جنگ مدارس در منطقه؛ از «فتح‌الفتوحات در افغانستان تا «فتح‌الهند» در پاکستان

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1403/10/15
1:09 ب.ظ
بازدید: 30

پایگاه خبری تحلیلی روایت : باری در دوره‌ی جمهوریت در افغانستان، پرویز مشرف، حاکم نظامی پاکستان در واکنش به سخنان حامد کرزی مبنی بر حمایت آی اس آی از طالبان، گفته بود که: «او یک شتر مرغ است و جلو پای خود را نمی‌تواند ببیند.» در این روزها که پاکستان شکایت‌های مشابهی از طالبان سر می‌دهد و این گروه را به حمایت از تی تی پی متهم می‌کند، می‌توان گفت که مصداق آن سخن در حال حاضر ارتش پاکستان است.

باری در دوره‌ی جمهوریت در افغانستان، پرویز مشرف، حاکم نظامی پاکستان در واکنش به سخنان حامد کرزی مبنی بر حمایت آی اس آی از طالبان، گفته بود که: «او یک شتر مرغ است و جلو پای خود را نمی‌تواند ببیند.»
در این روزها که پاکستان شکایت‌های مشابهی از طالبان سر می‌دهد و این گروه را به حمایت از تی تی پی متهم می‌کند، می‌توان گفت که مصداق آن سخن در حال حاضر ارتش پاکستان است.
ارتش پاکستان، در حال حاضر همان شترمرغ واقعی است که مشکلات داخلی خود را نمی‌تواند ببیند و تلاش می‌کند همه‌ی مسوولیت‌ها را به عهده‌ی افغانستان بیندازد.
واقعیت این است که آن‌چه امروزه در افغانستان و پاکستان می‌گذرد، خاستگاه‌اش مدارس دینی دیوبندی است که به حمایت آی اس آی/سازمان استخبارات نظامی آن کشور در دوره‌ی جنگ سرد در پاکستان تاسیس شد و تا هنوز به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد.
جنگی که امروزه در پاکستان در گرفته است، جنگ و جهاد همین مدارس است. این مدارس پس از آن‌که افغانستان را فتح کردند، اکنون به پا برخاسته‌اند تا به همکاری متحدان شان در کشور ما، حکومت مبتنی بر ایدیولوژی دیوبندی را در پاکستان نیز تاسیس کنند.
تفکر جهادی در مدارس دینی دیوبندی
این مدارس، «تفکر جهادی» را از شاه ولی‌الله محدث دهلوی به ارث می‌برند. اصلا شاه ولی‌الله را می‌توان بنیان‌گذار تفکر دیوبندی خواند.
شاه ولی‌الله دهلوی، از جمله متفکران قرن هژده مسلمانان شبه قاره هند، بود که تالیفات بسیاری از خود برجا گذاشته است. او در سال ۱۱۱۴ ه.ق. در شهر دهلی به دنیا و درس‌ها را نزد محمدافضل سیالکوتی خواند و سپس در سال ۱۱۴۳ عازم حجاز شد و در آن‌جا نزد علمای چون محمدابراهیم الکردی، شیخ محمد حیات سندی استاد محمد بن عبدالوهاب و شیخ ابراهیم کورانی با افکار ابن تیمیه و ابن قیم آشنا شد و از آن‌ها تاثیر پذیرفت.
پس از بازگشت به هند، سنگ تهداب مدرسه رحیمیه را گذاشت و به تدریس حدیث و ترویج آرای ابن تیمیه مشغول شد.
دهلوی در شبه قاره‌ی هند روی تمام مکاتب کلامی و الهیاتی مسلمانان سنی تاثیر گذاشته و دیوبندیان خود را وارث او می‌دانند.
شاه ولی‌الله دهلوی، در کنار تدریس و تالیف، به سیاست نیز مشغول بود. او در عصری می‌زیست که قدرت مغولان داشت رو به افول می‌رفت. با افول قدرت مغولان، شاه ولی‌الله نشانه‌های خطر را احساس کرده و می‌دید که هندوهای مهاراتها قدرت بیش‌تری از مسلمانان کسب کرده‌اند و از آن‌ها پیشی گرفته‌اند. برای جلوگیری از افول قدرت مسلمانان، شاه ولی‌الله به حکام پشتون‌تبار افغانستان نامه نوشت و از آن‌ها خواست که به هند حمله کنند. این موضوع به واسطه کشف نامه‌های شاه ولی‌الله توسط ک.ا. نظامی روشن شده است.
آن‌چه را که این نامه‌ها نشان می‌دهند این است که شاه ولی‌الله افکار سیاسی و جنگ‌طلبانه داشته است.
پس از شاه ولی‌الله، افکار جهادی او را پسرش شاه عبدالعزیز دهلوی ترویج داد. او در سال ۱۸۰۳ فتوای معروف خود مبنی بر وجوب جهاد علیه استعمار بریتانیا را صادر کرد و نوشت: «کشور اسلامی هندوستان با تسلط و سیطره انگلیس‌ها به دارالحرب تبدیل شده. لذا بر همه مردان و زنان مسلمان واجب است که آن‌قدر با آن‌ها بجنگند و آن‌چنان روابط دوستانه خود را با آن‌ها قطع کنند که ناگزیر از هندوستان خارج شوند، زیرا انگلیسی‌ها دشمن و محارب مسلمانان‌اند.»
بر بنیاد این فتوا شماری از جوانان مسلمان هندی، از جمله احمد عرفان یکی از شاگردان شاه عبدالعزیز دهلوی، دست به قیام زد، که برای مدتی توانست کنترل پنجاب و پشاور را در اختیار بگیرد. حکومت او دیر نپایید و در ۲۴ ذی‌القعده سال ۱۲۴۶ ه.ق.(۱۸۳۱م.) احمد عرفان همراه با شاه اسماعیل دهلوی در جنگ با سیک‌ها کشته شد. البته با کشته‌شدن او، موج دیگری از حرکت‌های جهادی در سال ۱۸۵۷ در هندوستان آغاز شد. در این سال مردم هندوستان به رهبری امرای مسلمان و چند تن از هندوها علیه انگلیس قیام کردند و انقلابی‌ها موفق شدند دهلی را تصرف کرده و سراج‌الدین مظفر را به تخت امپراتوری هند بنشانند. اما در فوریه ۱۸۵۸، دهلی دوباره به دست انگلیسی‌ها افتاد و انقلاب آن‌ها درهم شکسته شد و پس از آن ملکه ویکتوریا، هند را جزء امپراتوری بریتانیا اعلام کرد و مدارس دینی شبه قاره هند را به اتهام ترویج تفکر جهادطلبانه مسدود نمود.
پس از این قیام است که در سال ۱۸۶۷ مدرسه دیوبند تاسیس می‌شود.
این مدرسه باری دیگر تفکر جهادگرایانه‌ی شاه ولی‌الله را احیاء می‌کند که ما نمونه‌های آن را در مدارس دینی دیوبندی پاکستان و طالبان می‌بینیم.
فتح الفتوح مدارس دینی دیوبندی
اگر بخواهیم از نخستین جنگ و جهاد و فتوحات این مدارس یاد می‌کنیم، باید به ظهور طالبان در افغانستان اشاره کنیم.
طالبان یک گروه جنگجویی است که برای نخستین بار در سال ۱۹۹۴ ظهور کرد و بر بخش‌هایی از افغانستان تسلط یافت.
این گروه از مدارس دینی دیوبندی برخاسته و در همان زمان افزون بر اعضای کابینه و شورای رهبری، حدود ۳۰ درصدی از نیروهای رزمی‌اش را تا سال ۱۹۹۹نیز طالبانِ مدارس دیوبندی پاکستان تشکیل می‌دادند.
علاوه بر این، در دور اول طالبان هر از گاهی که این گروه از لحاظ نظامی شکست می‌خورد و با کمبود نیروی جنگی در خطوط مقدم جبهه مواجه می‌شد، از مدیران مدارس پاکستان می‌خواستند که مدارس را تعطیل کرده و به کمک شان نیرو بفرستند.
وقتی طالبان در سال ۱۹۹۷ در مزار شریف شکست خورد، مولانا سمیع‌الحق پاکستانی پیام تلیفونی از ملاعمر دریافت کرد مبنی بر این‌که با طالبان همکاری کند. به دنبال دریافت این، پیام مولانا سمیع‌الحق مدرسه حقانیه را بست و تمام شاگردانش را برای کمک به طالبان به خطوط مقدم جبهه در افغانستان فرستاد.
هم‌چنان در سال ۱۹۹۸، مولانا سمیع‌الحق نشستی را بین رهبران طالبان و مسوولان دوازده مدرسه دینی در شمال غرب پاکستان برگزار کرد و از آن‌ها خواست که برای یک‌ماه مدارس خود را تعطیل کرده و شاگردان شان را تشویق کنند که به سنگرهای طالبان بروند.
در پی این اقدام، هشت هزار نفر طلبه علوم دینی به صفوف طالبان پیوستند.
مدارس دینی پاکستان در ۲۰ سال گذشته نیز بخش عمده‌ای از نیروهای رزمی این گروه را در جنگ علیه دولت پیشین تامین کرد.
تسخیر افغانستان در ۱۵ اگوست سالِ ۲۰۲۱ را «فتح الفتوح» این مدارس خواند.
فتح‌الهند
پس از فتح‌الفتوح طالبان در افغانستان، اکنون این گروه در تلاش اند که پاکستان را تسخیر کنند. این گروه نام جنگ تی تی پی با ارتش پاکستان را «فتح‌الهند» گذاشته‌اند و من این تعبیر را در شبکه‌های اجتماعی طالبان افغانستان دیدم.
جالب این است که این گروه در حال حاضر تنها مدارس دینی دیوبندی پاکستان را نه بلکه هزاران مدرسه دینی در افغانستان را نیز در اختیار دارند.
در حال حاضر در افغانستان نزدیک به ۲۰ هزار مدرسه دینی جهادی فعالیت می‌کند.
این مدارس به همان اندازه‌ای که محل ترویج آموزه‌های افراط‌گرایانه است، حیثیت پادگان‌های نظامی را هم دارد و می‌تواند برای جنگ‌های منطقه‌ای طالبان افغانستان و پاکستان، نیروی رزمی تربیه و تامین کند.
دو چشم‌دید خود را از این‌که طالبان چگونه از این مدارس در گذشته به حیث پادگان نظامی استفاده می‌کردند، بیان می‌کنم:
در دور اول حاکمیت طالبان در شهر پلخمری ولایت بغلان یک مدرسه جهادی به نام «قطب‌المدارس» ایجاد شده بود. نزدیک به هزار نفر در آن درس می‌خواندند. من نیز در آن در مدرسه درس می‌خواندم. آن زمان نیروهای دولت اسلامی به رهبری استاد برهان‌الدین ربانی در تخار با طالبان درگیر جنگ بود. من خوب به یاد دارم وقتی جنگ در تخار تشدید شد، پیکپ‌های طالبان داخل مدرسه شده و شاگردان این مدرسه را به زور و به رضا به خط مقدم جنگ بردند که تعداد زیادی از آن‌ها در آن جنگ تلف شدند.
هم‌چنان در آن زمان، طالبان در ولسوالی خنجان ولایت بغلان نیز یک مدرسه جهادی ایجاد کرده بودند. این مدرسه توسط کسی به نام ملا شهزاده، یکی از فرماندهان طالبان، ایجاد شده بود. در همان سالی که طالبان سقوط کرد، باری در منطقه لرخواب ولسوالی دوشی ولایت بغلان میان نیروهای مقاومت با طالبان جنگ شدید راه افتاد.
در جریان جنگ، وقتی طالبان با کمبود نیرو مواجه شدند با پیکپ‌های خود وارد مدرسه جهادی خنجان شده و جوانان و نوجوانان بی‌تجربه و خام را جبرا به خطوط جنگ انتقال دادند. شاگردان مدرسه گریان می‌کردند که ما جنگ را ندیده‌ایم و تجربه‌اش را هم نداریم، اما گوش شنوایی وجود نداشت که حرف آنان را بشنود.
پس از هند؟
وقتی در ۱۱ سپتمبر سال ۲۰۱۱ برج‌های دوقلوی سازمانِ تجارت جهانی مورد حمله القاعده قرار گرفت، بحث‌های داغ در باره‌ی پیوند «مدارس دینی شبه قاره هند» و «تروریسم بین‌المللی» مطرح شد و از دولت‌مردانِ اروپایی و آمریکایی گرفته تا روزنامه‌نگاران و پژوهش‌گران می‌پرسیدند که آن‌چه به «نام مدارس دینی» خوانده می‌شود نهادهای آموزشی‌اند یا سنگرهای ترور؟
دونالد رامسفلد، وزیر دفاع پیشین آمریکا، در یادداشت محرمانه‌ای که در سال‌های حضور آمریکا در افغانستان نوشته بود سرانجام به مطبوعات درز پیدا کرد، چنین پرسیده بود: «آیا هر روز در حال دست‌گیرکردن، کشتن، یا ترساندن و دل‌سردکردن تروریست‌های بیش‌تری نسبت به تعداد افرادی هستیم که مدرسه‌ها و روحانیون رادیکال در حال استخدام، آموزش و به‌کارگیری علیه ما هستند؟»
در سال ۲۰۰۵ نیز وقتی بمب‌گذاران متروی لندن متهم به آموزش در مدارس دینی پاکستان شدند، تونی بلیر، نخست وزیر سابق بریتانیا، در نشستی با حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان، مدارس دینی را متهم به تروریسم‌پروری کرده و گفت «این ریشه‌ها عمیق هستند» و افزود چنین ریشه‌هایی توسط افرادی شکل می‌گیرد که «این مسایل از سنین بسیار پایین به آن‌ها القا می‌شود…» و به مدارس دینی می‌روند و آموزش‌های افراطی فرامی‌گیرند.
من فکر می‌کنم پرسش‌هایی را که دیروز پس از حادثه‌ی سپتمبر مطرح بود، با توجه به رویدادهای افغانستان و پاکستان، اکنون باید کشورهای منطقه بپرسند.
خطر در بیخ گوش کشورهای منطقه است.
آیا وقتش نرسیده است که بپرسند پس از پاکستان، هدف بعدی مدارس دینی کدام کشور است؟