نقش فردوسی در احیای زبان فارسی و رسالت امروز فارسی زبانان

دسته: تاریخ, تحلیل, فرهنگ, هویت
نویسنده: تحریریه روایت
1402/02/27
11:05 ق.ظ
بازدید: 2,450

همه ساله در ایران در اواخر اردیبهشت/ ثور، از شخصیت ابوالقاسم فردوسی و زبان فارسی تجلیل می شود. البته در سال های پسین علاوه بر ایران، در مناطق مختلف جهان و بیشتر فارسی زبان از این مناسبت تجلیل صورت می گیرد. بدون شک شاهنامه فردوسی یکی از پرمایه ترین و بی نیازترین گنجینه های زبان پارسی از نظر در برداشتن لغات و اصطلاحات ادبی است. بدون شک از این جهت بزرگترین و نخستین کتابی است که پاسدار کلمات درست و زیبای زبان فارسی شده و با پذیرش انبوه این کلمات در سینه فراخ خود، آن‌ها را با صحت و امانت به نسل های بعدی سپرده است.
شاهنامه کتاب اسطوره های منطقه است. اگر فردوسی شاهنامه را نمی سرود، امروز به بسیاری از این اسطوره‌ها نه دسترسی داشتیم و نه آگاهی. گذشته از این، شاهنامه کتاب داستانهای کهن آریایی است. کتاب آداب و رسوم و آئین‌های کهن. فردوسی سی سال بی وقفه کار کرد تا شاهنامه را به پایان برساند. شاهنامه تقویم مصور حماسه و تاریخ و فرهنگ سرزمین فارسی است.
گفته شده است که «روزی از محمّد حسنین هیکل، نویسنده مشهور مصری، پرسیدند شما مصریان با آن پیشینۀ درخشان فرهنگی چه شد که عرب زبان شدید؟ گفت، ما عرب زبان شدیم برای اینکه فردوسی نداشتیم.»
اما چرا علی رغم نفوذ زبان عربی در ایران و خراسان قدیم و رواج عربی‌نویسی در این دیار و تألیف کتاب‌های بسیار به این زبان توسط ایرانیان، عربی زبان رسمی مردم ایران نشد؟
تاریخ گواهی می دهد که مردمان خراسان و فارس، فارسی را به همت بزرگان و اندیشمندانش حفظ کرده و گسترش داده اند. این حرکت با یعقوب لیث صفاری سر سلسله دار صفاریان و با جمله «سخنی که من اندر نیابم چرا باید گفت؟»، خطاب به شاعران و نویسندگان دربارش آغاز شد و با رودکی و دقیقی و عنصری سنگ بنای آن گذاشته شد؛ و با فردوسی و شاهکار جاودانه اش شاهنامه به اعتلا و سترگی دست یافت که تا امروز جاودانه است. زبان فارسی بالندگی خود را مدیون شاهنامه فردوسی است و به همین دلیل است که نام فردوسی با ماندگاری زبان فارسی گره خورده است.
باور چالز ملویل، استاد دانشگاه کمبریج می گوید: دستاورد بزرگ فردوسی این بود که تاریخ ایرانیان (مردمان فارسی زبان) را حفظ کرد آنهم تاریخ دوران امپراطوری و اوج شکوهشان را. اما نکته مهم این است که آن را به زبان فارسی تدوین کرد.
به اعتقاد اندیشمندان جهان ادبیات، شهنامه اگر سروده نشده بود همان اتفاقی که در برخی کشورها همچون مصر، سوریه و اردن افتاد، برای ایران و سرزمین فارسی زبانان نیز تکرار می شد. زنده ماندن تاریخ و فرهنگ زبان فارسی به برکت شاهنامه فردوسی است.
فردوسی را نمی توان تنها یک شاعر و اسطوره سرا نامید چرا که او در پشت شعر و اسطوره، در پشت این اشعار فاخر و و وزین و به مدد زبان شیرین و رسای فارسی، یک ملت فارسی زبان و چند کشور را دوباره ساخت.

همچنین بخوانید: شهنامه و هویت شناسایی

شاهنامه تأثیر فراوانی در ادبیات جهان بر جای گذاشته است. آلفونس دو لامارتین (شاعر و نویسنده بزرگ فرانسوی) در سال ۱۸۳۵ میلادی در مجله «مدنیت» با عنوان «گروهی از بزرگان و نوابغ قدیم و جدید …» به داستان رستم در شاهنامه اشاره کرد. از میان داستان‌های شاهنامه، داستان رستم و سهراب در اروپا آن‌چنان محبوبیت یافت که به چندین زبان ترجمه شد و منظومه‌های زیبایی از آن پدید آمد.

ویکتور هوگو (شاعر بزرگ فرانسوی) در کتاب «شرقیات» در برخی موارد از فردوسی استفاده کرده و نام او را آورده است. هاینریش هاینه (شاعر مشهور آلمانی) در یکی از منظومه‌های خود داستان زندگی و تنگدستی فردوسی را به نظم درآورده ‌است. فرانسوا کوپه (شاعر اهل فرانسه) داستانی درباره زیارت تیمور لنگ از آرامگاه فردوسی نوشته که از آثار زیبا و مشهور او است.

اما امروز وقتی از زبان فارسی می‌گوییم تنها از یک زبان و مسائل زبان‌شناختی آن سخن نمی‌گوییم؛ بلکه از یک تمدن دیرپا و یک ملت و چند کشور با ریشه‌های عمیق تاریخی، سخن در میان است. زبان فارسی که پیونددهنده مردمان سرزمین شرق، در طول اعصار بوده که فراز و نشیب‌های بسیاری را از سرگذرانده است.
فردوسی با آن‌که در دوران پرالتهاب سامانی و غزنوی زندگی می‌کرد اما هیچ‌گاه از باورهای انسانی و شفقت‌آمیز خود عدول نکرد و سربلند و آزاده زیست. در نظرگاه فردوسی، مفهوم «داد» و «نیکی» دو مفهوم پیوندخورده در بینش و آرمان‌خواهی فارسی زبانان است. البته نقش دولت های سامانی و غزنوی نیز در حفظ این زبان برجسته است.
امروز بر ماست که با درک امکانات زبان فارسی در جهت مایه‌ور کردن آن گام برداریم. درست است که هم محققان دانشگاهی و هم خارج از آن پژوهش‌هایی درخور توجه درباره شاهنامه و نیز زبان فارسی پدید آورده‌اند، اما اکتفا به این پژوهش ها کافی نیست.. باید تلاش کنیم جوانان ما شناختی درست از شاهنامه و پیام آن داشته باشند و با درک درست از میراث کهن خود زبان فارسی را در گفتار و نوشتار خود درست به‌کار ببرند.
امروز در جامعه و کشور ما نیاز اشد به پاسداری از زبان و فرهنگ فردوسی (فارسی) است. برما است که زبان فارسی را که یکی از مظاهر تمدن این سرزمین و از شاهکارهای ادبی در جهان است، پاس بداریم و آن را به نسل‌های بعد منتقل سازیم.

همچنین بخوانید: نجیب بارور در هزار بیت «پنجشیرنامه» می‌سراید

منابع:
شهنامه در فرهنگ و ادب جهان
نقش فردوسی در احیای زبان فارسی
ادیبان شرق و غرب
تاریخ تحول ادبیات

نوشته های مرتبط :