خشونت لفظی در گفتمان سیاسی افغانستان؛ عقب‌گرد یا گذار به بیداری؟

دسته: تحلیل
نویسنده: مهرزاد عظیمی
1404/02/06
10:31 ق.ظ
بازدید: 16

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در کشوری که دهه‌ها با جنگ، خون‌ریزی و ویرانی دست و پنجه نرم کرده است، اکنون که صدای سلاح‌ها تا حدودی فروکش کرده، صحنه‌ نبرد به عرصه‌ واژه‌ها منتقل شده است. خشونت لفظی، که این روزها از تریبون‌های سیاسی تا شبکه‌های اجتماعی در حال گسترش است، نه‌تنها جایگزین سلاح فیزیکی شده، بلکه ابزاری نوین برای ایجاد اختلاف و تعمیق شکاف‌های اجتماعی گردیده است. از تهمت و توهین گرفته تا فحاشی و زخم‌زبان، گفتمان سیاسی و حتی اجتماعی ما بیش از آن‌که بستری برای تفاهم، تحلیل و راه‌حل باشد، به میدانی برای تسویه حساب‌های شخصی، تحقیر و تخریب تبدیل شده است. این وضعیت، پرسشی جدی را پیش‌روی ما می‌گذارد: آیا این خشونت گفتاری، نشانه‌ای از عقب‌ماندگی فرهنگی و فکری است یا بخشی از یک روند گذار طبیعی به‌سوی گفتمان آزادتر و بیدارتر؟

در کشوری که دهه‌ها با جنگ، خون‌ریزی و ویرانی دست و پنجه نرم کرده است، اکنون که صدای سلاح‌ها تا حدودی فروکش کرده، صحنه‌ نبرد به عرصه‌ واژه‌ها منتقل شده است. خشونت لفظی، که این روزها از تریبون‌های سیاسی تا شبکه‌های اجتماعی در حال گسترش است، نه‌تنها جایگزین سلاح فیزیکی شده، بلکه ابزاری نوین برای ایجاد اختلاف و تعمیق شکاف‌های اجتماعی گردیده است.
از تهمت و توهین گرفته تا فحاشی و زخم‌زبان، گفتمان سیاسی و حتی اجتماعی ما بیش از آن‌که بستری برای تفاهم، تحلیل و راه‌حل باشد، به میدانی برای تسویه حساب‌های شخصی، تحقیر و تخریب تبدیل شده است. این وضعیت، پرسشی جدی را پیش‌روی ما می‌گذارد: آیا این خشونت گفتاری، نشانه‌ای از عقب‌ماندگی فرهنگی و فکری است یا بخشی از یک روند گذار طبیعی به‌سوی گفتمان آزادتر و بیدارتر؟
در برخی جوامع، پس از دوران بحران، گذار از خشونت به گفت‌وگو، مسیری برای شکل‌گیری نهادهای دموکراتیک و ساختارهای فکری پخته‌تر بوده است. اما در افغانستان، با زمینه‌های پیچیده‌ قومی، مذهبی و فقر گسترده‌ سواد و آگاهی سیاسی، این پدیده به‌جای ایجاد چندگانگی سالم در روایت‌ها، موجب آشفتگی، نفرت‌پراکنی و بی‌ثباتی بیشتر شده است.
خشونت لفظی، اگرچه ممکن است بازتابی از دردهای انباشته‌شده‌ تاریخی و فریادهای فروخورده‌ مردم باشد، اما وقتی به هنجار رفتاری و فرهنگی بدل می‌شود، دیگر صرفاً یک واکنش نیست، بلکه به مانعی در مسیر توسعه، ثبات و گفت‌وگوی ملی تبدیل می‌گردد. متأسفانه، در بسیاری موارد، این نوع گفتار نه از سر آگاهی، بلکه از ذهنیتی قهقرایی و ضعف در مهارت گفت‌وگو ناشی می‌شود.
با این حال، نمی‌توان به طور مطلق این پدیده را نادیده گرفت یا آن را صرفاً نشانه‌ی سقوط دانست. گاه بروز چنین خشونت‌هایی می‌تواند زنگ بیدارباشی برای جامعه باشد؛ فرصتی برای بازنگری در ساختار گفتمان، تربیت نسلی نو و آغاز حرکت به‌سوی عقلانیت سیاسی و فرهنگی. اما تحقق این گذار، مستلزم عزم جدی در سطوح مختلف جامعه، اصلاح نظام آموزشی، تقویت رسانه‌های مستقل و ترویج فرهنگ گفت‌وگوی سازنده است.
در نهایت، آنچه جامعه‌ ما را از بحران عبور می‌دهد، نه رد و بدل کردن اتهامات و دشنام‌ها، بلکه پذیرش تفاوت‌ها، ارتقای سطح سواد سیاسی و احیای اخلاق در عرصه‌ی سیاست است. امروز بیش از هر زمان دیگر، ما به گفتمانی نیاز داریم که بر پایه‌ منطق، مدارا و مسئولیت‌پذیری بنا شده باشد؛ گفتمانی که نه‌تنها از جنگ پرهیز می‌کند، بلکه از کینه و کلام زهرآگین نیز فاصله می‌گیرد.

گفتار بزرگان درباره زبان، قدرت و گفت‌وگو:

۱- یورگن هابرماس: «گفتمان عقلانی زمانی شکل می‌گیرد که طرفین، بدون تهدید و فشار، آزادانه دلایل خود را بیان کنند.»
۲- میشل فوکو:«قدرت، نه تنها در دست داشتن سلاح، بلکه در کنترل زبان و روایت است.»
۳- نوربرت الیاس: «فرایند تمدن‌یابی، با کاهش خشونت جسمی و جایگزینی آن با سازوکارهای گفت‌وگویی و نهادی همراه است.»
۴- مارتین بوبر: «انسان، در گفت‌وگوی راستین، خویشتن را بازمی‌یابد؛ و جامعه‌ای که از گفت‌وگوی راستین محروم شود، از انسانیت تهی می‌گردد.»
۵- مولانا جلال‌الدین بلخی: «زبان بی‌زبانان شو، گوش بی‌گوشان شو، تا بشنوی آن‌چه که در جهان نمی‌شنوند!»
۶- بزرگ‌مهر حکیم: «سخن، اگر از خرد برآید، جهان را روشنی بخشد؛ و اگر از خشم برآید، تیرگی افزاید.»
۷- علامه اقبال لاهوری: «ملت‌ها با فریاد زنده نمی‌مانند، بلکه با اندیشه و کردار بیدار می‌گردند.»
۸- احمد شوقی:« همانا ملت‌ها تا زمانی زنده‌اند که اخلاق زنده است؛ و اگر اخلاق از میان برود، آنان نیز نابود خواهند شد».

نتیجه‌گیری

خشونت گفتاری در فضای سیاسی افغانستان، اگرچه پدیده‌ای نگران‌کننده است، اما می‌تواند همچون آینه‌ای عمل کند که وضعیت واقعی گفتمان ما را نشان می‌دهد؛ آینه‌ای که ما را به بازاندیشی در ساختارهای فرهنگی، آموزشی و ارتباطی وا‌می‌دارد.
برای عبور از این بحران و رسیدن به گفتمانی سازنده و ثمر‌بخش، نیاز به تربیت سیاسی، ارتقای سطح سواد عمومی، تقویت نهادهای مدنی و احیای اخلاق در فضای عمومی داریم.
تنها از رهگذر پذیرش تفاوت‌ها، گفت‌وگوی عقلانی و عبور از تخریب و تقابل است که می‌توان به سوی آینده‌ای با ثبات و وحدت‌محور حرکت کرد. سخن، باید بستر صلح باشد، نه میدان نبرد.

نوشته های مرتبط :