صدیق افغان و معرفت مورد نیاز قبیله

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
۱۴۰۲/۰۶/۱۲
۱۱:۰۱ ق٫ظ
بازدید: 1

یکی از موجوداتی که در همه حکومت‌ها در افغانستان قدردیده و در صدرنشسته است، صدیق افغان است.

به تازه‌گی این موجود با عبدالسلام حنفی، معاون اداری ریاست‌الوزرای طالبان، نیز دیدار داشته و او آقای افغان را از سرمایه‌های کشور خوانده است.

صدیق افغان کیست و رمز بالانشینی‌اش در جامعه افغانستان چیست؟

عده‌ای وی را «مجنون» و «دیوانه» و – در خوشبینانه‌ترین دیدگاه – پوپولیستی می‌خوانند که رمز بازی کردن با احساسات مردم را درک کرده و کد شهرت‌یابی را پیدا نموده است؛ اما عده‌ای دیگری، وی را «بزرگ‌ترین فیلسوف زنده دنیا» دانسته و از آن به عنوان یک «نابغه» یاد می‌کنند.
بنده که چندباری با ایشان از نزدیک ملاقات کرده‌ام، دریافت خود از آقای افغان را بسیار نزدیک با دیدگاه دسته نخست، یافته و بدین عقیده‌ام که موصوف، نه فیلسوف، بل یکی از بی‌سوادترین شخصیت‌های این جامعه می‌باشد که به غلط، «نابغه» و «دانشمند» و «محقق» و «مخترع» و «مکتشف» معرفی شده‌است.
من، در نشست‌های که با ایشان داشتم، هر اندازه تلاش کردم تا اندکی از علم و فضل وی را درک کنم، نه تنها چیزی عایدم نشد بلکه به گونه آشکار دیدم که وی در بند افکار مالیخولیایی است که اور را به یک مرد بیمار و عصبی مبدل ساخته و عقده‌مند به بار آورده‌است.
پس پرسشی که مطرح می‌گردد این است که چگونه یک آدم بی‌سواد، توانسته‌است که این همه محبوبیت پیدا کند و سال‌ها خود را به عنوان یک «فیلسوف» در میان مردم جا بزند و از احترام همگانی برخوردار شود؟
برای آنکه بتوانیم به این پرسش، پاسخ بگوییم، باید در نخست بررسی کنیم که جامعه مان چه انتظاری از دانشمندان دارد و به چه گونه دانشی ارج می‌گذارد؟
معرفت قبیله
یکی از مواردی که همه پژوهشگران در آن اتفاق نظر دارند این است که ساختار اجتماعی افغانستان، ساختار قبیلوی است.
فردوسی بزرگ، تعبیری را که برای توصیف جامعه قبیلوی استفاده می‌کند همانا «جادوستان» است. جادوستان، یا به تعبیر ارنست رنان در تاریخ علم کمبریج، جادومزاجی، برای جوامعی اطلاق می‌شود که به نقش نیروهای موهوم چون دیو و پری، در زندگی فردی و اجتماعی باور داشته و همه چیز را تحت سیطره‌ای آن‌ها می‌دانند.
کارل ریموند پوپر نیز، در کتاب «جامعه باز و دشمنان آن»، هنگامی که در مورد تفاوت جوامع باز و بسته صحبت می‌کند، نگرش جادویی را از ویژگی‌های جوامع بسته خوانده و آن را در تقابل با نگرش عقلانی- انتقادی می‌داند.
او بدین عقیده است که در جوامع بسته، مردم میان قوانین طبیعی و دستوری فرق نگذاشته و احساس می‌کنند، همانگونه که قوانین طبیعی غیرقابل تغییر و دگرگونی‌اند، قوانین دستوری نیز غیر قابل تغییر بوده و توسط نیروهای فوق طبیعی وضع و کنترل می‌گردند.
به باور پوپر، در جوامع بسته، بشر خود را در جایگاهی می‌نهد که همه آفریده‌ها را مخلوق اراده‌ای غیرقابل تغییر می‌داند، و تلاشی در جهت تغییر امور نمی‌کند، چون تصوری نسبت به سودمندی آن ندارد.
علوم مورد نیاز
عروضی سمرقندی، در جایی، علوم مورد نیاز چنین جوامع را در چهار رشته، دسته بندی می‌کند که عبارتند از: دبیری، شاعری، طب، و نجوم و فال بینی و تعبیر خواب و داستان‌های جن و پری.
مردم در چنین جوامعی، از همه بیشتر، نیازمند آن اند که کسی پیدا شود و با روش‌های غیر متعارف، آینده کشور و قبیله را پیش‌بینی نماید و از داستان‌های دیو و پری و نقش آن‌ها در زندگی فردی و اجتماعی مردم صحبت کند.
درست از همین جا است که در چنین جوامعی، نقش خواب و تعبیر آن برجسته‌تر می‌گردد و مردم بدان ارج می‌گذارند. چون معمولاً تصور براین است که آدمی در خواب با آینده‌اش مواجه می‌شود و هرچه را در حالت خواب ببیند، در بیداری هم تجربه خواهد کرد.
از پدر برادران بویه که حکومت آل بویه را اساس گذاشت، نقل می‌کنند که شبی خواب دید در حال بول کردن است و از «احلیلش» دودی بیرون می‌آید که همه جهان را فرا می‌گیرد. در تعبیر خواب گفتند که فرزندان تو جهان را خواهند گرفت. سبکتکین، در شبی که از صاحب خود به خاطر فروش نرفتنش کتک خورده بود، در خواب حضرت خضر را دید که به وعده ولایت جهان را می‌دهد. وی سلسله غزنویان را بنیاد نهاد. شاه اسماعیل شبی خواب دیده بود که از طرف حضرت علی کرم‌الله وجهه و حضرت مهدی موعود تأیید شد که مذهب شیعه را در ایران بگستراند.
بیهقی، در مورد قبیله‌نشینان، ارزیابی جالبی دارد: «بیشتر مردم عامه بر آن‌اند که باطل ممتنع را دوست دارند، چون اخبار دیو وپری و غول بیابان و کوه و دریا که احمقی هنگامه سازد و گروهی برحول او گرد آیند و وی گوید در فلان دریا جزیره‌ای دیدم و پانصدتن جایی فرود آمدیم در آن جزیره و نان پختیم و دیگ‌ها نهادیم چون آتش تیز شد و تبش بدان زمین رسید از جای برفت، نگاه کردیم ماهی بود؛ و در فلان کوه چنین و چنان چیزها دیدم، و پیرزنی جادومردی را خر کرد و باز پیرزنی دیگر جادوگوش او را به روغنی بیندود تا مردم گشت، و آنچه بدین ماند از خرافات که خواب آرد نادان را چون شب برای شان شمرند. و آن کسانی که سخن راست خواهند تا باور دارند ایشان را از دانایان نشمرند، و سخت اندک است عدد ایشان و ایشان نیکو فراستانند.»
علوم مورد پسند افغانستان
در کشور عزیز مان افغانستان نیز مردم از کسانی استقبال می‌کنند که خواب‌های عجیب و غریب ببینند و حرف‌های ممتنع بزنند و پیش‌بینی‌های کاذب بکنند.
حضرت صبغت الله مجددی وقتی می گفت خواب دیده است که در انتخابات ریاست جمهوری از حامد کرزی حمایت کند، با توجه به همین بعد از فرهنگ مان است. او درک کرده‌بود که در جوامع قبیلوی، خواب، محبوبیت فراوانی در میان مردم داشته و مورد قبول شان واقع می‌گردد.
هم‌چنان صدیق افغان، با توجه به همین مساله است که در جامعه مان فیلسوف خوانده می‌شود؛ آن هم بزرگ‌ترین فیلسوف دنیا!!
صدیق افغان، درک نموده است که جامعه مان به کسی اهمیت می‌دهد که در مورد آینده پیش‌بینی کند؛ بنا براین او هم تلاش می‌کند که به پیشگویی بپردازد.
یکی از پیش‌گویی‌های صدیق افغان کرده بود، این بود که پس از سرنگونی دکتر نجیب الله، یک گلوله هم در این سرزمین شلیک نخواهد شد. طنز روزگار اینکه بیشترین مرمی‌ها در تاریخ افغانستان در همین دوره شلیک شد.