جمهوریت در مسلخ فساد و بی‌عدالتی

دسته: تحلیل
نویسنده: قربان جهید
1404/02/04
12:59 ب.ظ
بازدید: 8

پایگاه خبری تحلیلی روایت : نزاع بر سر قدرت، پیشینه تاریخی دور و دراز در بستر سیاسی افغانستان دارد. این جنگ، خواه نیابتی، تنظیمی یا خودجوش، اغلب جنگ برادر با برادر بوده است؛ جنگی که زخم‌های عمیقی بر پیکر این سرزمین بر جای گذاشته است. این جنگ ناتمام و تکراری، رویای بهشتی هر انسان را به جهنم بدل کرده است. ما را با هیچ سرزمینی نبرد نیست؛ این خودیم که در خویش می‌جنگیم. نه فاتحی هست و نه مغلوبی؛ طرفین، تنها با تلاوت سوره ی جنگ، تیشه بر ریشه ی خود می‌زنند.

نزاع بر سر قدرت، پیشینه تاریخی دور و دراز در بستر سیاسی افغانستان دارد. این جنگ، خواه نیابتی، تنظیمی یا خودجوش، اغلب جنگ برادر با برادر بوده است؛ جنگی که زخم‌های عمیقی بر پیکر این سرزمین بر جای گذاشته است. این جنگ ناتمام و تکراری، رویای بهشتی هر انسان را به جهنم بدل کرده است. ما را با هیچ سرزمینی نبرد نیست؛ این خودیم که در خویش می‌جنگیم. نه فاتحی هست و نه مغلوبی؛ طرفین، تنها با تلاوت سوره ی جنگ، تیشه بر ریشه ی خود می‌زنند.

در آن هنگامیکه افغانستان درگیر جنگ‌های نیابتی بود، در واقع این کشور به حال خود رها شده بود، اما مداخلات بیرونی دست‌ باز داشتند تا اینکه حمله‌ای غافلگیرانه، دامن آمریکا را گرفت.
حملات یازدهم سپتامبر، از مرگبارترین رویدادهای تاریخ ایالات متحده محسوب می‌شود. این حملات، از راس تا ذیل، مردم و سیاستمداران آمریکایی را در بهت و اضطراب فرو برد. با تغییرات نظام بین‌الملل و بیداری وجدان جمعی در راستای مبارزه با تروریسم جهانی، بهانهٔ پای آمریکا را به افغانستان کشاند. اگر واقع‌بینانه بنگریم، حتی اگر این حملات توسط خود آمریکایی‌ها نیز سازماندهی شده بود، باز هم در انظار عمومی بسیار هولناک و مخاطره آمیز به نظر می‌رسید.

با آمدن آمریکایی‌ها و قطع موقت جنگ در افعانستان، اما در این کشور، جبر اجتماعی و سیاسی، یک دولت غیر‌ ملی نامقتدر برای افغانستان را پیش نهاد. بر اساس توافقات کنفرانس بن دولت نوپا شکل گرفت ولی دو جناح جنگی که بعدها مواضعی سخت‌گيرانه‌تر در برابر دولت داشتند، در جلسه بن نا دیده گرفت شدند، امروز یکی از آن جناح‌ها پیروز میدان نبرد است.
هنگامی که این دولت، با رهبری آمریکا و متحدانش و تحت سازماندهی بین‌المللی شکل گرفت، بافتار اجتماعی چندان لحاظ نشد. افراد و اشخاص گمنام و بیگانه با متن و بطن جامعه‌ی چندقومی_مذهبی و فرهنگی افغانستان ظهور کردند و خطر فروپاشی در بیست سال اخیر، دقیقاً از همین‌جا نشأت گرفت.
در ابتدای حکومت و حاکمیت حامدکرزی، مردم افغانستان پس از سال‌ها، برای نخستین بار طعم آرامش در صلح را چشیدند؛ اما دیری نپایید که سایه‌ی شوم جنگ‌های به ظاهر خاموش شده، در سال ۲۰۰۶ دوباره پدیدار شد و آژیر خطر به صدا درآمد. پرچم این جنگ، در نقاط مختلف، توسط شبکه‌های دینی و گاه حزبی، قومی برافراشته شد.
رهبران بادآورده و غیرمردمی، بیش از آنکه به منافع ملی و افغانستان شمول بیاندیشند، بر منافع شخصی و خانوادگی خود تاکید داشتند. این روند، خط جنگ را نزدیک‌تر می‌کرد، روستاها و شهرهای بیشتری یکی پس دیگر در کام مخالفان دولت فرو می رفت.

در دوران جمهوریت کذایی، انواع فساد وجود داشت؛ فسادی چنان متعفن که بوی گندش روز به روز بیشتر می‌شد. رشوه‌خواری در تمام ادارات دولتی رواج داشت، فساد اخلاقی به اوج خود رسیده بود، قتل‌های مرموز افزایش یافته بود، بیکاری و فقر رو به گسترش بود و شکاف‌های طبقاتی، قومی و دینی به طرز چشمگیری عمیق‌تر می‌شد. متاسفانه، نظام جمهوریت در افغانستان به شدت لکه‌دار شده بود. همگان بر این باور بودند که این جمهوری، حکومتی چندنفره، متمرکز، قومی و فریبکارانه است. قانون اساسی نیز احساس درماندگی می‌کرد، چرا که دموکراسی قربانی زیاده‌خواهی‌های عده‌ای معدود شده بود. آرای مردم، بی‌ارزش و مانند گوسفند به فروش می‌رسید و انتخابات مملو از تقلب و بی‌عدالتی بود.

متاسفانه، افراد قلدر، پولدار و مافیا مواد مخدر در پارلمان رخنه کرده بودند. فضای پارلمان به محلی برای نزاع‌های بی‌حاصل و بی‌معنی، همچون دعوا بر سر هیچ، تبدیل شده بود. کسانی که دانش و درایت قانون‌گذاری داشتند، جایی در این پارلمان نداشتند، و متاسفانه، افراد بی‌مسئولیت و بی‌کفایت بر کرسی‌های آن تکیه زده بودند و سخنان‌شان بیشتر شنیده می‌شد. شوراهای ولایتی هم از این امر مستثنا نبود.
کمک‌های تریلیون دلاری ایالات متحده آمریکا و متحدانش، مرهمی بر زخم‌های کهنه افغانستان نگذاشت. این بذل و بخشش عظیم، به جای آنکه در مسیر آبادانی و پیشرفت این سرزمین صرف شود، بیشتر به هدر رفت و در باتلاق فساد غرق شد. اگر همین میزان کمک مالی، در کشوری با نظام اداری سالم و عاری از فساد مدیریت می‌شد، بی‌شک زیرساخت‌ها و روبنای آن دگرگون می‌گشت و شکوفایی را تجربه می‌کرد. اما در افغانستان، به دلیل ریشه‌دواندن فساد گسترده مالی، این سرمایه‌های هنگفت به هدر رفت و تنها جیب عده‌ای قلیل را پر کرد.

در سال‌های اقتدار نظام جمهوری، یکی از دستاوردهای ارزشمند و قابل ستایش، گشایش درهای مکاتب و دانشگاه بر روی نسل جوان، اعم از دختران و پسران، بود. در این دوران، شمار عظیمی از جوانان از نعمت سواد و دانش بهره‌مند گشتند و مدارج تحصیلی را تا مقاطع نیمه‌عالی و عالی با موفقیت طی نمودند. اما هُمان نسل، امروز بیکار و طرد شده است.
در گوشه و کنار افغانستان، از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب، جزایر قدرت در حال شکل‌گیری و گسترش بودند. این جزایر افسارگسیخته، یکی از عوامل مهمی بودند که حکومت‌داری را با چالش‌های جدی مواجه می‌کردند، آن هم در شرایطی که مفهوم واقعی دولت‌داری به درستی محقق نشده بود. این پهلوهای قدرت، در محدوده نفوذ خود، هرگونه اعمالی را بدون واهمه از قانون انجام می‌دادند؛ چه خودشان و چه افرادی که به نام آن‌ها فعالیت می‌کردند.
ارتش در هر کشوری، از جمله ستون‌های استوار دفاعی آن محسوب می‌شود؛ نیرویی که از مام وطن در برابر هرگونه تهاجم خارجی پاسداری می‌کند. اما متاسفانه، از ارتش افغانستان سوء استفاده‌های سیاسی فراوانی صورت گرفت. حتی در نبردهای خونین، سربازان به مثابه کالا فروخته می‌شدند. در این میان، جوانان بسیاری قربانی شدند، مادران بی‌شماری داغدار گشتند، فرزندان بی‌شماری بی‌سرپرست به جامعه تحویل داده شدند و زنان بسیاری، همسران خود را از دست دادند. خاطرم هست در این جنگ نابرابر و نامقدس، هر روز پیکرهای بی‌جان سربازان جوان از کابل به مقصد بدخشان انتقال می‌یافت و با اندوه فراوان به خانواده‌هایشان تحویل داده می‌شد. ارتش، ناخواسته، در خدمت اهداف عوامل مزدور و مزدبگیر قرار گرفته بود و درگیر جنگی بی‌معنا، نابرابر و مجهول شده بود.

از طرفی، آتش جنگ شعله می‌کشید و از سویی دیگر، ندای صلح به گوش می‌رسید؛ این پارادوکس برای ما قابل درک نبود. در آن زمان، ما خوش‌بینی چندانی به فعالیت‌های زلمی خلیلزاد نداشتیم و این نکته را تصریح کردیم که:صلح خواست طبیعی هرانسان است. برای امضای توافق‌نامه‌ای میان دو لابی در خصوص صلح، نباید به سرعت واکنش نشان داد. مهم‌تر از آن، باید نظاره‌گر بود و دید که این پارادوکس‌ها تا کجا منزل می‌کنند و به چه سرانجامی می‌رسند؟. سرانجام، آرزوی صلح به کابوس جنگ بدل شد. پاسداران به ظاهر غول‌پیکر جمهوریت، پا به فرار گذاشتند، ارتش از هم فروپاشید، دستاوردهای کم و بش که وجود داشت، به دست باد سپرده شدند، فقر گسترش یافت و موج عظیمی از مهاجرت شکل گرفت. دربه‌دری و بیکاری، سراسر جامعه را فراگرفت. قدرت زورمندان درهم شکست و جای خود را زورمندان جدید عوض کرد، آسیب‌های اجتماعی افزایش یافت. اکثریت قشر آگاه جامعه خواهان تحول‌سیاسی بودند، اما این تحولی که به وقوع پیوست، آلترناتیو ایده‌آلی نبود که انتظارش را داشتند.

نوشته های مرتبط :