اظهارات اخیر دیمیتری لیوبینسکی، معاون وزیر خارجه روسیه، در کنفرانس ضدتروریسم «بریکس+» در مسکو بار دیگر توجه جهانی را به نقطهای جلب کرد که طی سه سال گذشته به یکی از مبهمترین و خطرناکترین مراکز تجمع گروههای تندرو تبدیل شده است: افغانستان تحت حاکمیت طالبان. لیوبینسکی هشدار داد که تهدید گروههای تروریستی از جمله داعش و القاعده نه تنها کاهش نیافته، بلکه همزمان در حال تشدید و تغییر ماهیت است.
او تأکید کرد که این گروهها اکنون با استفاده از فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی، ارزهای دیجیتال و ابزارهای پیشرفته تبلیغات آنلاین، دامنه نفوذ و قابلیتهای عملیاتی خود را به شکل چشمگیری گسترش دادهاند. حضور نمایندگان سازمان ملل و نهادهای امنیتی منطقهای در این نشست نشاندهندهٔ نگرانی گسترده از روندی است که میتواند نقشه امنیت منطقه را دگرگون کند.
حضور ۲۳ هزار جنگجو؛ هشدار بزرگ شورای امنیت روسیه
پیش از این نیز شورای امنیت روسیه اعلام کرده بود که بیش از ۲۳ هزار جنگجوی وابسته به گروههای تروریستی در افغانستان حضور دارند؛ آماری که در نوع خود نگرانکننده و نشاندهندهٔ عمق مشکلات امنیتی در این کشور است. چنین تراکمی از نیروهای تندرو تنها در صورتی امکانپذیر است که ساختار حاکم موجود – یعنی طالبان – زمینه یا حداقل بستر امن برای فعالیت آنها ایجاد کرده باشد.
آیا طالبان پناهدهندهٔ گروههای تروریستیاند؟
یکی از جدیترین انتقاداتی که میان تحلیلگران، کشورهای منطقه و نهادهای بینالمللی وجود دارد، موضوع روابط طالبان با گروههای تروریستی است. طالبان هرچند بارها ادعا کردهاند که اجازه نمیدهند از خاک افغانستان علیه هیچ کشور دیگری استفاده شود، اما گزارشها، شواهد و موضعگیریهای رسمی کشورهایی چون روسیه، چین، تاجیکستان، هند و حتی برخی نهادهای سازمان ملل نشان میدهد که فعالیت گروههای افراطی در افغانستان نه تنها محدود نشده، بلکه در برخی موارد افزایش یافته است.
بسیاری از گروههای تندرو که در دوران جنگ ۲۰ ساله علیه نیروهای خارجی پراکنده شده بودند، پس از سقوط دولت پیشین، دوباره به افغانستان برگشتهاند. طالبان بهدلیل ساختار فکری ایدئولوژیک، ارتباطات گذشته و نبود مکانیسم نظارتی، نتوانستهاند – یا نخواستهاند – مانع حضور این جریانها شوند.
داعش خراسان؛ تهدیدی که هر روز تقویت میشود
گروه داعش خراسان در سه سال گذشته حملات خونبار متعددی انجام داده است؛ از حمله بر مساجد شیعیان گرفته تا عملیات علیه طالبان، نیروهای نظامی پاکستان و حتی طرحهایی برای حمله در کشورهای اروپایی. تقویت این گروه در افغانستان، نتیجهٔ ترکیبی از چند عامل است:
- نبود دولت مرکزی کارآمد
- خلأ امنیتی
- ناتوانی طالبان در کنترل مناطق مرزی
- گذرگاههای آزاد برای جابهجایی نیروها
- فرصت استخدام جوانان بیکار و ناامید
داعش از فناوریهای دیجیتال نیز برای سربازگیری و تأمین مالی استفاده میکند – موضوعی که لیوبینسکی نیز بر آن تأکید کرد.
افغانستان؛ مرکز بالقوهٔ همهگیری دوبارهٔ تروریسم
آنچه اکنون باعث تشدید نگرانی کشورهای منطقه شده، این است که افغانستان بار دیگر میتواند به کانون صدور تروریسم جهانی تبدیل شود؛ مشابه دههٔ ۹۰ میلادی که القاعده از این کشور حملات جهانی را طراحی میکرد. اگر صدها یا هزاران جنگجویی که امروز در افغانستان حضور دارند، به منابع مالی دیجیتال، فناوریهای نوین و شبکههای قاچاق دسترسی داشته باشند، احتمال تحول یک تروریزم مدرن، چابک و فرامرزی بسیار بالا میرود.
پیامدهای احتمالی برای منطقه و جهان
- تهدید مستقیم کشورهای آسیای میانه و روسیه
مرزهای شمالی افغانستان کاملاً آسیبپذیر است و کشورهای منطقه بارها از نفوذ عناصر افراطی به قلمرو خود شکایت کردهاند.
- تشدید بیثباتی در پاکستان و ایران
فعالیت گروههای افراطی در مرزهای شرقی ایران و پاکستان افزایش یافته است.
- خطر حملات تروریستی در اروپا و خاورمیانه
داعش خراسان بارها قصد اجرای عملیات در کشورهای اروپایی را داشته است.
- افزایش قاچاق مواد مخدر و منابع مالی برای تروریسم
حضور طالبان و شبکههای وابسته به آنها، افغانستان را دوباره به مرکز تولید و صادرات مواد مخدر تبدیل کرده است.
جمعبندی
هشدار روسیه تنها یک موضع سیاسی نیست؛ بلکه زنگ خطری است که به همهٔ کشورهای منطقه و حتی جهان گوشزد میکند که افغانستانِ امروز، با وجود حاکمیت طالبان، میتواند در آستانهٔ تبدیلشدن به مرکز یک موج تازهٔ تروریسم بینالمللی باشد. اگر جامعهٔ جهانی بهگونهای هماهنگ برای مهار این روند اقدام نکند، خطر یک همهگیری تروریستی که از افغانستان آغاز میشود، بسیار واقعی و بسیار نزدیک است.
