استعمار اسکان‌گرایانه و تحلیل وضعیت افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: هارون معترف
1404/07/23
9:52 ق.ظ
بازدید: 16

پایگاه خبری تحلیلی روایت : استعمار اسکان‌گرایانه (Settler Colonialism) در مطالعات انتقادی معاصر، به‌ویژه در آثار ندا الیا، نویسنده و استاد فلسطینی–آمریکایی، و محمد ادهیکاری، تاریخ‌دان اهل آفریقای جنوبی، نه تنها به‌عنوان یک پدیده تاریخی بلکه به‌مثابه یک ساختار قدرت دائمی تحلیل می‌شود. این نوع استعمار تفاوت اساسی با استعمار سنتی دارد. در استعمار سنتی، هدف تصرف منابع و اداره موقتی سرزمین است، اما در استعمار اسکان‌گرایانه، هدف «حذف» مردم بومی و جایگزینی آنان با مهاجمان است. ادهیکاری در بررسی نسل‌کشی مردم «هرِرو» در نامیبیا، این نوع استعمار را با عبارت «نابود کردن تا بتوانی بسازی» (destroying to replace) توضیح می‌دهد. ندا الیا نیز در تحلیل خود از فلسطین و سرزمین‌های بومی آمریکای شمالی (Turtle Island)، نشان می‌دهد که استعمار اسکان‌گرایانه خود را تحت پوشش‌های «نظم جدید»، «دین» یا «تمدن» توجیه کرده است تا اشغال و حذف مردم بومی را مشروعیت بخشد.

استعمار اسکان‌گرایانه (Settler Colonialism) در مطالعات انتقادی معاصر، به‌ویژه در آثار ندا الیا، نویسنده و استاد فلسطینی–آمریکایی، و محمد ادهیکاری، تاریخ‌دان اهل آفریقای جنوبی، نه تنها به‌عنوان یک پدیده تاریخی بلکه به‌مثابه یک ساختار قدرت دائمی تحلیل می‌شود. این نوع استعمار تفاوت اساسی با استعمار سنتی دارد. در استعمار سنتی، هدف تصرف منابع و اداره موقتی سرزمین است، اما در استعمار اسکان‌گرایانه، هدف «حذف» مردم بومی و جایگزینی آنان با مهاجمان است. ادهیکاری در بررسی نسل‌کشی مردم «هرِرو» در نامیبیا، این نوع استعمار را با عبارت «نابود کردن تا بتوانی بسازی» (destroying to replace) توضیح می‌دهد. ندا الیا نیز در تحلیل خود از فلسطین و سرزمین‌های بومی آمریکای شمالی (Turtle Island)، نشان می‌دهد که استعمار اسکان‌گرایانه خود را تحت پوشش‌های «نظم جدید»، «دین» یا «تمدن» توجیه کرده است تا اشغال و حذف مردم بومی را مشروعیت بخشد.

استعمار اسکان‌گرایانه در افغانستان/خراسان

اگر این منطق را به وضعیت افغانستان/خراسان تعمیم دهیم، سلطه طالبان را به‌روشنی می‌توان به‌عنوان یک پروژه استعمار اسکان‌گرایانه تباری تحلیل کرد. طالبان نه تنها به‌عنوان یک گروه مذهبی، بلکه به‌عنوان ابزاری از هژمونی پشتونی عمل می‌کنند. هدف اصلی آن‌ها تغییر ترکیب جمعیتی و فرهنگی خراسان است. در دور نخست حاکمیت طالبان، آن‌ها با شعار «دین» و در حقیقت با انگیزه تباری، به مناطق بومی تاجیک‌ها، اوزبیک‌ها و هزاره‌ها حمله کردند. نسل‌کشی در مزار شریف و یکاولنگ، سوزاندن روستاها در شمال افغانستان، و به‌کارگیری زبان مذهبی برای مشروعیت‌بخشی به قتل‌عام‌ها، تماماً در چارچوب همان منطق «حذف بومیان برای ساخت نظم جدید» بود که ادهیکاری از آن به‌عنوان قلب استعمار اسکان‌گرایانه یاد می‌کند.

همچنین بخوانید: واکنش کم سابقه سیاسیون افغانستان در محکومیت حمله تروریستی کرمان

در دوره دوم، از سال ۲۰۲۱ تاکنون، استعمار نه تنها به صورت نظامی بلکه به‌طور فرهنگی و ساختاری نیز به اجرا درآمده است. طالبان با کوچ اجباری خانواده‌های غیرپشتون از مناطق مرکزی، فاریاب، تخار و بامیان، و اسکان خانواده‌های پشتون در این مناطق، عملاً در حال بازتولید همان منطق استعمار اسکان‌گرایانه‌اند که ندا الیا آن را در فلسطین و Turtle Island شرح می‌دهد: حذف تدریجی مردم بومی از سرزمین و حافظه جمعی‌شان.

همزمان، طالبان با محدود کردن زبان فارسی‌دری، حذف نمادهای فرهنگی و تحمیل روایت تباری از تاریخ، در تلاش برای پاک‌سازی فرهنگی و نابودی «حضور معنوی» بومیان هستند، که این فرآیند هم‌زمان با حذف فیزیکی آنان در حال وقوع است.

افغانستان/خراسان؛ نمونه معاصر استعمار اسکان‌گرایانه داخلی

به این ترتیب، افغانستان/خراسان امروزی را می‌توان نمونه‌ای معاصر از استعمار اسکان‌گرایانه داخلی دانست؛ جایی که یک گروه تباری، با پشتیبانی شبکه‌های ایدئولوژیک و منطقه‌ای، در پی تصرف کامل سرزمین، فرهنگ و حافظه بومیان است. اما همان‌طور که ندا الیا تأکید می‌کند، مقاومت بومیان در برابر استعمار نه تنها سیاسی بلکه اخلاقی و وجودی است. مردم تاجیک، اوزبیک و هزاره با پایداری خود در برابر این پروژه حذف، بخشی از جنبش جهانی مقاومت بومیان از فلسطین تا Turtle Island را نمایندگی می‌کنند—جنبشی که باور دارد زمین، هویت و کرامت را نمی‌توان با زور و فریب برای همیشه تصرف کرد.

نوشته های مرتبط :