جامعه افغانستان در تقاطع اسلام افراطی و سکولاریسم؛ ضرورت اتخاذ نگاه اعتدال

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1403/12/27
12:29 ب.ظ
بازدید: 21

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در حالی‌که کشور در آتش جهل طالبان و گروه‌های افراط‌گرا می‌سوزد، در عین حال شماری از کسانی که به بیرون کشور رفته اند در بعضی از تحلیل‌ها سخن از نفی اسلام از تمام سطوح اجتماعی و سیاسی در کشور می زنند؛ در صورتی که افغانستان برای عبور از سلطه افراط‌گرایان و بازگشت به مسیر اعتدال و عدالت، نیازمند اتخاذ راهبردهایی جامع و مبتنی بر آموزه‌های اصیل اسلام_معتدل هستند. زیرا نفی کامل دین در جامعه دینی مانند افغانستان هرگز قابل اجرا و عملی نبوده و حتی می تواند نتیجه معکوس در پی داشته باشد.

در حالی‌که کشور در آتش جهل طالبان و گروه‌های افراط‌گرا می‌سوزد، در عین حال شماری از کسانی که به بیرون کشور رفته اند در بعضی از تحلیل‌ها سخن از نفی اسلام از تمام سطوح اجتماعی و سیاسی در کشور می زنند؛ در صورتی که افغانستان برای عبور از سلطه افراط‌گرایان و بازگشت به مسیر اعتدال و عدالت، نیازمند اتخاذ راهبردهایی جامع و مبتنی بر آموزه‌های اصیل اسلام_معتدل هستند. زیرا نفی کامل دین در جامعه دینی مانند افغانستان هرگز قابل اجرا و عملی نبوده و حتی می تواند نتیجه معکوس در پی داشته باشد.

با این حال اگر به عمق قضیه افغانستان نگاه کنیم، کشور به عنوان جامعه با پیشینه غنی فرهنگی و مذهبی، در دهه‌های اخیر شاهد تقابل دو جریان اصلی بوده است. از یک سو، اسلام افراطی که با تفسیری خشونت‌آمیز و انعطاف‌ناپذیر از دین، به خشونت و تفرقه دامن زده است، و از سوی دیگر در مقاطعی جریان‌های سکولار که گاه دین را به حاشیه رانده و آن را مانعی برای پیشرفت قلمداد کرده‌اند. در این میان، بسیاری از تحلیلگران و دانشمندان بر این باورند که راه نجات افغانستان، اتخاذ نگاهی معتدل و متوازن است که هم به ارزش‌های دینی پایبند باشد و هم با نیازهای دنیای مدرن سازگار شود.
اما برای عبور از افراط‌گرایی و نظام سلطه سنتی طالبان که مبتنی بر افراطیت دینی است، چه باید کرد؟ آیا برای نفی دین تلاش شود یا اعتدال گرایی؟ خلاصه برای به چالش کشیدن نظام افراطی طالبان و سکولاریسم که می تواند منشا دیگر تنش در کشور باشد، چه باید کرد؟

همچنین بخوانید: مولوی عبدالغنی (مولوی صاحب قلعه‌ی بلند) مدرس، مجاهد و مبارز آگاه دینی– سیاسی

۱_ اولین کار در زمینه زمینه سازی برای عبور از سلطه گروه های افراط‌گرا و سکولار، نقد اسلام افراطی و سکولاریسم است.
افغانستان در طول چهار دهه گذشته، شاهد ظهور گروه‌های افراطی مانند طالبان بوده که اکنون یک ملت و کشور را گروگان را گرفته اند. این گروه با تفسیری خشونت‌آمیز از اسلام، به سرکوب آزادی‌های فردی و اجتماعی پرداخته‌اند. این گروه‌ها نه تنها به خشونت و تفرقه دامن زده‌اند، بلکه تصویری مخدوش از اسلام به جهانیان ارائه داده‌اند. از سوی دیگر، جریان‌های سکولار در افغانستان، گاه با طرد دین از عرصه عمومی، باعث شده‌اند که بسیاری از مردم احساس کنند هویت دینی آن‌ها نادیده گرفته شده است. نمونه آن اصلاحات شتاب‌زده امان الله خان و رژیم خلق و پرچم می باشد که منتج به قیام های عمومی شد.
یورگن هابرماس، فیلسوف آلمانی، و وارث مکتب فرانکفورت معتقد است که جوامعی مانند افغانستان نمی‌توانند دین را به طور کامل نادیده بگیرند، زیرا دین بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی آن‌هاست. از نظر او، راه نجات افغانستان، اتخاذ نگاهی معتدل است که هم به ارزش‌های دینی احترام بگذارد و هم با اصول دموکراسی و حقوق بشر سازگار باشد.

۲_ کار مهم دیگر در زمینه عبور از سلطه افراط‌گرایان و آگاهی بخشی به جامعه، تقویت گفتمان اعتدال در تفسیر دین است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های افغانستان این است که علما و جریان های افراطی به طور همه جانبه نقد نشده اند. در حالی‌که اسلام افراطی_طالبانی با ارائه تفسیری خشونت‌آمیز و انعطاف‌ناپذیر از دین، نه تنها به خشونت و تفرقه دامن زده است. هنچنین باعث شده است که بسیاری از مردم از دین فاصله بگیرند. از سوی دیگر، جریان‌های سکولار با طرد دین از عرصه عمومی، باعث شده‌اند که بسیاری از مردم احساس کنند هویت دینی آن‌ها نادیده گرفته شده است. جان اسپوزیتو، اسلام‌شناس برجسته آمریکایی، بر این نکته تأکید می‌کند که جوامع اسلامی باید به تفسیری معتدل و متوازن از دین روی آورند. او معتقد است که اسلام ذاتاً دین اعتدال است و قرآن و سنت پیامبر (ص) بر میانه‌روی و عدالت تأکید کرده‌اند.

همچنین بخوانید: زنان معترض به جامعه جهانی: برای نجات زنان افغانستان اقدام کنید

۳_ کار مهم دیگر در زمینه عبور از وضعیت موجود، نه نفی کانل دین و که تاکید بر نقش آموزش و فرهنگ اعتدال است.
اصولا یکی از راه‌های اصلی ترویج اعتدال در افغانستان، تقویت آموزش و فرهنگ است. بسیاری از علما بر این باور اند که آموزش می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای مقابله با افراط‌گرایی و ترویج ارزش‌های اعتدال عمل کند. آموزش باید به گونه‌ای طراحی شود که جوانان را با تفکر انتقادی و ارزش‌های انسانی آشنا کند و آن‌ها را از افتادن در دام افراط‌گرایی بازدارد. هرچند این کار امروز در افغانستان بسیار دشوار است. زیرا مکاتب دخترانه مسدود و طالبان مواد درسی مکاتب پسرانه و شیوه های تدریس را مطابق عقاید خود عیار کرده اند. با این حال فضای مجازی می تواند بستر مناسب برای این کار باشد.

۴_ در حالی‌که سلطه گروه طالبان یک چالش بسیار جدی برای افغانستان است، اما از این طرف سکولارها و لاییک‌ها با پیش کشیدن مسئله نفی دین از جامعه نه تنها برای رهایی استبداد طالبانی کمک نمی کنند، که بر عکس به تقویت بنیان های این گروه با این روش کمک می‌کنند.

در حالی‌که افغانستان در تقاطع اسلام افراطی و سکولاریسم باید راهی معتدل را در پیش بگیرد که هم به ارزش‌های دینی پایبند باشد و هم با نیازهای دنیای مدرن سازگار شود. اعتدال کلید حل چالش‌های پیش روی افغانستان است و می‌تواند از طریق تفسیر معتدل از دین، تقویت آموزش و فرهنگ، و تقویت جامعه مدنی و نهادهای دموکراتیک محقق شود. تنها از این طریق می‌توان به سلطه طالبان پایان داد و به صلح، عدالت و پیشرفت در افغانستان دست یافت. تبلیغ سکولاریسم و نفی دین در افغانستان نتیجه مطلوب نداشته و بر عکس به استبداد بیشتر افراط گرایان کمک می‌کند.

همچنین بخوانید: سازمان ملل درباره افغانستان نشست «سرنوشت‌ساز» برگزار می‌کند

نوشته های مرتبط :