طالبان، بازیچه‌ی آمریکا و خطر برای منطقه

دسته: تحلیل
نویسنده: روح‌الیمین روحانی
1404/01/07
8:04 ق.ظ
بازدید: 14

پایگاه خبری تحلیلی روایت : تحولات سیاسی و نظامی افغانستان در دو دهه‌ی گذشته نشان داده که در سیاست بین‌الملل، نه دشمنی‌ها همیشگی‌اند و نه دوستی‌ها. همه چیز بر اساس منافع شکل می‌گیرد. آمریکا که زمانی طالبان را یک گروه تروریستی می‌نامید و به بهانه‌ی مبارزه با آن به افغانستان حمله کرد، امروز این گروه را در قدرت می‌بیند، بی‌آنکه هیچ تهدیدی از جانب آن احساس کند. واقعیت این است که آمریکا هیچ‌گاه به دنبال نابودی طالبان نبوده، بلکه هدف اصلی آن، مهندسی تحولات افغانستان به گونه‌ای بود که این کشور را به یک ابزار ژئوپلیتیکی تبدیل کند.

تحولات سیاسی و نظامی افغانستان در دو دهه‌ی گذشته نشان داده که در سیاست بین‌الملل، نه دشمنی‌ها همیشگی‌اند و نه دوستی‌ها. همه چیز بر اساس منافع شکل می‌گیرد. آمریکا که زمانی طالبان را یک گروه تروریستی می‌نامید و به بهانه‌ی مبارزه با آن به افغانستان حمله کرد، امروز این گروه را در قدرت می‌بیند، بی‌آنکه هیچ تهدیدی از جانب آن احساس کند. واقعیت این است که آمریکا هیچ‌گاه به دنبال نابودی طالبان نبوده، بلکه هدف اصلی آن، مهندسی تحولات افغانستان به گونه‌ای بود که این کشور را به یک ابزار ژئوپلیتیکی تبدیل کند.
طالبان که پس از سقوط در سال ۲۰۰۱، به‌عنوان نیرویی شورشی در افغانستان فعالیت داشت، با مذاکرات دوحه و خروج نیروهای آمریکایی از کشور، مجدداً بر مسند قدرت نشست. اما این بازگشت، نه از موضع قدرت، بلکه در سایه‌ی توافقاتی بود که عملاً آن‌ها را به یک بازیچه‌ی راهبردی در دستان آمریکا تبدیل کرد. پذیرش شروطی مانند قطع رابطه با القاعده، تعامل با جامعه‌ی جهانی و پرهیز از تهدید کشورهای همسایه، همان چیزی بود که آمریکا در سال ۲۰۰۱ از طالبان می‌خواست، اما این گروه پس از بیست سال جنگ و ویرانی، ناچار به قبول آن شد.
اما مسئله به همین‌جا ختم نمی‌شود. طالبان امروز نه تنها یک گروه مذهبی-سیاسی نیست، بلکه به ابزاری تبدیل شده که می‌تواند در معادلات منطقه‌ای به کار گرفته شود. این گروه که زمانی تحت حمایت مالی و نظامی آمریکا در برابر شوروی رشد کرد، اکنون دوباره در حال ایفای نقشی است که منافع غرب را تأمین می‌کند.
یکی از نقاط عطف روابط طالبان و آمریکا، تصمیم سرنوشت‌ساز ملا عمر در سال ۲۰۰۱ بود. او با نپذیرفتن درخواست واشنگتن مبنی بر تسلیم اسامه بن لادن، افغانستان را وارد جنگی کرد که بیش از دو دهه به طول انجامید. اگر طالبان در همان زمان این خواسته را می‌پذیرفت، شاید امروز افغانستان سرنوشتی کاملاً متفاوت داشت.
بیست سال جنگ، هزینه‌ی نظامی صدها میلیارد دلاری برای آمریکا، کشته شدن ده‌ها هزار غیرنظامی افغانستان، تخریب زیرساخت‌های کشور و در نهایت، بازگشت طالبان به قدرت، اما نه به‌عنوان یک نیروی مستقل، بلکه به‌عنوان گروهی که در چارچوب توافقات بین‌المللی عمل می‌کند. آن‌ها پذیرفتند که دیگر میزبان القاعده نباشند، در امور داخلی کشورهای همسایه دخالت نکنند و با جامعه‌ی جهانی تعامل کنند.
اینکه طالبان پس از دو دهه جنگ، همان شرایطی را پذیرفت که می‌توانست بدون جنگ بپذیرد، نشان‌دهنده‌ی بی‌بصیرتی سیاسی رهبران آن است. ملا عمر در سال ۲۰۰۱ تصور می‌کرد که می‌تواند در برابر آمریکا ایستادگی کند، اما تصمیم او افغانستان را به صحنه‌ی طولانی‌ترین جنگ آمریکا تبدیل کرد. در نهایت، این گروه با پذیرش توافق دوحه، خود را در موقعیتی قرار داد که دیگر نمی‌تواند مستقلانه تصمیم بگیرد.
آمریکا پس از دو دهه حضور در افغانستان، این کشور را ترک کرد، اما ابزارهای نفوذ خود را حفظ کرد. طالبان امروز، نه تنها به‌عنوان یک نیروی خودمختار عمل نمی‌کند، بلکه در مسیر منافع غرب حرکت می‌کند. آمریکا، که دیگر نمی‌خواهد هزینه‌های سنگین نظامی در این منطقه بپردازد، طالبان را به‌عنوان یک نیروی نیابتی و کم‌هزینه به کار گرفته است.
یکی از اهداف استراتژیک آمریکا، ایجاد بی‌ثباتی مدیریت‌شده در منطقه است. طالبان می‌تواند نقش یک عنصر کنترل‌شده را ایفا کند: نه آنقدر قوی که تهدیدی برای منافع غرب باشد و نه آنقدر ضعیف که به کلی از بین برود. این گروه به‌عنوان یک ابزار، می‌تواند تهدیدهای محدود و قابل‌کنترلی برای برخی کشورهای منطقه ایجاد کند و همزمان، به‌گونه‌ای مدیریت شود که به‌طور کامل از مدار نفوذ غرب خارج نشود.
برخی تحلیل‌گران بر این باورند که آمریکا با خروج از افغانستان، راه را برای افزایش نفوذ چین و روسیه در این کشور باز کرده است. اما در واقع، طالبان به‌عنوان یک نیروی وابسته، در حال ایفای نقشی است که مانع از استقرار کامل نفوذ رقبای آمریکا در این منطقه می‌شود. این گروه، چه از نظر اقتصادی و چه از نظر سیاسی، همچنان به حمایت‌های خارجی وابسته است و این وابستگی، ابزار فشار قدرتمندی در دستان غرب محسوب می‌شود.
طالبان نه‌تنها یک نیروی سازگار با منطقه نیست، بلکه در درازمدت، به یک عامل بی‌ثبات‌کننده تبدیل خواهد شد. تفکرات ایدئولوژیک این گروه، که مبتنی بر یک قرائت افراطی از اسلام است، با ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشورهای همسایه تضاد دارد. این گروه نه‌تنها نمی‌تواند با نظام‌های مدرن و ملی همزیستی کند، بلکه به‌دلیل ماهیت افراطی خود، همواره در ستیز با نظم موجود خواهد بود.
یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات ناشی از طالبان، نقش آن در دامن زدن به تجزیه‌طلبی و ایجاد ناامنی در کشورهای همسایه است. مشاورین آمریکایی و غربی، به‌ویژه زلمی خلیل‌زاد، در تلاش‌اند تا از طالبان به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد پروژه‌ی پشتونستان‌سازی استفاده کنند. این پروژه، که هدف آن تغییر مرزهای منطقه‌ای و ایجاد یک هویت قومی جدید است، می‌تواند ثبات بسیاری از کشورهای منطقه را تهدید کند.
علاوه بر این، طالبان با تأمین حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی و افراطی در منطقه، به کانونی برای آموزش و سازماندهی نیروهای بی‌ثبات‌کننده تبدیل شده است. این گروه، با ایجاد مراکز آموزشی و نظامی، مخالفان برخی حکومت‌های منطقه‌ای را تحت پوشش قرار داده و در حال تقویت آنان است. این سیاست، در نهایت، به افزایش تنش‌های منطقه‌ای منجر خواهد شد و می‌تواند به درگیری‌های گسترده‌تری در آینده بیانجامد.

نتیجه‌گیری

طالبان که زمانی به‌عنوان یک دشمن جدی آمریکا معرفی می‌شد، امروز به یکی از ابزارهای ژئوپلیتیک این کشور تبدیل شده است. این گروه، با حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم غرب، به‌عنوان یک نیروی نیابتی عمل می‌کند که می‌تواند در مواقع لزوم، برای پیشبرد اهداف ژئوپلیتیکی مورد استفاده قرار گیرد.
کشورهای منطقه، اگر همچنان طالبان را به‌عنوان یک نیروی مستقل ببینند، در محاسبات خود دچار اشتباه خواهند شد. این گروه، بیش از آنکه یک بازیگر مستقل باشد، مهره‌ای در دست قدرت‌های بزرگ است. در بلندمدت، حضور طالبان نه‌تنها به ثبات منطقه کمک نخواهد کرد، بلکه می‌تواند عامل بی‌ثباتی‌های گسترده‌تری باشد.
آمریکا، با خروج خود از افغانستان، صرفاً شکل نفوذ خود را تغییر داده است. این نفوذ، اکنون دیگر از طریق حضور نظامی مستقیم اعمال نمی‌شود، بلکه با استفاده از بازیگران نیابتی مانند طالبان، به‌گونه‌ای مدیریت می‌شود که هزینه‌ی کمتری برای واشنگتن داشته باشد. اما این بازی، در نهایت، تهدیدی برای تمامی کشورهای منطقه خواهد بود و نادیده گرفتن این واقعیت، می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد.

نوشته های مرتبط :