پس از سقوط دولت افغانستان در سال ۲۰۲۱، تعدادی از هلیکوپترهای نظامی این کشور ـ از جمله مدل‌های UH-60 بلک هاوک ـ توسط خلبانان افغانستانی به ازبکستان منتقل شدند تا از دسترس طالبان دور بمانند. این هلیکوپترها ابتدا تحت نظارت آمریکا قرار گرفتند. در همان سال‌ها، مقامات واشنگتن بارها افتادن تجهیزات نظامی به دست طالبان را “شرم‌آور”خوانده و خواستار جلوگیری از تکرار آن شده بودند.
با این حال، در فوریه ۲۰۲۵ ازبکستان هفت فروند از این چرخبال‌ها را به ایالات متحده بازگرداند. مقامات تاشکند تأکید داشتند که این تجهیزات متعلق به آمریکا هستند و بدون هماهنگی با واشنگتن امکان تحویل آن‌ها به طالبان وجود ندارد. در سوی دیگر، طالبان همواره آن‌ها را دارایی مردم افغانستان می‌خواندند و برای بازپس‌گیری‌شان فشار می‌آوردند.
با وجود چهار سال مقاومت، ازبکستان سرانجام در هفتهٔ گذشته ۱۵ فروند چرخبال را به کابل منتقل کرد؛ تحولی که پرسش‌های مهمی برمی‌انگیزد: چه عاملی باعث شد تاشکند پس از این همه مقاومت، در نهایت چرخبال‌ها را تحویل دهد؟ آیا این تصمیم نتیجهٔ فشار مستقیم روسیه بود، هماهنگی با آمریکا، یا معامله‌ای پنهان میان تاشکند و طالبان بر سر مخالفان اسلام‌گرای ازبک ؟برای پاسخ به این پرسش باید مجموعه‌ای از عوامل ژئوپلیتیکی را بررسی کرد.
۱. نفوذ روسیه بر ازبکستان
ازبکستان روابط نزدیک اقتصادی و امنیتی با روسیه دارد و بخش مهمی از سیاست خارجی‌اش را با ملاحظات مسکو تنظیم می‌کند. تاشکند می‌تواند تحت فشار یا توصیهٔ مستقیم روسیه در این زمینه انعطاف نشان داده باشد.
۲. به رسمیت شناختن طالبان توسط روسیه
تعامل و به رسمیت شناختن طالبان از سوی مسکو برای منطقه این سیگنال را داشت که همکاری با طالبان مشروع است. چنین فضایی می‌توانست ازبکستان را آماده‌تر سازد تا تجهیزات را به کابل تحویل دهد.
۳. معامله طالبان و ازبکستان بر سر مخالفان اسلام‌گرای ازبک
طالبان میزبان شماری از مخالفان اسلام‌گرای ازبک هستند که تاشکند آنان را تهدید امنیتی می‌داند. محدودسازی یا تحویل این افراد می‌توانست بخشی از معامله میان طالبان و ازبکستان باشد؛ معامله‌ای که در آن تاشکند در برابر تضمین امنیتی، حاضر به تحویل هلیکوپترها شد.
۴. هماهنگی با آمریکا
از آن‌جا که هلیکوپترها ساخت آمریکا بودند، بازگرداندن یا انتقال آن‌ها بدون چراغ سبز واشنگتن ممکن نبود. آمریکا همچنان مالکیت حقوقی تجهیزات را در اختیار داشت و تصمیم‌گیرندهٔ اصلی دربارهٔ سرنوشت‌شان بود.
پیامدها
طالبان فقط دریافت‌کنندهٔ منفعل نبودند؛ آن‌ها با معامله‌گری فعالانه، سهم خود را گرفتند و توان هوایی‌شان تقویت شد. این چرخبال‌ها می‌توانند در نبردهای داخلی، توازن جنگی را به زیان جبهات مقاومت تغییر دهند.
آمریکا در ظاهر نمی‌خواست این تجهیزات به دست طالبان برسد، اما در عمل شرایطی فراهم کرد که بخشی از دارایی‌ها به کابل منتقل شود. این دوگانگی از نگاه تحلیلگران مستقل و افکار عمومی، نه فقط عقب‌نشینی، بلکه تناقض آشکار و حتی شرم‌آورتر از رها کردن اولیه است. با این حال، واشنگتن می‌تواند آن را به‌عنوان مدیریت انتقال توجیه کند؛ یعنی جلوگیری از انتقال غیرقانونی یا ناگهانی و حفظ کنترل نسبی بر روند.
روسیه با نفوذ بر ازبکستان و عادی‌سازی روابط با طالبان، مسیر تحویل تجهیزات را هموار کرد.
جمع‌بندی
بازگرداندن هلیکوپترها به طالبان نه نتیجهٔ خواست سادهٔ کابل یا تاشکند، بلکه محصول تلاقی منافع آمریکا، روسیه و ازبکستان بود. طالبان هم در این روند تنها گیرندهٔ منفعل نبودند، بلکه با معامله بر سر مخالفان اسلام‌گرای ازبک، به بازیگر فعال این معادله بدل شدند. این پرونده بار دیگر نشان می‌دهد که افغانستان همچنان میدان چانه‌زنی قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی است؛ جایی که حتی سرنوشت چند فروند چرخبال، بازتابی از رقابت‌های ژئوپلیتیکی می‌شود
