از سقراط تا طالبان؛ اتهام همیشگی: فساد ذهن جوانان

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1404/05/14
11:59 ق.ظ
بازدید: 22

پایگاه خبری تحلیلی روایت : خالد حنفی، وزیر امر به‌معروف و نهی از منکر طالبان، دیروز در همایشی اعلام کرد که بسیاری از جوانان از نظر فکری دچار فساد شده‌اند و این وظیفه‌ی علمای دینی است که مردم را از «کفر» و «فساد فکری» نجات دهند.اما گروه‌های ارتجاعی و محافظه‌کار دقیقاً چه چیزی را «فساد ذهن جوانان» می‌دانند؟ تاریخ نشان می‌دهد نخستین کسی که به اتهام «فساد ذهن جوانان» محاکمه شد، سقراط بود. فیلسوفی که با جوانان در کوچه و خیابان به گفت‌وگوهای فلسفی می‌نشست؛ گفت‌وگوهایی که موجب می‌شد آن‌ها به نادانی خود پی ببرند، به خودآگاهی برسند و مرجعیتی جز عقل را به رسمیت نشناسند.سقراط نه به فساد اقتصادی دعوت می‌کرد و نه سیاسی؛ او تنها به خودآیینی فکری و نفی مرجعیت بیرونی فرا می‌خواند. اما این همان چیزی است که همواره برای نظام‌های استبدادی و ایدئولوژیک تهدیدآمیز بوده است. هرگاه قدرتی تمامیت‌خواه در موقعیت سلطه قرار گرفته، به ناگاه اعلام کرده است که ذهن مردم «فاسد» شده—و مقصودش همان بیداری و آگاهی بوده است. ذهنی که آگاه شده، دیگر به‌راحتی تن به رابطه‌ی شبان–رمه‌ای نمی‌دهد.

خالد حنفی، وزیر امر به‌معروف و نهی از منکر طالبان، دیروز در همایشی اعلام کرد که بسیاری از جوانان از نظر فکری دچار فساد شده‌اند و این وظیفه‌ی علمای دینی است که مردم را از «کفر» و «فساد فکری» نجات دهند.

اما گروه‌های ارتجاعی و محافظه‌کار دقیقاً چه چیزی را «فساد ذهن جوانان» می‌دانند؟
تاریخ نشان می‌دهد نخستین کسی که به اتهام «فساد ذهن جوانان» محاکمه شد، سقراط بود. فیلسوفی که با جوانان در کوچه و خیابان به گفت‌وگوهای فلسفی می‌نشست؛ گفت‌وگوهایی که موجب می‌شد آن‌ها به نادانی خود پی ببرند، به خودآگاهی برسند و مرجعیتی جز عقل را به رسمیت نشناسند.

سقراط نه به فساد اقتصادی دعوت می‌کرد و نه سیاسی؛ او تنها به خودآیینی فکری و نفی مرجعیت بیرونی فرا می‌خواند. اما این همان چیزی است که همواره برای نظام‌های استبدادی و ایدئولوژیک تهدیدآمیز بوده است. هرگاه قدرتی تمامیت‌خواه در موقعیت سلطه قرار گرفته، به ناگاه اعلام کرده است که ذهن مردم «فاسد» شده—و مقصودش همان بیداری و آگاهی بوده است. ذهنی که آگاه شده، دیگر به‌راحتی تن به رابطه‌ی شبان–رمه‌ای نمی‌دهد.

وقتی طالبان می‌گویند ذهن جوانان فاسد شده، مقصودشان همین است.
برخی تحلیل‌گران، یکی از دستاوردهای مهم ۲۰ سال اخیر را همین تحولات فکری و فرهنگی می‌دانند—تحولاتی که در نسل جوان تجسم یافته‌اند. طالبان این رشد فکری و فرهنگی را خطری برای بقای حکومت ارتجاعی و قرون وسطایی خود می‌دانند و می‌کوشند با تأسیس مدارسی به‌اصطلاح دینی و جهادی، نسل نو را دچار شست‌وشوی مغزی کنند.

مشکل طالبان با «فساد فکری» نیست؛ مشکل آن‌ها با خودِ «تفکر» است.
تفکر، همان درخت ممنوعه‌ای است که طالبان مردم را از نزدیک شدن به آن برحذر می‌دارند. وضعیت آرمانی‌ای که طالبان در پی آن‌اند، تعطیلی کامل تفکر است: جامعه‌ای که در آن، هیچ‌کس نیندیشد، بلکه تنها اطاعت کند.

این همان وضعیتی است که هر رژیم توتالیتر آرزویش را دارد.
هیتلر نیز خواهان پیروانی بود که نیندیشند، بلکه فقط فرمان ببرند. آیشمن، یکی از مأموران نازی، در دادگاه اورشلیم گفت از کشتار یهودیان احساس گناه نمی‌کند، زیرا فقط دستورات را اجرا کرده است. او به تعبیر هانا آرنت، هیولا نبود—یک فرد عادی بود که بی‌فکری و اطاعت کورکورانه، او را به جنایتکاری بی‌رحم بدل کرده بود.

طالبان نیز محصول همین فرهنگ تعطیلی تفکرند؛ نماد بارزش، مدارس دیوبندی‌اند که در جای دیگری مفصل به آن پرداخته‌ام.

تعطیلی تفکر بسیار خطرناک است؛ زیرا سرچشمه‌ی بسیاری از شرارت‌ها و خشونت‌هاست.
لئوپاردی معتقد بود که «غفلت و بی‌فکری، علت اصلی بی‌شمار اقدامات سنگدلانه و شریرانه است.» او تأکید می‌کرد که در انسان‌ها، بی‌فکری بسیار رایج‌تر از شرارت ذاتی‌ست، و بسیاری از اعمال ناپسند، نه از پلیدی درونی، بلکه از بی‌فکری نشأت می‌گیرند.

اریک فروم نیز در نقد اطاعت و بی‌فکری گفته است: «اگر تاریخ تمدن بشر با نافرمانی آغاز شده، روزی اطاعت آن را به پایان خواهد رساند.»

در نهایت، باید گفت که طالبان با توسل به واژه‌ی «فساد فکری» می‌کوشند هر نوع تفکر و تأمل مستقل را سرکوب کرده و جامعه‌ای سرشار از سکوت و اطاعت و بی‌فکری بسازند. و این، بزرگ‌ترین خطر برای آینده‌ی هر جامعه‌ای است که آرزوی پیشرفت و انسانیت در سر دارد.

نوشته های مرتبط :