شیعیان از محرومیت و مظلومیت تا طرد از ساختار‌های قدرت

دسته: تحلیل, عقیده, گفتگوی ملی, هویت
نویسنده: تحریریه روایت
1402/01/13
12:35 ب.ظ
بازدید: 6

این روزها در کنار موضوعات مهم دیگر، سران گروه حاکم دوباره مدعی شده‌اند که حاکمیت آنان همه‌شمول است و در آن تمامی گروه‌ها و اقوام حضور دارند. البته معلوم نیست که این تعریف همه‌شمول بودن از دید طالب، جدا از عدم مشروعیت حکومت آنان، برکدام مبنا است.

در حالی که شیعیان افغانستان حداقل ۳۰ درصد نفوس افغانستان را تشکیل می‌دهند، اما هیچ حق و سهمی حتی در ساختار همین حاکمیت نامشروع معیوب هم ندارند؛ ولی طالبان ادعای همه شمول بودن را دارند. همین‌طور از اقوام دیگر مانند تاجیکان و ازبیک‌ها که به جز یکی دو نفر، آن هم در رده های پایین و سمبولیک، دیگر کسی در ساختار حکومت این گروه حضور ندارد.

وضعیت شیعیان در تاریخ معاصر افغانستان و مشخصأ در یک‌صد سال اخیر، پرفراز و نشیب بوده است. در دوران ظاهرشاه و حاکمیت شاهی، شیعیان از قدرت و دولت طرد بوده و هیچ جایگاهی در دستگاه بلند دولتی و حکومتی نداشتند. با این حال در این دوره تا حدود زیادی از نفرت و انزجار نسبت به شیعیان که از دوران شاهان پیشین و مشخصا عبدالرحمن خان کاشته شده بود، کاسته شده و بر اثر تلاش علمای شیعه از جمله آیت‌الله میرعلی احمد حجت، مذهب شیعه و پیروان تشیع آزادی عمل‌هایی را در مراسم و مناسک شان به دست آوردند؛ اما مهمترین مسأله، سیاست و نگاه خصمانه حاکمیتی از بالا به پایین به شیعیان و طرد آن‌ها از بدنه حکومت و دولت بود که همچنان ادامه داشت.

با روی کار آمدن حاکمیت کمونیست ها و حزب خلق و پرچم و رویکرد آن‌ها به اقشار مختلف با توجه به تعریف ایدئولوژیک کمونیستی، اقوام و گروه‌های مختلف از جمله بعضی از افرادی از جامعه تشیع را تا حدودی در سطوح مختلف حکومتی شامل ساختند. در نتیجه نخستین بار در این دوره بود که زمینه مشارکت شیعیان بعد از قرن‌ها در ساختار قدرت تا حدودی تسجیل گردید. هرچند نگرش حاکمیت خلق همانطور که یادآوری گردید، از نوع نگاه حزبی و ایدئولوژیک به توزیع قدرت بود در حالی که روشنفکران و سران حزب خلق حساسیت شدیدی به دین و مذهب اعم از شیعه و سنی داشتند؛ اما در عین حال تعصب و تفکیک مذهبی کمتری را از آن‌ها شاهد بوده ایم که در نتیجه یک هزاره با گذشته مذهبی شیعه تا صدارت عظمی در این دوره بالا رفت.

همچنین بخوانید: طالبان در تخار یک نظامی پیشین را بازداشت کردند

با روی کار آمدن مجاهدین در دهه ۷۰ یکبار دیگر مسایل مذهبی و قومی به شدت تمام دامن زده شده و موضع اکثریت‌سازی و اقلیت‌سازی مذهبی و قومی داغ گردید. بعضی از احزاب مهم شیعی با تمام چالش‌هایی که سد راه آن‌ها وجود داشت در ساختار قدرت و حاکمیت مجاهدین سهیم شده و تلاش برای رسمیت‌یابی مذهب جعفری نیز کماکان از جانب آن‌ها ادامه داشت؛ اما نگرش‌های بعضی از احزاب دیگر شیعی و لجاجت‌های بی‌جای آن‌ها و تقابل با حکومت مجاهدین، منجر به جنگ‌های خانمانسوز داخلی گردید که در نتیجه هزاران فرد در این میان از تمام گروه ها از جمله شیعیان در کابل قربانی رفتارهای ناشیانه سیاسی و نظامی گردیده و در نهایت طالبان از راه رسیده و بساط همه را جمع کرد‌.

دهه دموکراسی و نظام جدید پسا بن در واقع بهترین و مهمترین دوره برای شیعیان در ساختار قدرت و حکومت بود. از رسمیت‌یافتن مذهب جعفری تا جابه‌جایی افراد شیعی در سطوح مختلف حکومتی همه و همه برای شیعیان دستاوردهای بی پیشینه‌ای بود. البته آنچه در این دوره قابل توجه بود اینکه ساختارهای گذشته حاکمیتی که به شیعیان هیچ حقوق و امتیازی را قایل نبودند فروریخته و شیعیان به عنوان کتله‌ی بزرگ مذهبی، دیگر شهروند درجه دوم – حد اقل روی کاغذ و در نگاه قانون- نبودند؛ اما این ساختار معیوب و شکننده دو آسیب جدی برای شیعیان داشت: یکی اینکه افرادی که به نمایندگی از شیعیان در دامن قدرت و حکومت بودند به شدت بر منافع فردی و حزبی شان کار کرده و نگاه به منافع کلان گروه بزرگ شیعیان نداشتند و برای جامعه شیعیان کار مشخصی نکردند. از جانب دیگر هم در طول این ۲۰ سال هزاران نفر از جامعه تشیع به جرم مذهب و قوم از جانب گروه‌های افراطی و سلفی هدف قرار گرفته و قربانی و سلاخی شدند که بازهم نشان دهنده مظلومیت و محکومیت شیعیان است که با وجود دستاوردها اما حذف و کشتار همچنان ادامه داشته است.

همچنین بخوانید: چرا احناف باید زبان پارسی را پاس بدارند؟

امروز اما با بازگشت دوباره طالبان به قدرت و حاکمیت، جایگاه شیعیان به عنوان یک کتله بزرگ مذهبی در افغانستان به درجه چندم تنزل کرده است. از آغاز در دست گرفتن قدرت توسط طالبان در اسد ۱۴۰۰، بیشتر اعضای ارشد این گروه از حکومت همه شمول که در آن تمام مردم افغانستان خود را سهیم بدانند سخن گفته و حرف زدند؛ اما آنچه قابل توجه است اینکه تاکنون هیچ عضو طالب حرفی از عضویت شیعیان در ساختار سیاسی فعلی و یا آینده نزده است.

نوشته های مرتبط :