و غرب) شبه جزیره عربستان گسترش نمی یافت، امکان پیشرفت تمدنی در آن وجود نداشت. مستشرقین بدین باور اند که فرهنگ و ارزش‌های مردمان شرق (ایران، خراسان، ماوراءالنهر و شبه قاره) و همچنین مردمان بربر و شمال آفریقا و اندلس، با فرهنگ غنی خود در قالب ارزش های اجتماعی شان به اسلام شان و شوکت بخشیدند. حتی اعراب ۱۴ قرن قبل با نمادهای مردمان شرق و غرب مخالفت نکردند و نتیجه آن شد تمدن اندلس و تمدن باختر و خراسان قدیم که سردمدار مدنیت بودند، شکل بگیرد.

همچنین بخوانید: سه عضو یک‌خانواده در قندهار سر بریده شده‌اند

سوم؛ امروز اما طالبان حتی در زمینه تاریخ اسلام و گسترش این تمدن که چه چیزی باعث شکوفایی آن شد، درست نخوانده اند. البته درست چی که اصلا نخوانده اند. زیرا این گروه متاثر از اندیشه مکتب دیوبندی جدید و حقانیه، اصولا به بازخوانی تاریخ اسلام و جهان به شکل گسترده‌ آن در حوزه تمدنی، باور نداشته و بلکه مخالف اند. این گروه فقط بخشی از تاریخ اسلام را در قالب حدیث و سیره آن‌هم بدون تفسیر و تاویل مطالعه کرده اند و بس. چون این گروه اگر تاریخ می‌خواندند و مثلا کتاب‌های نظیر تاریخ بلعمی، زین الاخبار گردیزی، تاریخ بیهقی و بسیای از آثار را که به زبان فارسی نوشته شده که از مهمترین منابع می باشند، می دانستند، باوجود عصبیت قومی غیر قابل انکار شان، شاید این قدر بر تخریب و تضعیف ارزش‌های فرهنگی اقوام و حداقل زبان فارسی تلاش نمی کردند.

چهارم؛ متاسفانه در دو سال پسین و پس از روی کار آمدن طالبان انزجار و نفرت قومی بیشتر از گذشته بین اقوام و گروه‌های مختلف از جمله فارسی زبان ها رشد کرده است. شاید برای این کار عوامل متعدد و مختلف وجود داشته باشد که دارد؛ ولی یکی از مهمترین دلیل آن همان اساس زشت است که اشرف غنی و کرزی و رهبران دنبال رو آنان گذاشته و اینکه اقوام را به اکثریت و اقلیت تقسیم کردند و بار منفی هر حرکت فردی را مبنای قومی دادند.

پنجم؛ در افغانستان بر خلاف سایر جوامع و کشورها، به جای ایدئولوژی و آرمان های فکری، کنش قومی بسیار برجسته و بر تمامی رفتارها سایه افکنده و می افکند. متاسفانه مبنای سیاست و ساختار قدرت در تاریخ معاصر افغانستان از زمان احمدشاه ابدالی تاکنون و بویژه نیم قرن اخیر بر مبنای قومیت بنا شده است. گرایشات قومی و استفاده از پیوند نژادی و قومی به عنوان حربه‌ی سیاسی و برتری جویی، از عوامل اصلی بحران بوده است. کنفرانس بن و حکومت مشارکتی متشکل از تمام اقوام فرصت مناسب برای ایجاد هم‌گرایی و تأمین عدالت اجتماعی بود. اما چند سالی نگذشت که بازهم تفکر برتری طلبی قومی عده‌ی کم کم گل کرده و این امر به کنار زدن افراد مختلف تحت عنوان قوم و جغرافیا و اکثریت و اقلیت منجر شد.

همچنین بخوانید: میرویس عزیزی و تطهیر طالبان

توطئه‌های سیاسی و نظامی در بیست سال اخیر و خیانت و ترورهای هدف‌مند و رو در روی هم قرار دادن اقوام، منجر به اختلافات عمیق و در نهایت سقوط حکومت نیم‌بند و ایجاد حاکمیت طالبان در ۱۴۰۰ گردید. در بیست سال گذشته با اینکه سطح آگاهی و سواد جامعه بین تمام اقوام و اقشار رشد قابل توجه ای را داشته است، اما همتراز با آن کنش قومی نیز بین‌ گروه ها رشد کرده؛ چنان که کوچکترین موضع گیری و ابراز نظر افراد در هر سطح و منزلتی به نژاد و قوم آنان ربط داده شده و جو سنگینی از نفرت قومی را ایجاد می کند.

ششم؛ هدف از عدم استفاده از کلمات ایرانی به زعم طالبان، استفاده از کلمات پشتو به جای فارسی است. یعنی معادل سازی پشتو از دیگر موارد مبارزه با زبان فارسی است که از سوی طالبان در حال اجرا می باشد. به گونه نمونه به جای دانشگاه، طالبان پوهنتون‌ را که کلمه پشتو‌ می باشد، دوبار در لوحه‌ها و بنرها استعمال می‌کنند. مثلا می نویسند:” پوهنتون‌ بلخ= د بلخ پوهنتون” در حالیکه هر دو جمله پشتو است و هیچ ربطی به زبان فارسی_ دری ندارد؛ با این وجود اما طالبان تلاش دارند که با اینگونه معادل سازی های غیر عاقلانه و منطقی، با زبان فارسی مبارزه کنند. در واقع طالبان تلاش دارند خط حایلی بین فارسی و دری به زعم خودشان ایجاد کنند. یکی از اهداف این گروه در طول دوران حاکمیت شان این‌بوده تا اینگونه وانمود کنند که زبان فارسی زبان مردم ایران و دری زبان مردم افغانستان است و این دو از هم متفاوت بوده و هیچ ربطی به‌هم ندارند.

همچنین بخوانید: چرا بیشتر مردم در افغانستان ورزش نمی‌کنند؟

هفتم؛ من چندی قبل هم راجع به مبارزه علیه زبان فارسی مطلبی نوشتم. در آن مطلب مستند گفته شد که طالبان از زبان فارسی هراس دارند. در حالی‌که زبان فارسی زبان علم و ادب و منطق بوده و امروز منابع دست اول علمی که در افغانستان وجود دارد، اکثریت مطلق به زبان فارسی تحریر و یا ترجمه شده است. مثلا اگر منابع فارسی را که از ایران به افغانستان در طول ده‌ های اخیر وارد شده و‌می شود، از جامعه برداریم، ما کدام منبع مهم در زمینه های علمی و پژوهشی داریم؟ قطعا جواب نه است. البته یک جمع که به علم و پژوهش و تحقیق و پیشرفت جامعه باور ندارند، برای آنان فرقی ندارد که منابع در کشور وجود داشته باشد یا خیر!

نوشته های مرتبط :