از جنگ تا گفتگو؛ ضرورت ایجاد «اجتماع امنیتی» برای افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: شفیق‌الله احدی
1403/12/25
12:14 ب.ظ
بازدید: 14

پایگاه خبری تحلیلی روایت : افغانستان کشوریست که تا به حال در آن جنگ راه حل اولی و آخری بوده است. راه حل معضل افغانستان را همیشه در جنگ جستجو کرده‌اند و این باعث شده است بعد از هر یک یا دو دهه، این کشور دچار فروپاشی سیاسی، آوارگی و بحرانِ فقر و اشتغال شود. البته در این خصوص فضای حاکم بر افغانستان و فرهنگی مسلط، بی تأثیر نبوده است. فرهنگ مسلط در این کشور، حل هر قضیه‌ی شخصی و ملی را با جنگ ممکن دانسته و این خود سبب شده است، جنگ محور کلیدی و راه اول و گاه آخر قضایا باشد. در افغانستان تا کنون «اجتماع امنیتی» شکل نگرفته است که بتواند راهی گفتگو را هموار کند و به غیر از جنگ به راه‌های دیگری برای حل بحران سیاسی متوسل شود. طرف‌ها به گفتگو تن دهند و جنگ را آخرین گزینه بدانند. هرچند این اواخر فضای سیاسی-عمومی افغانستان پُر است ازین بحث که راه حل معضل افغانستان را چگونه می‌توان یافت؟ راه حلی که مبتنی بر گفتگو و پرهیز از جنگ و خشونت باشد که طرف‌ها بر سر آن توافق و برای آینده‌ی افغانستان تصمیم بگیرند.

افغانستان کشوریست که تا به حال در آن جنگ راه حل اولی و آخری بوده است. راه حل معضل افغانستان را همیشه در جنگ جستجو کرده‌اند و این باعث شده است بعد از هر یک یا دو دهه، این کشور دچار فروپاشی سیاسی، آوارگی و بحرانِ فقر و اشتغال شود. البته در این خصوص فضای حاکم بر افغانستان و فرهنگی مسلط، بی تأثیر نبوده است. فرهنگ مسلط در این کشور، حل هر قضیه‌ی شخصی و ملی را با جنگ ممکن دانسته و این خود سبب شده است، جنگ محور کلیدی و راه اول و گاه آخر قضایا باشد. در افغانستان تا کنون «اجتماع امنیتی» شکل نگرفته است که بتواند راهی گفتگو را هموار کند و به غیر از جنگ به راه‌های دیگری برای حل بحران سیاسی متوسل شود. طرف‌ها به گفتگو تن دهند و جنگ را آخرین گزینه بدانند. هرچند این اواخر فضای سیاسی-عمومی افغانستان پُر است ازین بحث که راه حل معضل افغانستان را چگونه می‌توان یافت؟ راه حلی که مبتنی بر گفتگو و پرهیز از جنگ و خشونت باشد که طرف‌ها بر سر آن توافق و برای آینده‌ی افغانستان تصمیم بگیرند. نگارنده به این باور است که چنین امری نیازمند شکل‌گیری «اجتماع امنیتی» و گفتگو در فضای عمومی محور معضل موجود است. یادداشت موجود به این مهم می‌دردازد.

ناکامی تاریخی در شکل‌گیری اجتماع امنیتی در افغانستان

واقع‌گرایان، به ویژه کنت والتز، بر این باورند که بدون شکل‌گیری یک «اجتماع امنیتی»، دستیابی به صلح پایدار تقریباً غیرممکن است. والتز این مفهوم را در سطح بین‌المللی مطرح می‌کند، اما می‌توان آن را به کشورهای دارای منازعات قومی و سیاسی-اجتماعی نیز تعمیم داد. اجتماع امنیتی از دید والتز، فضایی است که در آن تمامی گروه‌های قومی، جریان‌های سیاسی و طرف‌های متخاصم، بدون توسل به خشونت، به گفتگو نشسته و اختلافات خود را از طریق «گفتگو» حل می‌کنند، که این امر در نهایت به همگرایی منجر می‌شود.

متأسفانه، افغانستان در طول تاریخ فاقد چنین اجتماعی بوده است. اقوام و گروه‌های مختلف، اختلافات خود را از طریق «گفتگو» حل نکرده‌اند، بلکه همواره جنگ، خونریزی و غلبه یک طرف بر دیگری، راه حل اصلی برای معضلات سیاسی و اجتماعی این کشور بوده است. نمونه بارز آن، مخالفت با پیشنهاد احمد شاه مسعود برای تشکیل اجتماع امنیتی قبل از حمله گلبدین حکمتیار به کابل بود. لجاجت، خودخواهی و جهل، مانع از تحقق این خواسته‌ی قهرمان ملی شد و متأسفانه، جنگ و درگیری تا به امروز ادامه یافته است.

نقش سپهر عمومی هابرماس در ایجاد اجتماع امنیتی

یورگن هابرماس «سپهر عمومی» را فضایی می‌داند که در آن مناظره عمومی در مورد موضوعات مورد توجه عمومی شکل می‌گیرد. به نظر او، «استفاده عمومی از خرد» در مباحثات آزاد و بدون محدودیت، نقش اساسی در این حوزه ایفا می‌کند. در چنین فضایی، تلاش می‌شود تا اقتدار سیاسی به اقتدار عقلانی تبدیل شود، و این ویژگی‌ها، بنیان‌های یک دموکراسی راستین را شکل می‌دهند. ایجاد یک سپهر عمومی قوی و پویا در افغانستان، می‌تواند به شکل‌گیری اجتماع امنیتی کمک کند. فراهم کردن فضایی برای گفتگو و تبادل نظر آزادانه بین اقوام و گروه‌های مختلف، می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد تفاهم متقابل منجر شود. در چنین فضایی، افراد می‌توانند با استدلال و منطق، به جای خشونت و تعصب، به دنبال حل اختلافات خود باشند.

برای تحقق این امر، لازم است تا موانع موجود بر سر راه شکل‌گیری سپهر عمومی برداشته شوند. این موانع شامل محدودیت‌های آزادی بیان، سانسور، تبعیض و عدم دسترسی برابر به اطلاعات است. با ایجاد یک فضای باز و دموکراتیک، می‌توان امیدوار بود که افغانستان نیز بتواند به سوی صلح پایدار و همگرایی حرکت کند.

حرف آخر

بحران گفتگو اغلب به جنگ می‌انجامد. ولی در افغانستان قبل ازینکه گفتگوی شکل بگیرد و آن به بحران بی‌انجامد، جنگ گزینه‌ی اولی است. هرچند تصامیم در عصر کنونی بیش‌تر مبتنی بر خرد و عقل محاسبه‌گر است و این حساب‌گری تا جایی توانسته از خشونت‌ و توسل به جنگ جلوگیری کند، ولی در اغلب کشورهای جهان سوم هنوز دیده می‌شود که این منطق نهادینه نشده و افغانستان جزء این کشورهاست. طرفی که حاکم باشد کم‌تر به اصل گفتگو تن می‌دهد و همین باعث می‌شود بعد از هر چند سالی رژیم‌ها فرو بپاشند و همه‌چیز از صفر آغاز شود. بنا بر این نگارنده باور دارد، تا زمانیکه اجتماعی امنیتی شکل نگیرد و گفتگوهای مبتنی بر عقلانیت و خرد جمعی بر سر مسأله‌ی افغانستان آغاز و به نتیجه نرسد، حل معضل سیاسی افغانستان چندان ممکن به نظر نمی‌رسد.

نوشته های مرتبط :