آیا کسب اخلاق نیکو ممکن است؟

دسته: تحلیل
نویسنده: حسیب‌الله ولی‌زاده
1403/04/17
1:13 ب.ظ
بازدید: 27

پایگاه خبری تحلیلی روایت : امام محمد غزالی باور دارد که می‌توان اخلاق نیکو را کسب کرد و بدخویی را با ریاضت و مجاهدت به نیک خویی مبدل کرد. او دیدگاه کسانی را که تغییر اخلاق بد به نیک را انکار می‌کنند، رد می‌نماید. استدلال امام این است که، اگر نتوان اخلاق زشت را نیکو کرد، پیامبر بزرگ چنین دستور نمی‌‌‌داد: «خوی خویش را نیکو کنید.» پس از این سخن پیامبر – صلوات ربی و تسلیماته علیه – دانسته می‌شود که تغییر اخلاق از زشت به نیک ممکن است. هم‌چنان امام غزالی می‌گوید همانگونه که می‌توان شتران را با ریاضت رام کرد و حیوانات را اهلی ساخت، می‌توان اخلاق زشت را نیز به اخلاق نیک مبدل نمود.

امام محمد غزالی باور دارد که می‌توان اخلاق نیکو را کسب کرد و بدخویی را با ریاضت و مجاهدت به نیک خویی مبدل کرد. او دیدگاه کسانی را که تغییر اخلاق بد به نیک را انکار می‌کنند، رد می‌نماید. استدلال امام این است که، اگر نتوان اخلاق زشت را نیکو کرد، پیامبر بزرگ چنین دستور نمی‌‌‌داد: «خوی خویش را نیکو کنید.» پس از این سخن پیامبر – صلوات ربی و تسلیماته علیه – دانسته می‌شود که تغییر اخلاق از زشت به نیک ممکن است. هم‌چنان امام غزالی می‌گوید همانگونه که می‌توان شتران را با ریاضت رام کرد و حیوانات را اهلی ساخت، می‌توان اخلاق زشت را نیز به اخلاق نیک مبدل نمود.

امام غزالی کارها را به دو بخش تقسیم می‌کند:

بخش اول : کارهایی که آدمی در آن اختیار ندارد. به عنوان نمونه، خشم و شهوت دو صفت موجود در بشر است. گرچند نمی‌توان این دو را از وجود انسان بیرون کرد، اما با ریاضت می‌توان هر دو را به حد اعتدال رساند. این کار ممکن است، اما دشوار . دشواری آن به دو دلیل است؛ یکی این‌که این صفات در اصل فطرت فرد قوی است. دومی این‌که مدت زیادی این کارها را انجام داده‌است و اطاعت از این‌ها بر وی غالب گردیده‌است.

بخش دوم: کارهای که آدمی در آن اختیار دارد. [ این بخش را خودم افزودم. امام محمد غزالی گرچند می‌گوید کارها به دو بخش تقسیم می‌گردد، اما بخش دوم را ذکر نمی‌کند. شاید عنوان پایین همان بخش دوم باشد.]

امام غزالی انسان‌ها را به چهار درجهٔ تقسیم می‌کند:

درجهٔ اول : آدم‌های ساده‌دل اند که تا هنوز فرق میان بد و نیک را نمی‌‌شناسند و نه خوی نیک دارند و نه خوی بد. آن‌ها به حالت فطری خود اند. این‌دسته اصلاح‌پذیر اند و زود اصلاح می‌گردند. آن ها به کسی نیاز دارند تا آفت کار بد را به آنها بگوید و آنها را تعلیم دهد. کودکان در ابتدای فطرت همه همین‌گونه هستند و پدر و مادر وظیفه رهنمایی آن‌ها به سوی نیکی را به دوش دارند.

همچنین بخوانید: اخلاق دوکانداری چیست؟

درجهٔ دوم : آدم‌های اند که به خوی بد اعتقاد ندارند، اما مدتی زیر فرمان شهوت و خشم قرار گرفته‌اند. آن‌ها می‌دانند که این‌کارها ناکردنی و ناشایسته‌است. درمان این‌چنین افراد دشوار است. آن‌ها به دو چیز نیاز دارند؛ یک : خوی بد را از خود بیرون کنند. دو: تخم صلاح در خود بکارند. اگر چنین افراد، تلاش نمایند، زود اصلاح می‌‌گردند و خوی بد را ترک می‌نمایند.

درجهٔ سوم : آدم‌های اند که خوی بد دارند، اما نمی‌دانند که این‌کار زشت است و هم چنان کارهای زشت در نظر این‌ها نیکو آمده باشد. اصلاح چنین اشخاص به ندرت امکان پذیر است.

درجهٔ چهارم : آدم‌های اند که با وصفی این‌که کار زشت می‌کنند و باورمند به زشتی آن نیستند، به آن افتخار نیز می‌نمایند. اصلاح چنین اشخاصی امکان ندارد مگر این‌که سعادت آسمانی نصیب شان گردد. به نظر امام غزالی دسترسی آدمی به چنین سعادتی ممکن نیست.

منبع : کیمیای سعادت، امام محمد غزالی، ج. ۲ ص. ۹ – ۱۱

نوشته های مرتبط :