به بهانه‌ی سال‌روز خروج امریکا

دسته: تحلیل, سیاسی
نویسنده: فردوس کاوش
۱۴۰۳/۰۶/۱۱
۸:۳۳ ب٫ظ
بازدید: 7

پایگاه خبری تحلیلی روایت : شاید شهروندان هیچ دولت-ملتی در چهل سال اخیر شاهد لشکرکشی، حضور نظامی، جنگ و دولت‌سازی دو ابرقدرت در کشور شان نبوده اند. افغانستان از این نظر شاید نادرترین کشور دنیا باشد‌. امریکایی‌ها و روس‌ها در آن جا حضور جنگی و نظامی یافتند، دولت‌سازی کردند، گرفتار مبارزه با شورش‌گری منبعث از دهکده‌ها شدند، در جنگ با شورش‌گری روستایی ناکام ماندند و راه خروج کامل را در پیش گرفتند. فاصله‌ بین خروج روس و ورود امریکا، صرف ۱۲ سال بود. روس در سال ۱۹۷۹ وارد شد و در سال ۱۹۸۹ برگشت و ایالات متحده در ۲۰۰۱ به آن جا رفت و در سال ۲۰۲۱ آخرین سربازش را بیرون ساخت. آن عده از شهروندان افغانستان که در سال‌جاری مثلاً شصت‌ساله شده اند، روند ورود، حضور و خروج هر دو ابرقدرت به کشور شان را به چشم سر دیده اند.

شاید شهروندان هیچ دولت-ملتی در چهل سال اخیر شاهد لشکرکشی، حضور نظامی، جنگ و دولت‌سازی دو ابرقدرت در کشور شان نبوده اند. افغانستان از این نظر شاید نادرترین کشور دنیا باشد‌. امریکایی‌ها و روس‌ها در آن جا حضور جنگی و نظامی یافتند، دولت‌سازی کردند، گرفتار مبارزه با شورش‌گری منبعث از دهکده‌ها شدند، در جنگ با شورش‌گری روستایی ناکام ماندند و راه خروج کامل را در پیش گرفتند. فاصله‌ بین خروج روس و ورود امریکا، صرف ۱۲ سال بود. روس در سال ۱۹۷۹ وارد شد و در سال ۱۹۸۹ برگشت و ایالات متحده در ۲۰۰۱ به آن جا رفت و در سال ۲۰۲۱ آخرین سربازش را بیرون ساخت. آن عده از شهروندان افغانستان که در سال‌جاری مثلاً شصت‌ساله شده اند، روند ورود، حضور و خروج هر دو ابرقدرت به کشور شان را به چشم سر دیده اند. بادرنظرداشت این واقعیت، استعاره‌ی «گورستان امپراتوری‌ها» شاید کمی مبالغه‌آمیز باشد ولی به هیچ وجه حرف هوایی نیست. کدام کشور دنیا حضور نظامی ناموفق دو ابرقدرت را در چهل‌سال گذشته تجربه کرده است؟ عوامل برگشت ناکام ارتش‌های دو ابرقدرت بسیار زیاد است، یکی از عوامل مهم حمایت ابرقدرت رقیب از دشمنان ابرقدرت حضور یافته در افغانستان می‌باشد. تا وقتی که روس‌ها حضور داشتند، امریکا دشمنان آنان را حمایت می‌کرد، وقتی امریکا خود حضور یافت، روس‌ها به تدریج دشمنان آنان را توان‌مند ساختند. منابع طالب‌ها مدعی اند که این گروه تماس‌های خود را با روس‌ها از سال ۲۰۰۷ آغاز کرد. عامل مهم دیگر در ناکامی دو ابرقدرت، مساعد بودن اراضی افغانستان به جنگ چریکی و هم‌سویی پاکستان با چریک‌های ضد ابرقدرت‌ها است. پاکستان هم به نیروهای ضد روسی و هم به طالب‌ها در قلمروش عقبه‌ی امن راهبردی فراهم ساخت. هیچ نیروی چریکی بدون در اختیار داشتن یک عقبه‌ی فرامرزی امن، در میدان نبرد دوام نمی‌آورد‌. عامل دیگر ناتوانی هر دو ابرقدرت در جلب باور و اعتماد ده‌نشین‌ها بود. روس‌ها به اساس الگوی بلشویکی-سوسیالیستی تلاش کردند، فرهنگ، جامعه و اقتصاد افغانستان را مدرن بسازند و امریکایی‌ها برمبنای الگوی توسعه‌ی دمکراتیک سعی کردند مناسبات اجتماعی و اقتصاد افغانستان را مدرنیزه کنند. هر دو ابرقدرت توان‌مندسازی زنان را رسالت خود خواندند و در این راستا گام برداشتند. تمام این برنامه‌ها مخالفت سازمان‌یافته‌ی شهرنشین‌ها را سبب نشد ولی روستایی‌ها چیزی از آن درک نکردند و داعیه‌ی دشمنان اسلام‌‌گرای هر دو ابرقدرت را پذیرفتند. موضع قدرت‌مندان جامعه‌ی افغانستان هم سزاوار دقت است. برخی از آنان مثل مارشال دوستم و سران قوم اچکزی، هم‌رزم هر دو ابرقدرت بودند. شماری دیگر مثل مولوی جلال‌الدین حقانی و خانواده‌اش با هر دو ابر قدرت جنگیدند و تعدادی دیگر مثل مارشال فهیم، اسماعیل‌خان و عبدلرب‌الرسول سیاف، با یک ابرقدرت جنگیدند و با دیگرش همکاری کردند. برخی دیگر مثل حکمتیار با ابرقدرت اولی جنگیدند و با دومی هم وارد جنگ شدند ولی در یک برهه با ابرقدرت دومی صلح کردند. این نکته هم ایجاب بررسی را می‌کند که چرا پیامد مهم خروج هر دو ابرقدرت، پیروزی نظامی طالب‌ها و برپایی امارت آنان بود؟ در مرحله‌ی اول با خروج روس‌ها، حکومت نجیب ظرفیت بقای خودش را به نمایش گذاشت ولی با مرگ اتحاد شوروی ساقط شد و طالب‌ها چهار سال پس از این تحول، به قدرت رسیدند. یعنی به قدرت رسیدن طالب‌ها با ۴ سال تاخیر تحقق یافت، اما پس از خروج امریکا، طالب بدون تاخیر قدرت را گرفت. مداخله‌ی نظامی امریکا در سال ۲۰۰۱ به مدت ۲۰ سال تدوام حکومت طالب را به تاخیر انداخت ولی این گروه را نابود کرده نتوانست. دلیل به قدرت رسیدن بدون تاخیر طالب پس از خروج امریکا، روشن بود. در سال ۲۰۰۱ تمام نیروهای سیاسی افغانستان، با ایالات متحده همکاری کردند تا روند دولت‌سازی موفق شود، حتا حکمتیار هم در سال ۲۰۱۶ از دشمنی با این روند دست کشید و به آن پیوست و صرف طالب‌ها به طور منسجم در صف مقابل ماندند، به همین دلیل با خروج امریکا به قدرت برگشتند و همه‌ی نیروهای سیاسی دیگر را بیرون راندند. اما در مقطع خروج روس‌ها و سقوط نجیب و حتا در جریان جنگ با شوروی، رهبران و نیروهایی که بعداً جنبش طالب‌ها را ساختند حضور نامنسجم، پراکنده و سایه‌ای در صحنه داشتند و برعکس جمعیت اسلامی و حزب اسلامی در صحنه حضور نیرومند و منسجم داشتند و بیشتر کمک‌های امریکا و متحدانش هم به آنان می‌رسید. با سقوط نجیب، این دو تنظیم بیشتر مناطق از جمله بخش‌های استراتژیک پایتخت را به تصرف خود درآوردند. هم جمعیت و هم حزب با الهام از اخوان‌المسلمین مصر و جماعت اسلامی پاکستان تشکیل شده بودند. به همین دلیل به اخوانی‌ها شهرت یافتند. اخوانی‌ها، اسلام‌گرایان شهرنشین، شیک‌پوش و دانشگاهی هستند. اما طالب‌ها از دید فکری در مدرسه‌‌ی دیوبند و افکار حزب جمعیت‌العلمای اسلام پاکستان ریشه دارند.

همچنین بخوانید: مجاهد تایید کرد که طالبان دو امریکایی را زندانی کرده است

اسلام دیوبندی به شدت سنتی، محافظه‌کار و دهاتی است. جمعیت و حزب پس از سقوط نجیب به رغم ایدیولوژی مشترک، قادر نشدند حکومت مشترک تشکیل دهند و به توافق سیاسی پایه‌دار برسند. اصلا اخوانی‌ها رهبری کاریزماتیک واحد، تشکیلات واحد و برنامه‌ی عمل مشترک نداشتند. آنان در تنظیم‌های مختلف تقسیم شدند، هر کدام آجندای متفاوت داشتند و رهبری واحد شکل داده نتوانستند. استاد ربانی و سیاف، حکمتیار را در حد و اندازه‌ی رهبری نمی‌دانستند و حکمتیار هم آن دو را رهبر قبول نداشت. درگیری مسلحانه‌‌ی جمعیت و حزب پس از سقوط نجیب که موجب ویرانی کابل، نابودی بیشتر نهادهای دولتی و تلفات گسترده شد، معلول ناکامی جریان اخوان در خلق رهبری واحد، تشکیلات واحد و آجندای سیاسی واحد بود. همین عوامل سبب شد که جنگ حکمتیار علیه حکومت استاد ربانی بیان و جنبه‌ی هویتی پیدا کند. مشکل دیگر جریان اخوان، شکل‌گیری فاصله‌ی طبقاتی بسیار کلان بین رهبران، اعضای عادی و توده‌ی طرف‌دارشان بود. لباس، موتر، خانه و سبک زنده‌گی رهبران و فرماندهان، چنان اشرافی شد که جنگ‌جو و هوادار عادی، خود را با آنان بیگانه احساس کرد. اما دیوبندی‌ها که از ناکامی جریان اخوانی درس گرفته بودند با خلق کانسپت امیرالمومنین، رهبری واحد آفریدند، تشکیلات واحد درست کردند و برنامه‌ی عمل مشترک روی دست گرفتند. فاصله‌ی طبقاتی بین طالب رهبر و طالب عسکر، زیاد گسترده نشد. همین عوامل طالب دیوبندی را در هر دو مرحله، به پیروزی نظامی و تشکیل حکومت رساند. البته نقش عوامل بیرونی بحث علیحده است. این روزها دیده می‌شود که یک عده فرقی بین طالب دیوبندی و تنظیم‌های اخوانی قایل نمی‌شوند که نظر بسیار سطحی است. هم جمعیت اسلامی و هم حزب اسلامی به انتخابات رقابتی عقیده داشتند. هر دو با نهادها و کانسپت‌های دولت‌داری مدرن مثل پارلمان، رییس‌جمهوری، صدراعظم مشکل نداشتند و وقتی فرصت یافتند در انتخابات‌های رقابتی پس از سال ۲۰۰۱ شرکت کردند. دیدگاه آنان نسبت به نقش اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زنان در مقایسه با طالب بسیار بسیار نرم بود و از آن‌جایی که رهبران شان از دانشگاه‌ها برخواسته بودند با ترویج آموزش مدرن در تضاد نبودند. اما به دلایلی که گفته شد نتوانستند طالب را از میدان برانند.

همچنین بخوانید: وزیران دفاع امریکا و چین دیدار ویدیویی برگزار کردند

نوشته های مرتبط :