آینده وهابیت در افغانستان

دسته: تحلیل, عقیده, هویت
نویسنده: تحریریه روایت
۱۴۰۱/۱۲/۲۲
۲:۳۱ ب٫ظ
بازدید: 4

یکی از گروه‌های مذهبی که در چند دهه‌ی اخیر در افغانستان رشد و نمو کرد، پیروان مسلک وهابیت و سلفیت بود. در حالی که افغانستان یک کشور حنفی‌مذهب می‌باشد و بلخ از سده‌های دوم و سوم هجری قمری یکی از پایگاه مهم حنفیت بوده است، اما وهابیت هنگامی در این کشور توانست جای پا باز کند و هوادار بیابد که میلیون‌ها مردم ما در دوره‌ی جهاد به پاکستان مهاجر شدند. این مهاجران افغانستانی در پاکستان اغلب در مناطقی که احزاب جهادی اردوگاه‌های خود را تاسیس کرده بودند در خانه‌های محقر و یا در زیر چادرها می‌زیستند و از نگاه وضعیت اقتصادی در شرایط مناسب قرار نداشتند. مدارس دینی که وهابی‌ها در پاکستان تاسیس کرده بودند این ویژگی را داشت که برای طلبه‌های خود زمینه‌ی تعلیم و تربیه رایگان، و هم‌چنان غذا و خوابگاه مجانی را فراهم می‌کرد و این مشوق خوبی بود که مهاجرین فقیر و تهی‌دست فرزندان خود را شامل آن مدارس کنند که کردند.

نتیجه‌اش این شد که پس از پایان جهاد در افغانستان ما با نسلی از ملاهای وهابی در کشور مواجه شدیم که در پاکستان درس خوانده بودند و در برابر رسوم، باورها و عنعناتِ مردم موضع می‌گرفتند و همه را «مشرک» و «بدعت‌کار» می‌خواندند.

با آمدن این نسل در افغانستان، تقابل میان علمای سنتی و ملاهای وهابی به سایر تضادها و تقابل‌های موجود در کشور علاوه شد.

محور تقابل این دو طیفی از علما را نیز مسایلی مانند زیارت قبور، اسقاط، نمازهای تراویح، و مساله‌ی تقلید از ائمه اربعه تشکیل می‌داد. ملاهای وهابی خود را غیرمقلد خوانده و علمای سنتی را به طرفداری از بدعت متهم می‌کردند و اکثر سنن و آداب مرسوم در میان مردم را سنن شرکی می‌خواندند. منابع استدلال این دو طیف نیز تفاوت می‌کرد. علمای حنفی اکثرا از کتب فقهی و کلامی احناف استدلال می‌کردند، اما ملاهای وهابی نام اشخاصی چون محمد بن عبدالوهاب، ابن تیمیه و شماری از کتاب‌های احادیث را به میان می‌آوردند.

همچنین بخوانید: دستور تازه طالبان: ملکیت‌های مردم تاجیک، هزاره و‌ ازبک تحت بررسی قرار می‌گیرد

اگرچه علمای وهابی در نخست در افغانستان خیلی بدنام بودند، اما در سال‌های اخیر به دلیل امکانات مالی که از عربستان سعودی و کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس دریافت می‌کردند، توانسته بودند اکثریت منابر مساجد شهرها را به کنترول خود درآورند.

پس از فروپاشی جمهوریت اما سه تحولی در افغانستان و منطقه رخ داده است که به نظر می‌رسد دیگر اوضاع در کشور به نفع وهابیون نمی‌چرخد. این سه تحول عبارتند از:

یک- تقابل طالبان با وهابیت: از روزی که طالبان در افغانستان به قدرت رسیده‌اند، این گروه به شدت وهابیون را سرکوب می‌کند. گفته می‌شود در مدتِ یک و نیم سال حاکمیت طالبان نزدیک به دوصد تن از علمای وهابی و سلفی به شکل مرموز ترور گردیده و شماری بسیار زیادی بازداشت شده‌اند. در یک مورد پس از تسلط طالبان، مولوی ثاقب رییس علمای سلفی در افغانستان به گونه مرموز در شهر کابل ترور شد. طالبان یک گروه دیوبندی‌اند. اگرچه دیوبندی‌ها با سلفی‌ها در پاکستان نیز جدال‌هایی دارند، اما گفته می‌شود یکی از دلایل سرکوب وهابیون به دست طالبان در افغانستان، گرایش آن‌ها به گروه داعش است. علمای سلفی و وهابی در افغانستان متهم به همکاری با داعش‌اند.

دو- تجددخواهی شاهزاده بن سلمان: یکی از کشورهایی که در گذشته به صورت جدی از گسترش وهابیت در جهان و به ویژه در افغانستان حمایت می‌کرد، عربستان سعودی بود. عربستان سعودی با دلارهای نفتی که در اختیار داشت، از گروه‌های وهابی در سراسر دنیا حمایت مالی کرده و برای آن‌ها مدارس دینی ایجاد می‌کرد. با به قدرت‌رسیدن شهزاده بن سلمان، اما به نظر می‌رسد که اوضاع در عربستان نیز چندان به وفق مراد وهابی‌ها نمی‌چرخد. شهزاده بن سلمان به جای ترویج وهابیت، تلاش دارد از خود یک چهره‌ی تجددخواه ارائه کند و به همین دلیل موضوعات مانند آزادی زنان را در عربستان در اولویت قرار داده است.

همچنین بخوانید: شکستِ طالبان در تنظیم مناسبات تباری در افغانستان

سه – توافق ایران و عربستان: یکی دیگری از چیزهایی که باعث می‌شد عربستان از وهابیان در افغانستان حمایت کند، رقابت‌های ایران و عربستان سعودی در خاورمیانه بود. ایران و افغانستان، دو کشور همسایه و همزبان و دارای مشترکات تاریخی فراوان می‌باشد. این اشتراکات تاریخی و فرهنگی باعث شده است که این دو کشور هیچ گاهی علیه همدیگر قرار نگیرند و روابط نیک و حسنه داشته باشند. عربستان برای این‌که از نفوذ ایران در افغانستان کاسته باشد از گروه‌های وهابی در این کشور حمایت می‌کرد؛ زیرا وهابیت یک ایدیولوژی تکفیری و ضدشیعی است.

با توافق ایران و عربستان به نظر می‌رسد که دیگر آن کشور انگیزه‌ای برای حمایت از وهابیون در افغانستان نیز نداشته باشد.

به هر صورت، روزهای دشوار وهابی‌گری در افغانستان آغاز گردیده است و من احساس می‌کنم که اگر این وضعیت تداوم بیابد نام «وهابی» باری دیگر در کشور ما به چیزی مایه ننگ و عار مبدل خواهد شد.

نوشته های مرتبط :