نشست کازان و جنگ پنهان طالبان علیه زبان فارسی؛ چرا زبان فارسی از این نشست حذف شد؟

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1404/02/27
1:13 ب.ظ
بازدید: 43

پایگاه خبری تحلیلی روایت : نشست اخیر کازان در روسیه صحنه نمایش نمادین سیاست‌های جدید زبانی طالبان بود. حضور زبان پشتو در کنار روسی و انگلیسی بر بنرهای این نشست بین‌المللی، در حالی که فارسی – زبان اکثریت مردمان کشور غایب بود، پیامی واضح داشت. این اقدام تصادفی نبود، بلکه بخشی از پروژه‌ای بزرگتر برای بازتعریف هویت ملی افغانستان بر مبنای معیارهای قومی خاص است. طالبان با اعمال نزدیک به ۴ سال گذشته شان و اقدام اخیر شان به نوعی اعلام کردند دنبال چه هستند؟ می شود دشمنی طالبان با زبان فارسی را در چند نکته زیر خلاصه کرد:

نشست اخیر کازان در روسیه صحنه نمایش نمادین سیاست‌های جدید زبانی طالبان بود. حضور زبان پشتو در کنار روسی و انگلیسی بر بنرهای این نشست بین‌المللی، در حالی که فارسی – زبان اکثریت مردمان کشور غایب بود، پیامی واضح داشت. این اقدام تصادفی نبود، بلکه بخشی از پروژه‌ای بزرگتر برای بازتعریف هویت ملی افغانستان بر مبنای معیارهای قومی خاص است.
طالبان با اعمال نزدیک به ۴ سال گذشته شان و اقدام اخیر شان به نوعی اعلام کردند دنبال چه هستند؟ می شود دشمنی طالبان با زبان فارسی را در چند نکته زیر خلاصه کرد:

۱. واقعیت‌های زبانی افغانستان: حقایق ناگفته

برخلاف روایت رسمی کنونی، براساس داده های معتبر فارسی_دری زبان گفتگوی روزمره بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد مردمان کشور است. از کابل تا هرات، از مزارشریف تا بامیان، فارسی پل ارتباطی میان اقوام مختلف بوده است. در مقابل، پشتو تنها توسط حدود ۳۰ درصد جمعیت کشور به عنوان زبان اول صحبت می‌شود. این آمارها نه بر اساس گرایش‌های سیاسی، بلکه واقعیت‌های میدانی جامعه‌شناسی زبانی هستند.
نکته قابل تأمل، تسلط گسترده فارسی‌زبانان به پشتو در مقایسه با عدم تسلط معکوس است. بسیاری از فارسی‌زبانان به دلایل تاریخی و اجتماعی به پشتو مسلط هستند، حال آنکه عکس این رابطه به ندرت صادق است. طالبان اما برخلاف این واقعیت در تلاش حذف فارسی و سلطه پشتو بر گویش و فرهنگ کشور هستند.

۲. ریشه‌های تاریخی سیاست‌های زبانی طالبان

دشمنی با فارسی و سیاست‌های زبانی کنونی طالبان ریشه در تاریخ معاصر افغانستان دارد. از زمان عبدالرحمن در قرن نوزدهم تا دوره ظاهرشاه و سپس حکومت‌های اخیر، همواره تنش‌هایی حول محور زبان وجود داشته است. اما آنچه اقدامات طالبان را متمایز می‌کند، سیستماتیک بودن و شدت اجرای دشمنی علیه فارسی است.
مکتب فکری دیوبند و حلقه حقانیه که طالبان از آن برخاسته‌اند، دیدگاهی محدود به تاریخ و فرهنگ اسلامی دارد. آنها آثار کلاسیک فارسی مانند تاریخ بیهقی یا زین‌الاخبار گردیزی را که گنجینه‌های تاریخی منطقه هستند، نادیده می‌گیرند. این بی‌توجهی عمدی به میراث فرهنگی، نشانگر عدم درک اهمیت تنوع زبانی در غنای تمدنی است.

۳. مکانیسم‌های حذف زبان فارسی: از اداری تا آموزشی

با این حال درج زبان پشتو در نشست بین المللی کازان یک نمونه از حذف زبان فارسی است، در حالی که طالبان از چند روش مختلف برای تضعیف فارسی استفاده کرده و می‌کنند:
۱. معادل‌سازی اجباری: جایگزینی سیستماتیک واژگان فارسی با معادل‌های پشتو (مانند “پوهنتون” به جای “دانشگاه”). همه شاهد هستیم که چگونه در این زمینه با قهر و خشونت عمل کرده اند.
۲. حذف از نشست ها و برنامه‌ها: پس از سلطه طالبان فارسی در هیچ نشستی گروه طالبان زبان اول سخن و متن نبوده است. کمتر یک مقام این گروه به فارسی صحبت کرده است.
۳. تبدیل به زبان اقلیت: معرفی فارسی به عنوان زبان “دری” و جدا کردن هویت آن از فارسی برای ایجاد انفصال فرهنگی یکی دیگر از راهکارهای این گروه برای حذف و تضعیف بوده است. طالبان و در کل متعصبین پشتو از احمدزی تا حکمتیار و مقامات طالبان تلاش کرده اند که بین فارسی و دری خط انفصال ایجاد کنند.
۴. حذف از اسناد رسمی: پس از سلطه طالبان اولویت دادن به پشتو در مکاتبات اداری و اسناد قانونی مطرح بوده است. اکثر مکاتبات به پشتو صادر شده و حتی در مناطق فارسی زبانان این مسئله به شدت دارد ترویج می شود.

۴. پیامدهای اجتماعی و فرهنگی این سیاست‌ها

این سیاست‌ها در حال دامن زدن به شکاف‌های قومی است. جدای از این که طالبان یک گروه تروریستی نامشروع بوده و هیچ مقبولیت ندارد؛ اما در کنار آن در چهار سال گذشته، احساس انزجار قومی در میان فارسی‌زبانان افزایش یافته است. این وضعیت یادآور تجربه‌های تلخ بالکان است که سیاست‌های زبانی به بحران‌های عمیق اجتماعی منجر شد.
از سوی دیگر، این سیاست‌ها دسترسی به دانش را محدود می‌کند. بیش از ۹۰٪ منابع علمی موجود در افغانستان به فارسی است. حذف فارسی یعنی محروم کردن نسل جوان از دانش روز.

۵. تناقض گفتار و عمل در ادعای وحدت ملی

از سویی دیگر، نکته مهم این‌که طالبان ادعا می‌کنند که به دنبال وحدت ملی هستند، اما در عمل سیاست‌هایی را پیش می‌برند که به تفرقه دامن می‌زند. تجربه تاریخ نشان داده است که وحدت واقعی از طریق احترام به تنوع فرهنگی حاصل می‌شود، نه از طریق تحمیل یک هویت واحد.
تمدن‌های بزرگ اسلامی مانند اندلس یا خراسان تاریخی دقیقاً به دلیل احترام به تنوع فرهنگی شکوفا شدند.

۶. راه پیش رو: دفاع از تنوع به عنوان ثروت ملی

راه حل این بحران یا بهتر بگوییم فاجعه! نه در تقابل قومی، بلکه در پذیرش تنوع به عنوان ثروت ملی است. زبان فارسی طی قرن‌ها پل ارتباطی میان اقوام مختلف افغانستان بوده است. تضعیف این پل ارتباطی نه امکان پذیر است و نه هم عملی.
البته فعالین در داخل و بیرون کشور مسئولیت دارند تا با ارائه روایت‌های مستند، از هجمه طالبان علیه فارسی جلوگیری کنند. اگر دیر بجنبیم قطعا فردا دیر است.
برای آینده!
سیاست‌های زبانی و قومی طالبان نه تنها تهدیدی برای فارسی‌زبانان، بلکه برای تمام مردمان کشور است. تاریخ نشان داده است که حذف یک زبان و فرهنگ به معنای حذف بخشی از حافظه جمعی یک ملت است. آیا افغانستان می‌تواند هزینه از دست دادن بخشی از هویت چندصدساله خود را بپردازد؟
پاسخ این پرسش نه در دست سیاستمداران، بلکه در اراده جمعی ملت افغانستان نهفته است. ملتی که قرن‌ها با تنوع فرهنگی زیسته، امروز نیازمند هوشیاری جمعی برای حفظ این میراث گران‌بهاست. البته این کار طالبان (دشمنی با فارسی و تلاش برای تقویت پشتو) به سود فرهنگ و زبان پشتو نیز نخواهد بود.

نوشته های مرتبط :