در برنامه شب گذشته «کافه‌پرسش» پایگاه خبری‌تحلیلی روایت با عنوان «پس از مسعود چه گذشت؟»، جمعی از صاحب‌نظران سیاسی، پژوهشگران و نویسندگان به بررسی نقش قهرمان ملی شهید احمدشاه مسعود در دوران مقاومت، نگاه او به ساختار قدرت، روابط بین‌المللی، و پیامدهای کنفرانس پرداختند. این نشست با حضور محمد اکرام اندیشمند، عبدالحی خراسانی، برنا صالحی و دکتر بشیر صمیم، پنج‌شنبه‌شب در صفحه ایکس روایت برگزار شد.
در این گفت‌وگو، تلاش شد دیدگاه‌ها و روایت‌های مختلف درباره آرمان‌های مسعود، عملکرد یارانش پس از شهادت، و تأثیرات منطقه‌ای و جهانی بر تحولات افغانستان بازگو شده و بازتاب یابد.
اصلاح اشتباهات جنگ‌های داخلی؛ مأموریت مسعود
محمد اکرام اندیشمند نویسنده و پژوهشگر در ابتدای برنامه گفت؛ مسعود در دوران مقاومت تلاش کرد اشتباهات دوران جنگ‌های داخلی را اصلاح کند. همان افرادی که با هم اختلاف داشتند را گرد هم آورد؛ خلیلی، سیاف، دوستم و دیگران. اتحاد را شکل داد.
او افزود؛ در دوره جهاد، ضعف در روابط خارجی نیز مشهود بود. مسعود در دوران مقاومت این ضعف را جبران کرد و با کشورهای همسایه و منطقه ارتباط برقرار نمود. حتی با آمریکا تماس گرفت تا افغانستان را مستقل و منهای نگاه پاکستات ببیند.
نگاه مسعود به حکومت اسلامی و توسعه پایدار
اندیشمند در پاسخ به این پرسش که قهرمان ملی چه نوع نظام را می خواست، ادامه داد؛ احمدشاه مسعود می‌گفت حکومتی اسلامی می‌خواهیم که در آن به نام دین، مذهب و قوم درگیری نباشد. با دنیا زندگی کنیم و افغانستان به سوی توسعه پایدار حرکت کند.
دیپلماسی و چالش‌های منطقه‌ای
او تأکید کرد؛ آمر صاحب در اوایل پیروزی مجاهدین فکر می‌کرد مجاهدین پیروز شده‌اند و کشورها باید آنان را به همان شکل و ساختار بپذیرند، که برای کشورها که دنبال منافع شان بودند دشوار بود. از سوی دیگر کشورهایی مانند پاکستان و آمریکا خواهان روی کار آمدن استاد ربانی نبودند. به گفته او ذهنیت قدرت با محوریت پشتون‌ها از زمان انگلیس‌ها و بعد شوروی و تا امروز ادامه دارد.
اندیشمند راجع به یکی از ضعف‌ها در عدم برقراری روابط با کشورها افزود: پاکستان از آمر صاحب دعوت کرد که به عنوان وزیر دفاع به این کشور سفر کند، اما او نرفت و جنرال رحیم وردک را فرستاد که این خود اشتباه بود.
سقوط کابل و تغییر رویکرد مسعود
او در ادامه گفت؛ وقتی در میزان ۱۳۷۵ کابل سقوط کرد، آمر صاحب متوجه شد که باید اتحاد داخلی و روابط خارجی را تقویت کند. تلاش کرد با آمریکا و کشورهای مختلف ارتباط برقرار کند، در دوران مقاومت ارتباط های برقرار شد اما فرصت زیادی نبود و آمرصاحب به شهادت رسید.
کنفرانس بن؛ انحراف از آرمان‌های مسعود
اندیشمند در پاسخ به اینکه آیا آمرصاحب حضور امریکا را در کشور می پذیرفت یا خیر؟ تصریح کرد؛ آمر صاحب به هیچ‌وجه حضور آمریکا را نمی‌پذیرفت. همچنین در کنفرانس بن، یاران او چهار وزارت کلیدی را تصاحب کردند و همان افرادی را که مسعود با تلاش فراوان گرد هم آورده بود، نادیده گرفتند. این خواست او نبود.
صالحی: نظام پسا بن، خواست مسعود نبود
برنا صالحی در برنامه گفت؛ عده‌ای تصور می‌کردند کنفرانس بن خواست مسعود است. اما در عمل، نظامی شکل گرفت که حتی استاد ربانی از اسلامی بودن آن راضی نبود. اگر مسعود زنده بود، جمهوری اسلامی افغانستان را به آن شکل که در ۲۰ وجود داشت، نمی‌پذیرفت.
او افزود؛ توقع مسعود یک حکومت اسلامی با رأی مردم بود، نه ساختاری که در بن شکل گرفت.
اشتباهات یاران مسعود پس از شهادت
صالحی ادامه داد؛ یاران مسعود نتوانستند جای او را بگیرند. البته توقع اینکه مثل او باشند نیز اشتباه بود. در عرصه دیپلماسی نیز عملکرد ضعیفی داشتند که البته این مسئله محصول عملکرد خود قهرمان ملی و استاد ربانی نیز بود.
پراکندگی حزب جمعیت؛ از اتحاد تا انشعاب
او راجع به اختلافات در حزب جمعیت اسلامی در چند دهه گذشته هم گفت؛ حزب جمعیت در دوره انقلاب شکل گرفت، اما پس از شهادت مسعود و استاد ربانی، اختلافات آشکار شد. زیرا قبل از شهادت این دو هرگونه اختلاف براساس درایت و ارادات ها خنثی و سرپوش گذاشته می شد. به گفته صالحی از اختلاف در جمعیت به مثابه تابو و یک امر ناپسند یاد می شود در حالی که افراد و اعضا هرکدام فکر و منافع و رویکرد خود را دارند که به نظر زیاد مشکل ساز هم نیست.
خراسانی: مسعود فراتر از یک فرمانده نظامی بود
در ادامه عبدالحی خراسانی با تاکید بر جایگاه قهرمان گفت: مسعود حاضر نبود تحت قیمومیت آمریکا قرار بگیرد. اگر زنده می‌ماند، با توجه به حوادث ۱۱ سپتامبر و حمله امریکا به افغانستان، شاید شرایط متفاوت می‌شد.
او افزود؛ بعد از سفر پاریس، مسعود به این درک رسید که جهان او را نه فقط یک فرمانده که به عنوان سیاست‌مدار می‌شناسد. به گفته او قهرمان ملی خواهان نظام صدراتی با انتخابات بود و حتی نیم‌نگاهی به نظام سلطنتی نیز داشت.
سکولاریسم بومی؛ توازن میان شریعت و عرفان
خراسانی در ادامه تصریح کرد که؛ مسعود به نوعی سکولاریسم بومی معتقد بود؛ یعنی توازنی میان شریعت و عرفان. به گفته او مسعود در عین حال که یک مومن متعهد به اصول و ارزش ها بود، در عین حال با موسیقی مخالف نبود، با حضور زنان مشکل نداشت، نماز تراویح نمی‌خواند، و در مشی سیاسی‌اش مدارا و تسامح دیده می‌شد.
صمیم: مسعود تکیه‌گاه مردم بود
دکتر بشیر صمیم والی پیشین بدخشان در این برنامه گفت: «مسعود آنچه وعده می‌داد، عمل می‌کرد. وی با تاکید بر حفظ ارزش های جهاد گفت که دوره جهاد و مقاومت قابل افتخار است، اما نسل نو باید فرصت طرح و اصلاح امور داشته باشد. او در عین حال تاکید کرد که حرکت‌های قومی و فردی در شرایط حال نتیجه نمی‌دهد.
