طالبان و چهره‌های غیرپشتون؛ تاکتیک نرم برای استمرار انحصار قومی؟

دسته: تحلیل
نویسنده: محمد هاشم سروری
1404/04/06
12:21 ب.ظ
بازدید: 15

پایگاه خبری تحلیلی روایت : طالبان پس از بازگشت به قدرت در سال ۱۴۰۰ کوشیده‌اند چهره‌ای متفاوت از دوران حاکمیت نخست خود ارائه دهند؛ چهره‌ای که در آن از انحصار قومی و صرف پشتون‌گرایی فاصله گرفته‌اند و به‌ظاهر تلاش دارند اقوام دیگر را نیز در ساختار حکومتی شریک سازند. اما آیا این گام‌ها واقعاً نشانه‌ای از تحولی درونی در طالبان‌اند یا صرفاً ابزارهایی برای کسب مشروعیت در داخل و خارج؟ در تازه‌ترین موارد، طالبان «صنیع‌الله فرهمند»، یک مولوی ترکمن‌تبار را به‌عنوان سفیر خود در ترکیه معرفی کردند و پیش از آن نیز شخصی بنام نورمحمد متوکل یک تاجیک‌ را بعداز تظاهرات و نارضایتی مردم بدخشان به‌عنوان سرکنسول افغانستان در مشهد گماشتند. هر دو فرد غیرپشتون‌اند و تجربه‌ی دیپلماتیک ندارند، اما دارای سابقه عضویت درگروه طالبان و آموزش دینی هستند . انتصاب آن‌ها در جایگاه‌های رسمی، به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران و ترکیه، برای طالبان امکانی فراهم می‌آورد تا چهره‌ای فراپشتونی و ملی از خود به نمایش بگذارند.

طالبان پس از بازگشت به قدرت در سال ۱۴۰۰ کوشیده‌اند چهره‌ای متفاوت از دوران حاکمیت نخست خود ارائه دهند؛ چهره‌ای که در آن از انحصار قومی و صرف پشتون‌گرایی فاصله گرفته‌اند و به‌ظاهر تلاش دارند اقوام دیگر را نیز در ساختار حکومتی شریک سازند. اما آیا این گام‌ها واقعاً نشانه‌ای از تحولی درونی در طالبان‌اند یا صرفاً ابزارهایی برای کسب مشروعیت در داخل و خارج؟

در تازه‌ترین موارد، طالبان «صنیع‌الله فرهمند»، یک مولوی ترکمن‌تبار را به‌عنوان سفیر خود در ترکیه معرفی کردند و پیش از آن نیز شخصی بنام نورمحمد متوکل یک تاجیک‌ را بعداز تظاهرات و نارضایتی مردم بدخشان به‌عنوان سرکنسول افغانستان در مشهد گماشتند. هر دو فرد غیرپشتون‌اند و تجربه‌ی دیپلماتیک ندارند، اما دارای سابقه عضویت درگروه طالبان و آموزش دینی هستند . انتصاب آن‌ها در جایگاه‌های رسمی، به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران و ترکیه، برای طالبان امکانی فراهم می‌آورد تا چهره‌ای فراپشتونی و ملی از خود به نمایش بگذارند.

واقعیت این است که مناصب دیپلماتیک طالبان در خارج از کشور، به‌ویژه در شرایطی که این گروه هنوز به رسمیت شناخته نشده، بیش از آن‌که نقش اجرایی و تصمیم‌ساز داشته باشند، کارکردی نمادین و رسانه‌ای دارند. این‌که طالبان چهره‌های غیرپشتون را در این پُست‌ها بگمارند، بیش از هر چیز یک انتخاب حساب‌شده برای مصرف خارجی است. در حالی‌که در کابل، قدرت واقعی همچنان در دستان شبکه‌هایی چون حقانی‌ها، قندهاری‌ها و چهره‌های نزدیک به هستهٔ پشتونی طالبان متمرکز است.

در درون ساختار طالبان، هیچ نشانه‌ای از تفویض اختیارات به اقوام دیگر دیده نمی‌شود. سهم تاجیک‌ها، هزاره‌ها، ازبک‌ها یا ترکمن‌ها در ساختار اجرایی، امنیتی و تصمیم‌گیری‌های کلان بسیار اندک است یا اصلاً وجود ندارد. در این چارچوب، انتصاب یک مولوی ترکمن در انقره یا یک سرکنسول تاجیک در مشهد، بیشتر به یک تاکتیک نرم مشروعیت‌سازی شباهت دارد تا نشانه‌ای از یک تحول واقعی. طالبان با چنین انتصابات حساب‌شده‌ای دو هدف را دنبال می‌کنند:

نخست، کاهش فشار داخلی از سوی اقوام غیرپشتون و ایجاد این تصور که همه در ساختار حکومت حضور دارند؛ دوم، ارائه چهره‌ای متعادل و متنوع به کشورهای منطقه، به‌ویژه به دولت‌هایی چون ترکیه و ایران که خود بر تنوع قومی و اسلامی تأکید دارند. این دیپلماسی قومی، بدون آن‌که تغییر جدی در توازن قدرت ایجاد کند، به طالبان امکان می‌دهد از انزوای کامل دیپلماتیک بگریزند.

در افغانستان معاصر، چه در دوران جمهوریت که تکنوکرات ها و سکولارهای پشتون حاکم گردیدند و چه در حاکمیت طالبان، نمادسازی همواره ابزاری برای پوشاندن واقعیت‌های تلخ ساختار قدرت بوده است. همان‌گونه که در جمهوریت، انتصاب چند چهرهٔ زن یا اقوام غیرپشتون به مناصب نمادین نمی‌توانست انحصار واقعی را پنهان کند، در امارت طالبان نیز گماردن چند فرد ترکمن یا تاجیک در جایگاه‌های تشریفاتی، تغییری در ساختار عمودی و قومی قدرت ایجاد نمی‌کند. هر دو نظام، با تفاوت در گفتمان اما شباهت در رفتار، از نمادسازی برای پاسخ به انتقادات داخلی و خارجی بهره برده‌اند.

نتیجه‌گیری

با نگاهی دقیق‌تر، روشن می‌شود که طالبان نه‌تنها از انحصار قومی فاصله نگرفته‌اند، بلکه با ظرافت بیشتری آن را مدیریت می‌کنند. انتصابات چهره‌های غیرپشتون، تاکتیکی است برای کاهش حساسیت‌ها و افزایش مشروعیت، نه نتیجهٔ یک تحول بنیادین در نگرش به مشارکت ملی. ساختار قدرت در کابل همچنان متمرکز، پشتونی و در سیطرهٔ حلقه‌های سخت‌گیر قومی است. بنابراین، اگرچه طالبان در ظاهر می‌کوشند تصویری متنوع ارائه دهند، اما این تصویر، بیش از آن‌که بازتاب واقعیت باشد، پرده‌ای است برای استمرار همان انحصار تاریخی؛ انحصاری که با زبان دین و نماد قومیت، خود را بازتولید می‌کند.

نوشته های مرتبط :