جنبش زنان افغانستان در تله قومیت و رقابت

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1404/03/03
12:03 ب.ظ
بازدید: 19

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در سال‌های اخیر، زنان افغانستان، چه در داخل و چه در خارج از کشور، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین گروه‌های مخالف طالبان ظهور کرده‌اند. آنها با برگزاری اعتراضات، راه‌پیمایی‌ها و کمپین‌های مجازی، تلاش کرده‌اند تا صدای خود را به گوش جهانیان برسانند. اما در کنار این مبارزه مشروع و ضروری، اختلافات درونی، رقابت‌های قومی و جدال بر سر رهبری، جنبش زنان را تضعیف کرده است. در فضای مجازی، این اختلافات به‌ویژه تحت تأثیر گرایشات قومی اوج گرفته و گاه به‌حدی شدید شده که هدف اصلی مقابله با طالبان تحت‌الشعاع قرار گرفته است. در این نوشته تلاش شده است که به ریشه‌های این اختلاف و پیامدهایش بر جنبش زنان پرداخته شود و این‌که آیا زنان افغانستان می‌توانند با وجود این تشتت، به اتحاد برسند؟ یا این اختلافات به‌حدی عمیق است که هرگونه تلاش برای ایجاد یک جبهه متحد را بی‌اثر می‌کند؟

در سال‌های اخیر، زنان افغانستان، چه در داخل و چه در خارج از کشور، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین گروه‌های مخالف طالبان ظهور کرده‌اند. آنها با برگزاری اعتراضات، راه‌پیمایی‌ها و کمپین‌های مجازی، تلاش کرده‌اند تا صدای خود را به گوش جهانیان برسانند. اما در کنار این مبارزه مشروع و ضروری، اختلافات درونی، رقابت‌های قومی و جدال بر سر رهبری، جنبش زنان را تضعیف کرده است. در فضای مجازی، این اختلافات به‌ویژه تحت تأثیر گرایشات قومی اوج گرفته و گاه به‌حدی شدید شده که هدف اصلی مقابله با طالبان تحت‌الشعاع قرار گرفته است.
در این نوشته تلاش شده است که به ریشه‌های این اختلاف و پیامدهایش بر جنبش زنان پرداخته شود و این‌که آیا زنان افغانستان می‌توانند با وجود این تشتت، به اتحاد برسند؟ یا این اختلافات به‌حدی عمیق است که هرگونه تلاش برای ایجاد یک جبهه متحد را بی‌اثر می‌کند؟

جنبش زنان افغانستان؛ از مقاومت تا تشتت

از زمان تسلط طالبان در سال ۱۴۰۰، زنان افغانستان در داخل و خارج از کشور به اشکال مختلف مقاومت کرده‌اند. در داخل افغانستان، این مقاومت بیشتر در قالب اعتراضات خیابانی محدود، تحصن‌های خانگی و فعالیت‌های زیرزمینی بوده است. در خارج از کشور، زنان کشور با استفاده از آزادی بیان، شبکه‌های اجتماعی و لابی‌گری بین‌المللی، تلاش کرده‌اند تا جهان را نسبت به وضعیت زنان در افغانستان آگاه کنند.
اما یک مشکل اساسی این جنبش، نبود رهبری واحد و منسجم است. به‌جای یک جبهه متحد، ده‌ها گروه کوچک و بزرگ با نام‌های مختلف ظهور کرده‌اند که هرکدام ادعای نمایندگی از زنان افغانستان را دارند. این پراکندگی نه‌تنها از قدرت چانه‌زنی آنان در مجامع بین‌المللی کاسته، بلکه باعث شده تا صدای واقعی زنان را در میان هیاهوی اختلافات گم شود.

اختلاف بر سر رهبری؛ جنگ قدرت به‌جای جنگ با طالبان

یکی از عمده‌ترین مشکلات در جنبش زنان افغانستان، رقابت بر سر رهبری است. بسیاری از فعالان زن در خارج از کشور، به‌جای تمرکز بر مبارزه با طالبان، درگیر رقابت‌های شخصی و گروهی شده‌اند. مسئله این است: چه کسی نماینده واقعی زنان کشور است؟ برخی گروه‌ها مدعی هستند که تنها آنان می‌توانند به‌نام زنان افغانستان صحبت کنند. برخی دیگر هم با انتقاد از یکدیگر، تلاش می‌کنند تا جایگاه خود را به‌عنوان “رهبر اصلی” تثبیت کنند. البته در برخی موارد هم این اختلافات به‌حدی شدید شده که حتی اعتراضات مشترک نیز تحت تأثیر قرار گرفته است.
این وضعیت یادآور ضعف تاریخی جنبش‌های مدنی افغانستان است که همواره با مسئله رهبری و انشقاق دست‌وپنجه نرم کرده‌اند. در حالی که زنان افغانستان نیازمند یک اتحاد استراتژیک هستند، اما این اختلافات باعث شده تا طالبان از تفرقه میان مخالفان خود بهره ببرد.

قوم‌گرایی؛ تفرقه‌ای که جنبش زنان را نیز تهدید می‌کند

افغانستان جامعه‌ای چندقومی است و این تنوع قومی گاه به‌جای آنکه نقطه قوت باشد، به عاملی برای تفرقه تبدیل می‌شود. متأسفانه، جنبش زنان نیز از این قاعده مستثنی نبوده است.
متاسفانه در ماه‌ها و هفته های اخیر، در فضای مجازی شاهد بحث‌های داغی بوده‌یم که در آن برخی فعالان زن، یکدیگر را متهم به قوم‌گرایی می‌کنند. برخی از این موارد، اتهام ترجیح قومی بوده است. به عبارتی برخی گروه‌ها متهم شده‌اند که فقط به زنان از قوم خاصی توجه نشان می‌دهند. از سویی هم در برخی موارد، فعالان زن برای جلب حمایت بین‌المللی یا کسب مشروعیت، بر هویت قومی خود تأکید می‌کنند که در این میان هر گروه روایتی متفاوت از مبارزه زنان ارائه می‌دهد و این روایت‌ها گاه متناقض هستند. بنابر این این قوم‌گرایی نه‌تنها اتحاد زنان را تضعیف کرده، بلکه باعث شده تا جامعه جهانی نیز نتواند یک نماینده واحد را به‌عنوان صدای زنان افغانستان به رسمیت بشناسد.

هنجارشکنی‌های نامتعارف؛ دفاع یا تخریب؟

یکی دیگر از بحث‌برانگیزترین موضوعات در جنبش زنان افغانستان، نحوه اعتراض برخی فعالان در خارج از کشور است. در سال‌ها و ماه های پس از سقوط کشور، شماری از زنان با اقداماتی مانند برداشتن حجاب یا هنجارشکنی‌های دیگر تلاش کرده‌اند تا توجه جهانیان را جلب کنند. اما این اقدامات با واکنش‌های شدیدی از سوی جامعه افغانستان روبه‌رو شده است. شاید این سوال مطرح باشد که چرا این روش‌ها مشکل‌ساز است؟ در جواب باید گفت که نخستین مشکل عدم انطباق این رفتارها با ارزش‌های جامعه افغانستان است. زیرا حتی اکثریت آنان که مخالف طالبان هستند، چنین روش‌هایی را نمی‌پذیرند. از سویی دیگر این رفتارها سبب سوءاستفاده طالبان شده و می شود. یعنی طالبان از این اقدامات به‌عنوان ابزاری برای تحریک افکار عمومی علیه مخالفان استفاده می‌کند.
و در نهایت این امر یعنی انحراف به‌جای تمرکز بر حقوق زنان است.
اگرچه ممکن است این اقدامات با نیت مبارزه انجام شده باشد، اما نتیجه معکوس داشته و حتی باعث کاهش حمایت بین‌المللی از جنبش زنان شده است.

آیا امیدی به اتحاد وجود دارد؟

جنبش زنان افغانستان در یک دوراهی تاریخی قرار دارد. یا باید اختلافات را کنار بگذارد و متحد شود، یا با ادامه این پراکندگی، به حاشیه رانده خواهد شد. البته گام اول برای تثبیت جایگاه زنان کشور، ضرورت تشکیل جبهه واحد است. یعنی زنان افغانستان نیازمند یک تشکل فراگیر و ملی هستند که بتواند بدون توجه به قومیت یا گرایش سیاسی، صدای همه زنان باشد. از سویی دیگر؛ به‌جای تمرکز بر رهبری‌طلبی و هنجارشکنی‌های جنجالی، باید بر حقوق اساسی زنان (تحصیل، کار، مشارکت سیاسی) متمرکز باشند. همچنین زنان افغانستان در خارج از کشور باید با یک استراتژی منسجم، از حمایت نهادهای بین‌المللی استفاده کنند.
در نهایت، سخن اخیر این‌که اگر زنان افغانستان نتوانند بر اختلافات داخلی غلبه کنند، طالبان همچنان از این تفرقه بهره خواهد برد. اتحاد، نه‌تنها برای مقابله با طالبان، بلکه برای ساختن آینده‌ای بهتر برای افغانستان، ضروری است.

نوشته های مرتبط :