در نوامبر ۱۹۴۵ و پس از تسلیمی آلمان، دادگاهی در شهر “نورنبرگ” آلمان توسط متفقین برای محاکمه رهبران نازی تشکیل شد که نقطه عطفی در تاریخ حقوق بینالملل به شمار میرود. این دادگاه نه تنها جنایتکاران جنگ جهانی دوم را به پای میز عدالت کشاند، بلکه الگویی برای محاکمات جنایت علیه بشریت در دهههای بعد شد. امروز، در سالروز آن محاکمه تاریخی، نگاهها به افغانستان تحت سلطه طالبان دوخته شده است؛ جایی که یک ملت به گروگان گرفته شده و رهبران فاشیست و جنایتکار بدون پاسخگویی به جنایات خود، بر سرنوشت مردم حکم میرانند. همانگونه که نورنبرگ راه را برای عدالت جهانی گشود، افغانستان نیز نیازمند دادگاهی مشابه است تا فردای سقوط طالبان، رهبران جنایتکار به محاکمه کشیده شوند و عدالت تاریخی برقرار گردد.
محاکمات نورنبرگ؛ نقطه گذار به عدالت بینالمللی
دادگاه نورنبرگ از نوامبر ۱۹۴۵ تا اول اکتبر ۱۹۴۶ برگزار شد و هدف آن رسیدگی به جنایت علیه صلح، جنایت علیه بشریت و جنایات جنگی رهبران نازی بود. انتخاب شهر نورنبرگ به دلیل اهمیت نمادین آن برای حزب نازی و همچنین وجود کاخ دادگستری بزرگ و سالم پس از بمبارانها صورت گرفت.
در این دادگاه، سازمان اساس و ستاد شخصی هیتلر به عنوان نهادهای جنایتکار شناخته شدند، اما ستاد ارتش آلمان تبرئه گردید. متهمان تلاش داشتند مسئولیت را از خود سلب کنند؛ رودولف هس، معاون هیتلر، حتی یهودیان و فراماسونها را مقصر معرفی کرد. در نهایت، حکم اعدام یازده نفر در ۱۶ اکتبر ۱۹۴۶ اجرا شد؛ هرمان گورینگ، از چهرههای پرنفوذ حزب نازی، یک روز پیش از اجرای حکم با سیانور خودکشی کرد.
در مجموع، حدود ۲۰۰ نفر به اتهام جنایت جنگی محاکمه شدند، اما ۲۱ نفر از رهبران برجسته در کانون توجه قرار داشتند. برخی چون آدولف آیشمن گریختند و بعدها دستگیر شدند، و برخی مانند هاینریش مولر ناپدید شدند. دادگاه نورنبرگ الگویی شد برای سازمان ملل در تشکیل دیوان کیفری بینالمللی و تثبیت مفهوم «جنایت علیه بشریت» در حقوق معاصر.
محاکمهها با حضور قضات چهار کشور متفقین (آمریکا، بریتانیا، شوروی و فرانسه) برگزار شد و جفری لارنس، قاضی بریتانیایی، ریاست دادگاه را بر عهده داشت. بیش از ۴۰۰ تماشاگر و ۳۲۵ خبرنگار از ۲۳ کشور در جلسات حضور داشتند و این محاکمه به یک رویداد جهانی بدل شد.
از میان ۲۱ متهم اصلی، سه نفر به حبس ابد و چهار نفر به زندانهای ۱۰ تا ۲۰ سال محکوم شدند. محکومان به اعدام با طناب دار کشته شدند و بعد سوزانده شده و خاکستر شان به رودخانه ایزار ریخته شد تا هیچ نمادی از آنان باقی نماند.
افغانستان؛ نیازمند نورنبرگی دیگر
اگر نورنبرگ نقطه آغاز عدالت بینالمللی بود، افغانستان امروز نماد فقدان عدالت است. در طول دههها و سدهها، حاکمان ظالم و فاشیست در کشور هر آنچه خواستهاند انجام دادهاند؛ از قتلعامها و تبعیضهای قومی و مذهبی گرفته تا سرکوب آزادیهای فردی و اجتماعی. هیچگاه دادگاهی برای محاکمه این جنایتکاران برگزار نشده و ملت افغانستان همواره قربانی چرخهای از استبداد و خشونت بوده است.
طالبان، آخرین نمونه این چرخه، امروز یک ملت را به گروگان گرفتهاند. آنان با سیاستهای زنستیزانه، سرکوب آزادیهای مدنی، کشتار مخالفان و ایجاد فضای رعب و وحشت، افغانستان را به زندانی بزرگ بدل کردهاند. همانگونه که رهبران نازی در نورنبرگ پاسخگوی جنایات خود شدند، رهبران طالبان نیز باید در فردای سقوط این رژیم محاکمه شوند. سقوط طالبان دیر یا زود رخ خواهد داد، اما عدالت تنها زمانی معنا مییابد که دادگاهی مشابه نورنبرگ تشکیل شود و رهبران جنایتکار به خاطر اعمالشان پاسخگو باشند.
چنین دادگاهی نه تنها برای مجازات طالبان ضروری است، بلکه برای بازسازی اعتماد ملی و تثبیت عدالت تاریخی در افغانستان حیاتی خواهد بود. بدون محاکمه جنایتکاران، چرخه خشونت ادامه خواهد یافت و نسلهای آینده نیز قربانی خواهند شد. نورنبرگ نشان داد که حتی قدرتمندترین جنایتکاران نمیتوانند از عدالت بگریزند؛ افغانستان نیز نیازمند چنین تجربهای است تا رهبران فاشیست و جنایتکار در برابر ملت و تاریخ پاسخگو شوند.
خلاصه سخن اینکه؛ دادگاه نورنبرگ، با همه نقدها و چالشهایش، نقطه عطفی در تاریخ عدالت جهانی بود. این دادگاه ثابت کرد که جنایت علیه بشریت بیپاسخ نمیماند و حتی رهبران قدرتمند نیز باید در برابر قانون پاسخگو باشند. امروز، افغانستان تحت سلطه طالبان بیش از هر زمان دیگر نیازمند چنین محاکمهای است. فردای سقوط طالبان باید روزی باشد که عدالت تاریخی برقرار شود و رهبران جنایتکار در برابر ملت و جهان محاکمه شوند. تنها در این صورت است که چرخه خشونت پایان مییابد و امید به آیندهای آزاد و عادلانه برای افغانستان زنده خواهد شد.
