هويت (٢)

دسته: تحلیل
نویسنده: لطیف پدرام
۱۴۰۳/۰۴/۱۸
۹:۵۱ ق٫ظ
بازدید: 94

پایگاه خبری تحلیلی روایت : زندگی و زیست آدمیان دارای ساحت‌های گوناگون است. «هویت» در کدام ساحت از ساحت‌های علوم انسانی مطرح می‌گردد: حقوق، فلسفه، سیاست، روان‌شناسی، علم اقتصاد و هنر و ساحت های گوناگون‌اش، عرف‌ها، تاریخ، نژاد شناسی، تبارشناسی، کجا، چه و در کدامین؟ در هر کاربرد و ساحتی معنای ویژه از آن به دست می‌آید.در عرصه‌ی سیاسی و حقوقی «قدرت‌ها» می‌توانند هویت بسازند، جعل هویت کنند. یک نمونه‌اش همان تحمیل تذکره های برقی و خود نام افغانستان است. علاوه بر آن در همین دهه رژیم دست نشانده غنی، از اقوام تاجیک، هزاره، اوزبیک (منهای افغان/پشتون) ده‌ها قوم و تیره در ریاست ثبت احوال نفوس جعل کرد؛ با پول و امتیاز و رشوه هویت می‌ساختند؛ چند آدم دور هم جمع می‌شدند بعد در خواست می‌دادند، که تبار و هویت‌ما این است!! برای خود «نام» درست می‌کردند. جز پشتون‌ها (افغانها). بقیه را تقسیم کردند به ده‌ها اقلیت قومی؛ بدون سند و سابقه، فقط با استفاده از صلاحیت‌های رئیس‌جمهوری؛ از طریق صدور احکام و فرامین. حتا کوشیدند « زبان » جعل کند. بر این موارد انگشت گذاردم تا آن‌هایی که ساده انگارانه حکم می‌کنند و می‌گویند حکومت ها نمی‌توانند اسم و رسم و زبان و هویت جعل کنند، اشتباه خود را تصیح کنند. هر آن‌جا که جامعه نباشد، قدرت هر کاری می‌تواند انجام دهد؛ برای همین «جامعه» مهم‌تر از دولت است. در یک جامعه‌ی به سامان، مدرن و قدرتمند و حقوق بنیاد دولت‌ها از این غلطی‌ها نمی‌کنند، نمی‌توانند.

زندگی و زیست آدمیان دارای ساحت‌های گوناگون است. «هویت» در کدام ساحت از ساحت‌های علوم انسانی مطرح می‌گردد: حقوق، فلسفه، سیاست، روان‌شناسی، علم اقتصاد و هنر و ساحت های گوناگون‌اش، عرف‌ها، تاریخ، نژاد شناسی، تبارشناسی، کجا، چه و در کدامین؟ در هر کاربرد و ساحتی معنای ویژه از آن به دست می‌آید.در عرصه‌ی سیاسی و حقوقی «قدرت‌ها» می‌توانند هویت بسازند، جعل هویت کنند. یک نمونه‌اش همان تحمیل تذکره های برقی و خود نام افغانستان است. علاوه بر آن در همین دهه رژیم دست نشانده غنی، از اقوام تاجیک، هزاره، اوزبیک (منهای افغان/پشتون) ده‌ها قوم و تیره در ریاست ثبت احوال نفوس جعل کرد؛ با پول و امتیاز و رشوه هویت می‌ساختند؛ چند آدم دور هم جمع می‌شدند بعد در خواست می‌دادند، که تبار و هویت‌ما این است!! برای خود «نام» درست می‌کردند. جز پشتون‌ها (افغانها). بقیه را تقسیم کردند به ده‌ها اقلیت قومی؛ بدون سند و سابقه، فقط با استفاده از صلاحیت‌های رئیس‌جمهوری؛ از طریق صدور احکام و فرامین. حتا کوشیدند « زبان » جعل کند. بر این موارد انگشت گذاردم تا آن‌هایی که ساده انگارانه حکم می‌کنند و می‌گویند حکومت ها نمی‌توانند اسم و رسم و زبان و هویت جعل کنند، اشتباه خود را تصیح کنند. هر آن‌جا که جامعه نباشد، قدرت هر کاری می‌تواند انجام دهد؛ برای همین «جامعه» مهم‌تر از دولت است. در یک جامعه‌ی به سامان، مدرن و قدرتمند و حقوق بنیاد دولت‌ها از این غلطی‌ها نمی‌کنند، نمی‌توانند.
موضوع «حقوق شهروندی» در قلب بحث هویت قرار دارد. دولت‌ها، می‌توانند خدمت و خیانت کند؛ حضور خراب‌کارانه داشته باشند و یا دموکراتیک. نمونه‌ی خدمت و خیانت دولت‌ها در تاریخ اندک نیست. در عین حال در عصر مدرن می‌باید میان اراده ای معطوف به ایجاد «قدرت غصبی»(غلبه) که به حکومت مطلقه‌ی فردی و یا به سخن ماکس وبر ساختار سلطانی قدرت منجر می‌گردد، و رأی مردم و شهروندان در گردش دموکراتیک و شکل این گردش( چون محتوا به تنهایی کافی نیست )، که چونان «شخص» یعنی همان دولت منتخب باشد، متبلور می‌گردد، تفاوت قایل شد. به هر انجام؛ هویت ملی هم‌طراز ناسیونالیسم به معنی اروپایی آن نیست؛ نه از حیث سیر تحول تاریخی، لااقل از قرن ۱۴ میلادی به این‌سو، و نه هم چونان ساخته و بر‌ساخته و پرداخته‌ی تاریخ اروپا بعد از رنسانس. اگر رایش سوم و نازیسم و فاشیسم را در اروپا، که پایتخت رنسانس و نهضت روشنگری بوده است، زاده‌ی ایدیولوژی ناسیونالیستی در اروپا بدانیم، آن‌چه در میدان بروز داد، نژاد پرستی و «اروپا محوری» منفی، علیه دیگران بود. متأسفانه در آموزه‌های بزرگترین متفکر و فیلسوف روشنگری و نویسنده‌ی مقاله‌ی مهم و دوران‌ساز «روشنگری چیست» یعنی ايمانويل كانت، نیز رگه‌های «برتری بینی» را می توان شناسایی کرد؛ درست همان رگه‌های ریشه‌دار تاریخی را که، در بیان‌نامه‌ی فیلسوف برجسته و خوش‌نام آلمانی(هابرماس) در نمایش کتاب فرانکفورت طنین‌انداز شد با بازتاب‌های نومید کننده‌اش در نمایش فیلم برلین؛ بیان‌نامه‌ی این شاگرد و در عین حال آموزگار پر آوازه‌ی «مکتب فرانکفورت» چنان بود، که ضرورت گذار به روشنگری جدید را، با توجه به جنایات رژیم صهیونیستی و مدافعان اروپایی-آمریکایی آن در «غزه» مطرح کرد. به راستی تمدن اروپایی، دوباره تا سطح بسیار نازل نازیسم سقوط کرده است؟ حالا به این نازیسم و «اروپا محوری»در نیمه‌ی اول قرن بیست توجه کنید،
چه بربریت و توحشی بر سپهر اروپای صنعتی مستولی بوده است! تازه بعد از رنسانس و روشنگری و انقلاب‌های صنعتی. «هویت‌ملی افغانی »، تحت تاثیر چنین جو، یدک کشیده شده. با کوره سوادی، از این ناسیونالیسم نفرت‌‌زا و آدمی خوار، انقطاع و انحراف جبران‌ناپذیر در سرزمین‌ما به وقوع پیوست با بریدن از ریشه‌های خراسانی «هویت افعانی»،چونان بازده حقوقی ناسیونالیسم قومی، بر غیر‌افغانها تحمیل گردید.؛ صد البته در فقدان کامل حقوق شهروندی و احترام به تکثر قومی و فرهنگی، فقدان عدالت و انصاف از همان «قرن ۱۹» به بعد با ایجاد «دال افغانی» و به تبع آن جعل هویت افغانی، زبان افغانی و «ملت‌افغان»، جامعه در مسیر فروپاشی قرار گرفت. هویت جعلی افغانی‌، از آن ناسیونالیسم، درس‌های بدی گرفته بود؛ درس‌هایی در مسیر غلط‌خوانی یک تاریخ و تمدن نام‌آور. نام و نشان معیوب بر پیشانی ما حک گردید. هویت واقعی و اصیل و تاریخی ما با آن«هویت» بیگانه است و هرگز از ته دل با آن آشتی نکرد، اعتماد نکرد.
ناسیونالیسم‌ اروپایی که فاشیسم بر روی مفصل‌های آن قد کشید و منشاء و مصدر جنایات بی شمار علیه بشریت گردید، مورد نقد بی باکانه‌ی متفکران جهان واقع شد. مفهموم «هویت» دچار توسع گردید؛ بسط یافت.هویت اروپایی به وسیله‌ی «کمیسیون جماعت‌های اروپایی» یک اجتماع فرهنگی را تمثیل کرد؛ و مراد سبک‌های زندگی ، سلیقه‌ها و سبک‌های فرهنگی، خویشاوندی های زبانی و امثالهم است، که عمود آن را میراث فرهنگی مشترک تشکیل می‌دهد. این پدیدار، که هر چیزی غیر از فاشیسم و نیونازیسم اروپایی باید باشد، همان دستاورد یا میراثی است که هم لیبرال‌ها و هم جریان‌های چپ اروپایی، با عنوان «هویت اروپایی» در برابر راست کیشی یا راست افراطی آن را ظاهرآ می‌پذیرند و ارجمند می‌دارند و می‌پندارند.
«ناسیونالیسم افغانی/پشتونی» از راست افراطی که در دهه‌های بیست، سی‌ و چهل در هییت ناسیونال-سوسیال رایش سوم و هتلر«پیشوا» خود را آراسته کرد، اثر پذیرفت و آن ناسیونالیسم به یک شکلی الگو ی جوجه‌شوونیست‌ها و جوجه‌فاشیست‌های «دولت‌های افغانی» قرار گرفت، که حاصل آن را در فارم یا قلعه حیوانات جورج اورول‌
درو می‌کنیم، نیز همین جا باید روشن سازم که نوعی دیگری از ملیت‌گرایی و ملی‌گرایی در حوزه‌ی تمدنی‌ما وجود داشته و وجود دارد، که زنده یاد دکتر سید جواد طباطبایی آن را از ویژگی ها و ارزش‌های پرافتخار و منحصر به فرد تمدن ایرانی/خراسانی می‌داند، که متعلق به دوران پیشامدرن است. این ملی‌گرایی کهن را با ناسیونالیسم عظمت‌طلبانه و منفی‌ای که یک جلوه‌اش موسلینی و جلوه دیگری ضد بشری‌اش آدم تبهکاری مثل هیتلر و برنامه‌ی اکمال و اعمال «سلطه نژاد خالص آلمانی» بر اروپا و شاید جهان بود، تفاوت دارد. فرهنگ ایرانشهری که طباطبایی عنوان می‌کند، محتوای این ملی‌گرایی یا در واقع جوهر «هویت» آن را ساخته است و می‌سازد. این ملی‌گرایی این هویت با ناسیونالیسم منفی اروپایی و در سطح محدود و کوچک ناسیونالیسم یا همان شوونیسم عظمت‌طلبانه‌ی افغان‌ها (پشتون‌ها ) یکی نیست. از ویژه‌گی‌های هویت ایرانی / خراسانی یا ملی‌گرایی این تمدن، تولیرانس، رواداری و تساهل و گفتگو با دیگران است، انحصار طلب، خشونت‌پسند و تک‌قومی نیست. منشاء هیچ جنگ جهانی و منطقه‌ی و مصدر كوره های آدم‌سوزی و بنیانگذار اتاق های گاز نبوده است. «هویت ملی» مفهموم جامد نیست، سیال و تغییرپذیر است. یک قرن و اندی پیش، مسیحیت یکی از مؤلفه‌های اصلی هویت ملی فرانسویان بوده؛ اکنون فرانسه مسیحیت را بخشی از هویت ملی خود نمی‌داند.
ترکیه، در موقعیت و مقام دولت، سکولار است، در حالی که اسلام هویت اصلی ترکیه عثمانی بود. «ازدواج» مدنی در فرانسه در شهرداری صورت می‌گیرد نه در کلیسا.
دفاع از هویت نباید به معنای نفی، حذف و انگار دیگر هویت ها باشد. محمد علی‌فروغی، یک اصطلاحی دارد به نام «وطن پرستی بی غرضانه»: و لیکن وطن‌پرستی بی‌غرضانه هم است. این حب وطن مستحسن است، بلکه هر فردی به آن مکلف میباشد الا این که می‌توان متذکر شد که این وطن‌پرستی با حب کلیه نوع بشر منافات ندارد… هر کس حق دارد هیئت و جماعت خود را دوست بدارد، و در عین این که البته نباید منکر وجود سایر اقوام و ملل باشد علاقه‌ی او نسبت به قوم و ملت خویش علاقه‌ی معقول و مستحسن است». ناسیونالیسم افغانی مبتنی بر کد پشتونوالی، در داخل جغرافیایی که هنوز مرزها و یا به قول قدما حدود اربعه‌ی آن لا‌اقل در بخشی از آن بلاتعریف است و ظاهراً غير قابل قبول برای این «کد» در منطقه‌ی «گاو شیری» دیورند بر سرکوب، کُشتار ، تبعیض، پاکسازی فرهنگی اقوام غیر پشتون (غیر افغان، کوچ دادن‌ها و اشغال سرزمین‌های ده‌نشینان و مردمان اصیل و بومی ( به لحاظ حضور تاریخی ) استوار بوده است؛ در رویکرد به خارج به نوکری و کرنش و جبهه به زمین‌سایی در مقابل قدرت‌های استعماری معطوفی به حفظ و استمرار قدرت قبیله، به بیگانگان، تن در داده است. این «کد» و «هویت» حالا قطعاً به چالش کشیده است، میتواند زیر فشار سر نیزه و عوام فریبی و شعار‌های دروغین هیچ افغان از افغان دیگر برتر نیست، «وحدت ملی» و‌غیره سخت‌‌جانی نشان بدهد، اما دیگر پذیرفتنی و ماندگار نیست. دیر یا زود از این مقام «هویت ملی» می‌افتد و اکنون در ذهن و باور اکثریت مردم «غیر افغان» قدر و منزلتی و اعتباری ندارد.
«ناسیونالیسم افراطی افغانی»پشتونی) که با عقب‌مانده‌ترین کدها و مولفه‌های قبیله‌یی عجین شده است، چشمی یا گوشه‌ی چشمی (فراخور استعداد خود) به نازیسم داشته است و الطفات متعصبانه‌ای هم به قوم‌گرایی نژاد پرستانه‌ی نوع آریا و آریابازی . اما این وجه از ناسیونالیسم افغانی که بعظاً با چراغ «حبیبی مؤرخ» اسطوره، ‌ تاریخ و فرهنگ و قهرمان می‌جوید و جعل می‌کند، ذیل «دال افغانی» از نزدیک‌ترین تاریخ یعنی دوره امانی تا اکنون، کوشیده است «ملت و دولت خالص افغانی» بسازد. کورس‌های زبان پشتو، پشتوتولنه‌ها، وزرات اقوام و قبایل، آکادمی علوم ( در دوران کرزی و غنی بخصوص) و چندین نهاد دیگر در همین راستا فعالیت کردند یعنی مدلل کردن «افغانیت».تاکید بر احیای« هویت خراسانی» به مثابه هویت سراسری میهنی و رسمی، هیچ گروه قومی، مذهبی و فرهنگی را انکار نمی‌کند، که مبتنی بر فرهنگ مدارا، تسامح و دیگر پذیری فرهنگ و تمدن خراسانی، گذر از ناسیونالیسم افراطی و منفی را با تاکید به «هویت» و «هویت ملی فراگیر» (یعنی هویت خراسانی) امکان پذیر و محقق‌شدنی می سازد؛ به زبان دیگر، الزام نداریم حتماً از کوچه – پس‌کوچه‌های ناسیونالیسم آلوده به فاشیسم و نژاد پرستی و «قوم گرایی منحط» نوع «پشتونوالی» عبور کنیم. هویت افغانی در معنای واقعی آن یعنی «هویت قوم افغان / پشتون»، هویت یک قوم از اقوام کشور، هویت یک اقلیت قومی، قابل احترام است، مثل بقیه؛ اما این هویت مجلا و مظهر تنوع قومی، زبانی و فرهنگی و مدارا، فرا‌قومی بودن و همه شمول بودن که ویژگی تمدن خراسانی و هویت خراسانی است، نبوده و نیست و نمی‌تواند باشد. ما خراسانی‌ها، دارای سر زمین مشترکی به نام ایران و خراسان هستیم.
که به علل و دلایل گوناگون مرزها و قلمروهای آن دچار تغییراتی می‌شده است؛ ما یک سرزمین و میهن اصیل و قدیمی هستیم، تاریخ غنی و مشترک داریم سرنوشت ما در متن این تاریخ به‌هم گره خورده است.
ما از جمله مردمانی می‌باشیم که خود‌آگاهی تاریخی داریم؛ بعضی‌ها این خود‌آگاهی را ندارند و اگر حکم هیگل را جدی تلقی کنیم، بعضی اقوام فاقد تاریخ اند، اگر سیر حرکت« ایده مطلق» را مدنظر قرار داده باشد، شاید هم منظور اش اثرگذاری است. مثل فرانسه و انقلاب‌اش؛ یا روسیه با«اکتوبر اش»، آمریکا و جنگ‌های استقلال، دموکراسی و فدرالیسم‌اش؛ انگلستان و انقلاب صنعتی‌اش و یونان با فلسفه و حکمت‌اش، ما و حکمت خسروانی مان و فرهنگ ایرانشهری مان در ساحت‌های گوناگون.ما جشن‌ها و عید های مشترک داریم، یک نوع دین مشترک هم وجود دارد. شناسنامه‌ی « کم عمر» افغانی، سهم و حضور خلاقانه‌ی همه‌ی باشندگان، اقوام و مردمانی را که در این جغرافیای پرُبرکت و گسترده (خراسان) زندگی کرده و در تولید، رشد و شکوفایی دانش ،هنر ،فرهنگ و حکومت‌داری آن مهر خود را کوبیده‌اند برنمی‌تابد. شناسنامه‌ی ما باید فرهنگ، تمدن و نمادهای شاخص ما را نشان بدهد. سهم و نقش هیچ مردمی از مردم‌های خراسان مورد غفلت، بی‌مهری و بی‌احترامی قرار نگیرد. در تقسیمات اداری باید تنوع و فراقومی بودن معطوف به حفظ یکپارچگی میهنی، کاملاً رعایت گردد. حق هیچ قومی ضایع نگردد، وجه‌المصالحه اغراض کوچک و شخصی قرار نگیرد. توسعه‌ سیاسی، فرهنگی و عقیده‌تی باید در زمره‌ی اولویت ها باشد. «محتوا» به تنهایی کفاف نمی‌دهد، گردش آزادانه و دموکراتیک نمادهای قدرت، دانش اطلاعات باید محقق گردد. «فرم» بسیار مهم است. اگر تاریخ فرم و فرمالیسم روسی را هم که بخوانید میتوانید این نتیجه را در ساحت اجتماعی/سیاسی ملاحظه نمایید. قدمای فلاسفه‌ی ما می‌گفتند هیولا و ماده‌ی اولی در فرم متبلور می گردد، بدون آن از قوه به فعل در نمی‌آید.