افغانستان؛ حکومتی برای همه یا امپراتوری خانوادگی؟

دسته: تحلیل
نویسنده: محمد خالد صدیقی
1404/01/15
10:43 ق.ظ
بازدید: 51

پایگاه خبری تحلیلی روایت : افغانستان کشوری است که در تاریخ معاصر خود همواره شاهد سلطه یک قوم بر دیگر اقوام بوده است. در حالی که بسیاری از کشورها چرخه‌های طبیعی تغییر قدرت را تجربه می‌کنند، در افغانستان، پشتون‌ها از قرن هجدهم تاکنون بر سیاست و حکومت تسلط داشته‌اند. این استمرار قدرت نه‌تنها فرصت مشارکت عادلانه را از دیگر اقوام گرفته، بلکه موجب شده است کشور از پیشرفت و توسعه باز بماند. این مقاله به بررسی چرایی این تسلط، نقش پشتون‌ها در عقب‌ماندگی کشور و پیامدهای آن می‌پردازد.

افغانستان کشوری است که در تاریخ معاصر خود همواره شاهد سلطه یک قوم بر دیگر اقوام بوده است. در حالی که بسیاری از کشورها چرخه‌های طبیعی تغییر قدرت را تجربه می‌کنند، در افغانستان، پشتون‌ها از قرن هجدهم تاکنون بر سیاست و حکومت تسلط داشته‌اند. این استمرار قدرت نه‌تنها فرصت مشارکت عادلانه را از دیگر اقوام گرفته، بلکه موجب شده است کشور از پیشرفت و توسعه باز بماند. این مقاله به بررسی چرایی این تسلط، نقش پشتون‌ها در عقب‌ماندگی کشور و پیامدهای آن می‌پردازد.

چارچوب نظری

این مقاله بر اساس نظریه «انحصار قدرت و توسعه‌نیافتگی» تحلیل می‌شود. مطابق این نظریه، هرگاه یک گروه خاص قدرت را انحصاری کند، فرآیندهای دمکراتیک، مدرنیزاسیون و توسعه اقتصادی دچار اختلال می‌شود. علاوه بر این، نظریه «استبداد شرقی» که توسط کارل ویتفوگل مطرح شده است، در تحلیل ساختار قدرت در افغانستان کاربرد دارد، چرا که حکومت‌های افغانستان به جای ارائه خدمات عمومی، بر سرکوب، کنترل قومی و قبیله‌ای متمرکز بوده‌اند.

تحلیل تاریخی: چرا همیشه پشتون‌ها؟

از زمان تأسیس افغانستان توسط احمدشاه درانی در سال ۱۷۴۷، قدرت همواره در اختیار خاندان‌های پشتون بوده است. نادر شاه، ظاهر شاه، محمد داوود، نجیب‌الله و حتی در دوران مجاهدین و طالبان، ساختار قدرت به گونه‌ای طراحی شده که پشتون‌ها سهم عمده‌ای در حکومت داشته‌اند.
۱. نقش ساختار قبیله‌ای پشتون‌ها
ساختار قبیله‌ای پشتون‌ها که مبتنی بر پشتون‌والی است، اساس نظام حکومتی در افغانستان را تشکیل داده است. این سنت که بر وفاداری قبیله‌ای، انحصار قدرت و استفاده از خشونت برای حفظ اقتدار تأکید دارد، سبب شده است که هر تغییری در قدرت سیاسی به سرکوب شدید سایر اقوام منجر شود.
۲. سرکوب مخالفان قومی
در دوره عبدالرحمن خان (۱۸۸۰-۱۹۰۱)، پشتون‌ها با نسل‌کشی گسترده هزاره‌ها، سرکوب تاجیک‌ها و کوچ اجباری ازبک‌ها، پایه‌های قدرت خود را تثبیت کردند. این روند در دوره‌های بعد نیز ادامه یافت و هر تلاشی برای مشارکت سیاسی سایر اقوام با واکنش خشونت‌آمیز مواجه شد.
۳. تسلط بر نهادهای کلیدی
در تمام حکومت‌های افغانستان، پشتون‌ها کنترل نهادهای کلیدی مانند ارتش، استخبارات و ریاست‌های اجرایی را در اختیار داشته‌اند. این تسلط باعث شده است که فرآیندهای دمکراتیک در کشور ناکام بمانند و اقوام دیگر از دسترسی به قدرت محروم شوند.

پیامدهای تسلط پشتون‌ها بر افغانستان

۱. جلوگیری از مدرنیزاسیون
2. یکی از دلایل اصلی عقب‌ماندگی افغانستان، سیاست‌های قوم‌محورانه‌ای است که به جای نوسازی کشور، بر تثبیت قدرت پشتون‌ها متمرکز بوده است. برخلاف کشورهای همسایه که در مسیر مدرنیته گام برداشتند، افغانستان همچنان گرفتار سنت‌های قبیله‌ای است.
3. ایجاد نارضایتی قومی و جنگ‌های داخلی
4. انحصار قدرت توسط پشتون‌ها باعث نارضایتی گسترده در میان اقوام دیگر شده و به شورش‌های قومی و جنگ‌های داخلی دامن زده است. نمونه بارز آن جنگ‌های داخلی دهه ۱۹۹۰ و سقوط دولت نجیب‌الله است که در اثر اعتراضات سایر اقوام رخ داد.
5. فساد و سوءاستفاده از منابع ملی
در دوران حکومت حامد کرزی و اشرف غنی، پشتون‌ها کنترل کاملی بر منابع اقتصادی کشور داشتند و میلیاردها دلار کمک بین‌المللی را به نفع خود و قبیله‌های وابسته به خود خرج کردند. این فساد ساختاری مانع از توسعه متوازن و پیشرفت کشور شده است.

نتیجه‌گیری؛ افغانستان برای همه یا فقط پشتون‌ها؟

با بررسی روندهای تاریخی و سیاسی افغانستان، مشخص می‌شود که انحصار قدرت توسط پشتون‌ها عامل اصلی بحران‌های طولانی‌مدت کشور بوده است. این انحصار نه‌تنها مانع مدرنیزاسیون و توسعه شده، بلکه شکاف‌های قومی را تعمیق بخشیده است. برای ایجاد یک افغانستان مدرن و دموکراتیک، باید ساختار قدرت از انحصار پشتون‌ها خارج شده و تمام اقوام سهم عادلانه‌ای در حکومت داشته باشند. در غیر این صورت، افغانستان همچنان در چرخه بی‌پایان بحران باقی خواهد ماند.

منابع
1. غبار، میر غلام محمد. افغانستان در مسیر تاریخ. انتشارات بی‌نا، چاپ کابل، ۱۹۶۷.
2. فرهنگ، عبدالحی. تاریخ سیاسی افغانستان. نشر دانشگاه کابل، ۱۹۸۳.
3. رفیع، عبدالشکور. تحلیل اجتماعی و سیاسی افغانستان. انتشارات عرفان، ۲۰۰۵.
4. یون، لطیف. پشتون‌والی و تأثیر آن بر سیاست افغانستان. نشر طلوع، ۲۰۱۰.
5. گزارش‌های سازمان ملل متحد درباره حقوق بشر در افغانستان، ۲۰۱۹-۲۰۲۱.
6. گزارش‌های دیده‌بان حقوق بشر درباره تبعیض قومی در افغانستان، ۲۰۲۰.

نوشته های مرتبط :