روشنفکران پشتون و ضرورت بازکاوی رابطه پشتونوالی با طالبانیسم

دسته: تحلیل, گفتگوی ملی, هویت
نویسنده: تحریریه روایت
1402/04/04
12:59 ب.ظ
بازدید: 10

به دنبال گزارش شورای امنیت سازمانِ ملل مبنی بر این‌که طالبان یک گروهِ پشتون‌محوراند، شماری از روشن‌فکرانِ پشتون‌تبار واکنش نشان داده و گفتند که نباید میان طالبان و پشتون‌ها رابطه‌ی «این‌همانی» برقرار کرد.

عبدالغفورِ لیوال، از چهره‌های فرهنگی قوم پشتون و سفیر پیشین افغانستان در تهران، حتا یک گام فراتر گذاشته و نماینده سازمان ملل را به علتِ این‌که طالبان را یک گروه پشتون‌محور معرفی کرده است، پشتون‌ستیز خواند.

اظهاراتِ روشن‌فکران پشتون‌تبار در نقد نظریات مبتنی بر رابطه «این‌همانی» میان طالبان با پشتون‌ها امیدوارکننده است. من شخصاَ نیز موافق نظریاتِ کسانی نیستم که همه پشتون‌ها را همدل با طالبان می‌دانند. واقعیت این است که یک سنت قوی تجددخواهی در میانِ پشتون‌ها وجود دارد و تجددخواهان پشتون که اکثریت قشرنشین این قوم را تشکیل می‌دهند طالبان را یک گروه ارتجاعی وابسته به پاکستان می‌دانند. نظریاتی که میان طالبان و پشتون‌ها رابطه‌ی «این‌همانی» برقرار می‌کند، در واقع در حقِ این قشر بی‌انصافی می‌کند.

با این همه، اما من فکر می‌کنم همان قدری که برقراری رابطه «این‌همانی» میان طالبان و پشتون‌ها غیرمنصفانه است، انکار هر نوع رابطه میان فرهنگ پشتونی و طالبانیسم نیز گمراه‌کننده است. واقعیت این است که هر فرهنگی هم خوبی‌های خود را دارد و هم بدی‌های خود را. یا به تعبیر دیگر: فرهنگ‌ها هم مانند شخصیتِ دکتر جکیل در رمانِ «قضیه شگفت‌انگیز دکتر جکیل و مستر هاید» دارای دو بعد و دو شخصیت است. در این رمان چیزی که نمایش داده می‌شود این است که در پُشت هویتِ اصیل دکتر جکیل، یک سایه شرور و ناشناخته‌ای به نام هاید پنهان است که آدم می‌کشد، ترور می‌کند و دزدی می‌نماید. در واقع دکتر جکیل دارای دو شخصیت است: شخصیت خوب و شخصیت بد.

همچنین بخوانید: سی‌ان‌ان: قومگرایی افراطی پشتونی طالبان دیگر اقوام را به سوی داعش می‌راند

فرهنگ‌ها هم همین‌طوری‌اند و هیچ فرهنگی، به شمول فرهنگ پشتونی، از این امر مستثنا نیست.

بنابراین مسوولیت ما این است که در نقد سنت و فرهنگ قومی خود مانند توماس مان در نقد فرهنگ آلمان رفتار کنیم. وقتی جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد و میلیون‌ها تن به دست نازی‌ها در کوره‌های آدم‌سوزی سوزانده شدند، توماس می‌توانست رابطه تجربه نظام هیتلری با فرهنگ آلمان را انکار کند، اما چنین نکرد. بلکه پرسشی را مطرح کرد که بیان آن جرئت و شهامت می‌خواست. او پرسید: کدام ویژگی‌های فرهنگ آلمان، نظام هیتلری را امکان‌پذیر ساخت؟

رسالتِ یک روشنفکر پشتون‌تبار نیز این است که راز این معمای نه چندان پیچیده و اسرارآمیز را بکاود و رابطه‌ای را که میان طالبان و برخی از عناصرِ فرهنگ پشتونی وجود دارد، برملا کند.

من فکر می‌کنم یکی از کسانی که می‌تواند در این زمینه برای فرهنگیان پشتون‌تبار الگو قرار بگیرد، خان عبدالغفار خان است.

عبدالغفار خان که از او به نام «گاندی مرزها» نیز یاد می‌شود، با فرهنگ پشتونی و پشتونوالی برخورد نقادانه داشت. او خشونت‌ورزی را که در میان پشتون‌ها رایج بود نقد کرده و می‌گفت: «من به شما سلاحی خواهم داد که پولیس و ارتش قادر نخواهند بود در برابرش بایستند. این سلاح پیامبر است؛ اما شما از آن آگاه نیستید. این سلاح بردباری و درستکاری است. هیچ قدرتی در جهان نمی تواند در برابر آن بایستد.»

گاندی، این رهبر بزرگ جنبش خشونت‌پرهیزی، در باره خان گفته بود: «خادمان خداوند هرکه باشند و یا نهایتا از کار درآیند، هیچ تردیدی در این نیست که رهبر آن‌ها- آن‌که دوست دارند پادشاه خان اش بنامند-چه کسی است؟ او مسلما مرد خداست، به حضور زنده‌ خود باور دارد و می‌داند که جنبش او تنها اگر خدا بخواهد کامروا خواهد شد. با گذاشتن تمامی روح خود در نهضت، به آ‌نچه روی می‌ دهد بی اعتنا می‌ماند. برای او کافی است دریابد که برای پشتون‌ها هیچ رستگاری وجود ندارد، مگر از طریق پذیرش تمام و کمال عدم خشونت. او به این واقعیت که یک پشتون جنگجوی ماهر است افتخار نمی کند. او شجاعت وی را تحسین می کند؛ اما گمان می‌کند که او با تشویق بیش از حد تباه شده است. او نمی‌خواهد پشتون خود را مانند اوباش جامعه ببیند. او معتقد است که پشتون در استثمار و جهل نگاه داشته شده است. می خواهد پشتون از آنچه هست شجاع تر شود و از او می خواهد بر شجاعت خود معرفت حقیقی را بیافزاید. او فکر می کند که این تنها از طریق عدم خشونت به دست می‌آید».

همچنین بخوانید: قبایلِ پشتون و مرکزگریزی

من فکر می‌کنم یکی از مهم‌ترین رسالت‌های یک روشن‌فکر پشتون‌تبار ادامه‌دادن راه خان عبدالغفار خان در برخورد انتقادی با فرهنگ پشتونوالی است.

نوشته های مرتبط :