روز جهانی هنر اسلامی و مخالفت طالبان با مجسمه ها و نقاشی ها

دسته: تحلیل
نویسنده: شهرام خراسانی
1404/08/27
9:38 ق.ظ
بازدید: 3

پایگاه خبری تحلیلی روایت : روز جهانی هنر اسلامی، که هر سال در ۱۸ نوامبر از سوی یونسکو گرامی داشته می‌شود، فرصتی است برای بازخوانی نقش تمدنی، تاریخی و فرهنگی مسلمانان در شکل‌گیری یکی از درخشان‌ترین میراث‌های هنری جهان. هنر اسلامی نه تنها محدود به معماری مساجد یا طرح‌های هندسی نیست، بلکه شبکه‌ی بزرگی از خوشنویسی، نگارگری، مجسمه‌سازی، کاشی‌کاری، نقاشی، سفالینه‌ها، فرش‌ بافی و حتی هنرهای معاصر را تشکیل می‌دهد؛ هنری که حاصل قرن‌ها تعامل فرهنگی، علمی و اجتماعی در جهان اسلام است. افغانستان نیز، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین قلمروهای تمدنی منطقه، در مرکز این میراث قرار دارد. اما در سال‌های اخیر، سیاست‌های طالبان در قبال هنر، به‌ویژه مخالفت با مجسمه‌ها، نقاشی‌های چهره و نمادهای تصویری، بار دیگر بحث هنر اسلامی و نسبت آن با قرائت‌های سختگیرانه مذهبی را به‌صورت جدی مطرح کرده است.

روز جهانی هنر اسلامی، که هر سال در ۱۸ نوامبر از سوی یونسکو گرامی داشته می‌شود، فرصتی است برای بازخوانی نقش تمدنی، تاریخی و فرهنگی مسلمانان در شکل‌گیری یکی از درخشان‌ترین میراث‌های هنری جهان. هنر اسلامی نه تنها محدود به معماری مساجد یا طرح‌های هندسی نیست، بلکه شبکه‌ی بزرگی از خوشنویسی، نگارگری، مجسمه‌سازی، کاشی‌کاری، نقاشی، سفالینه‌ها، فرش‌ بافی و حتی هنرهای معاصر را تشکیل می‌دهد؛ هنری که حاصل قرن‌ها تعامل فرهنگی، علمی و اجتماعی در جهان اسلام است. افغانستان نیز، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین قلمروهای تمدنی منطقه، در مرکز این میراث قرار دارد. اما در سال‌های اخیر، سیاست‌های طالبان در قبال هنر، به‌ویژه مخالفت با مجسمه‌ها، نقاشی‌های چهره و نمادهای تصویری، بار دیگر بحث هنر اسلامی و نسبت آن با قرائت‌های سختگیرانه مذهبی را به‌صورت جدی مطرح کرده است.

افغانستان از دوره‌های پیشااسلامی تا تمدن اسلامی، یکی از گنجینه‌های غنی هنر بوده است. از بوداهای بامیان گرفته تا هنر غوری، غزنوی، تیموری و نگارگری‌های مکتب هرات، این سرزمین نقش مهمی در شکل‌دهی هنر منطقه داشته است. اما طالبان، چه در دوره اول حاکمیت (۱۹۹۶–۲۰۰۱) و چه در دوره کنونی، سیاستی مخالف با بخش مهمی از هنرهای تصویری را دنبال کرده‌اند؛ سیاستی که ریشه در تفسیر خاص آنان از آموزه‌های دینی دارد و آن را در تضاد با ساختن تمثال، مجسمه یا تصویر موجود زنده می‌دانند.

این تضاد زمانی برجسته‌تر می‌شود که روز جهانی هنر اسلامی دقیقاً با تاکید بر تنوع، تاریخ و غنای هنری در جهان اسلام برگزار می‌گردد؛ هنری که نه‌تنها با آموزه‌های دینی در تضاد نیست، بلکه در طول قرن‌ها با اسلام همزیستی داشته و بخش مهمی از تمدن اسلامی را ساخته است. این یادآوری، نگاهی انتقادی به سیاست طالبان را ضروری می‌سازد: آیا حذف هنر، به‌ویژه هنرهای تصویری، می‌تواند نمایانگر اسلام باشد یا تنها بازتاب تفسیر گروهی محدود از دین است؟

در ایران، ترکیه، مصر، مراکش، اندونزی و دیگر کشورهای اسلامی، هنر تصویری—از مجسمه تا نقاشی—نه تنها ممنوع نیست، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و دینی به شمار می‌آید. در مراکز بزرگ تمدن اسلامی مانند اصفهان، استانبول، تبریز، قاهره و سمرقند، نمونه‌های شگفت‌انگیزی از هنرهای انسانی وجود دارد که نشان می‌دهد هنر اسلامی لزوماً به معنای حذف تصویر انسان نیست، بلکه به معنای پیوند هنر با معنا، زیبایی و اخلاق است.

اما طالبان با اعمال محدودیت‌ و تخریب آثار هنری، در حقیقت بخشی از میراث مشترک اسلامی و جهانی را حذف می‌کنند. مخالفت با نقاشی‌های چهره در شهرها، پاک کردن تصاویر روی دیوارها، محدودیت در آموزش هنر در دانشگاه‌ها و حتی حساسیت شدید نسبت به مجسمه‌ها، نشانه‌های یک سیاست فرهنگی سختگیرانه است که در نهایت افغانستان را از جریان فرهنگی جهان اسلام نیز جدا می‌سازد.

در جهان معاصر، هنر یکی از ابزارهای مهم هویت‌سازی، گفت‌وگو، روایت تاریخی و حتی دیپلماسی فرهنگی است. کشوری که هنر خود را سانسور یا حذف کند، کانال‌های ارتباطی‌اش با جهان محدود می‌شود و فرصت معرفی فرهنگ، تاریخ و ارزش‌های خود را از دست می‌دهد. افغانستان، با داشتن گنجینه‌های فرهنگی نامحدود، بیش از هر کشور دیگری نیازمند زنده نگاه‌داشتن هنر است—به‌خصوص در دوره‌ای که جامعه در بحران هویت، مهاجرت گسترده و فشارهای سیاسی قرار دارد.

تضاد میان «روز جهانی هنر اسلامی» و «رویکرد طالبان» در واقع تضاد میان دو نگاه به اسلام است:

یکی نگاهی تمدنی، باز، تاریخی و فرهنگی که هنر را بخشی از هویت اسلامی می‌داند؛

و دیگری نگاهی محدود و ایدئولوژیک که هنر را تهدید می‌بیند.

در چنین شرایطی، حفظ هنر در افغانستان نه تنها یک ضرورت فرهنگی، بلکه یک وظیفه ملی است. جامعه هنری افغانستان، چه در داخل و چه در مهاجرت، نقشی مهم در پاسداری از میراث فرهنگی کشور دارد. روز جهانی هنر اسلامی باید بهانه‌ای باشد برای این‌که یادآوری کنیم افغانستان، کشوری با هزار سال تاریخ هنری، شایسته سرنوشتی نیست که در آن هنر به‌جای شکوفایی، سرکوب شود.

افغانستان زمانی دوباره می‌تواند جایگاه واقعی خود را بیابد که هنر، فرهنگ و خلاقیت، به‌جای تهدید، به‌عنوان سرمایه ملی شناخته شود—سرمایه‌ای که نه طالبان، نه هیچ گروه دیگری نمی‌تواند آن را از تاریخ این سرزمین حذف کند.

نوشته های مرتبط :