تغییر شکل لباس دانش‌آموزان؛ برگشت به هویت گذشته یا تهاجم فرهنگی /پایانی

دسته: تحلیل, فرهنگ, هویت
نویسنده: تحریریه روایت
1402/01/19
1:04 ب.ظ
بازدید: 4

لباس‌های محل و ملی هر کشوری انعکاس‌دهنده فرهنگ و هویت فردی، گروهی، اجتماعی، اقتصادی، دوره‌های مختلف تاریخی که طی آن زندگی یک ملت شکل گرفته می‌باشد؛ مردم افغانستان هم بسته به محل زندگی و آداب و رسوم رایج قومی، از انواع مختلف پیراهن و تنبان افغانی استفاده می‌کنند. پیراهن تنبان که امروز توسط اقوام مختلف پوشیده می‌شود با برخی تفاوت‌ها از اوضاع شرایط سده‌های پسین تأثیر پذیرفته است.

البته پیراهن تنبان کهن و باستانی کشور به عنوان یک لباس محلی و ملی از تهاجم فرهنگ‌های بیگانه در امان نبوده‌است؛ در نخست شکل لباس سنتی افغانستان تحت تأثیر استعمار انگلیس در قرن ۱۹ و اوایل قرن بیستم دستخوش تغییر و تحول گردید. اما در سال‌های پسین نسل جدید با توجه به هجمه‌های فرهنگی و گرایش‌های فکری تمایل چندانی به پوشیدن پیراهن تنبان افغانستانی نه از نوع شبیه سنتی کهن و نه هم پیراهن که از تلفیق لباس هندی ها رواج یافته، از خود نشان نمی‌دهند.

اگرچه لباس‌های محلی اقوام مختلف افغانستان نشان دهنده‌ی فرهنگ، سبک زندگی و آداب و رسوم آنها می‌باشد اما میزان تلاش برای حفظ این لباس‌های محلی در اقوام مختلف متفاوت است. براساس شواهد موجود قوم پشتون بیش از اقوام دیگر برای حفظ لباس محلی و ملی خود همت گماشته‌اند؛ البته این امر بسته به عوامل مختلف از جمله بسته بودن جامعه پشتون‌ها، نزدیکی به جوامع قبایلی هند و پاکستان، می‌باشد. از طرفی هم در اواخر قرن ۱۹، حاکمیت‌های پشتون‌والی تلاش کرده‌اند که این فرهنگ را به نوعی بالای اقوام دیگر تطبیق کند. نتیجه آن هم این‌که امروز ما لباس کهن آریانای قدیم را یا نداریم یا هم بسیار کم‌رنگ فقط در بعضی مناطق شمالی و مرکزی افغانستان رایج است؛ در حالیکه لباس سنتی فرهنگ پشتون‌ها که تلفیق از لباس سنتی قدیم و پوشش هندی است، به پوشش غالب تبدیل شده است.

همچنین بخوانید: یونیفورم جدید مکاتب؛ پیراهن و تنبان و دستار برای پسران

البته مبین حرف ما گذشته‌ی تاریخی است. در حالیکه قرن‌ها فرهنگ لباس در افغانستان از دوران آریانای قدیم به سبک و روال آریایی‌ها بود اما در دوران استعمار و پسا از آن و تأثیر پذیری شاهان و قبایل پشتون، لباس پیراهن و تنبان روستایی به نام لباس آریانای کهن اما از فرهنگ برهمنی- هندی وارد کشور شده است. در حالیکه لباس مردان پشتون عین لباس قبایل هندی شامل پیراهن، تنبان، لنگی، چپلی، به اضافه پتو می‌باشد. زنان آنان نیز پیراهن، تنبان، چادری و پیزار می پوشند. اما لباس سنتی هزاره‌ها شکل خاص خودرا دارد که مردان هزاره برک می پوشند و کلاه سر می کنند، زنانشان پیراهن، تنبان و چادر دارند و جیلی از سکه و مهره نیز دور سر دارند که تاحدی همان لباس سنتی این قوم است. همچنین در سال‌های پسین پوشش لباس سنتی خامک دوزی هزاره‌ها بین زنان جوان آنان رایج شده است.

اما تاجیک‌ها فرهنگ لباس سنتی را مانند هزاره‌ها کمتر حفظ کرده اند. با این وجود لباس سنتی آنان در بعضی از ساحات افغانستان مخصوصا در مناطقی از تخار و بدخشان و ساحاتی از بغلان فرهنگ لباس سنتی را با اندکی تغییرات حفظ کرده‌اند. البته این امر بیشتر از سوی زنان مسن حفظ شده است.

اما امروز حاکمیت طالبان دوباره دست به تغییر فرهنگی زده‌اند. به تازگی آنان اندازه و نوع لباس دانشجویان و دانش آموزان را تعیین کرده‌اند. طالبان قصد دارند همان‌طوریکه پتر کبیر لباس و ریش را مانع پیشرفت روسیه می‌دانست؛ برعکس و با اجبار، با پروژه ریش گذاشتن و لباس و دستار بستن فرهنگ مورد نظر خودرا ترویج و عملی کنند. البته هدف پتر کبیر پیشرفت روسیه بود اما هدف طالبان سنت‌گرایی غلط و تحجرگرایی قبیلوی است.

همچنین بخوانید: تغییر شکل لباس دانش‌آموزان؛ برگشت به هویت گذشته یا تهاجم فرهنگی(۱)

حاکمیت امروز طالبان به جای لباس رسمی و غیر رسمی دولتی که در بیست سال گذشته رایج بود، دوباره لباس‌های روستایی سبک و سیاق بیشتر برهمنی را رایج کرده است. البته هیچ کسی مخالف حفظ فرهنگ و هویت گذشته‌ی جامعه‌اش از جمله لباس نیست، ولی کدام لباس؟ لباس وارداتی هندی- برهنمی با دستار چهل و چند متره و چپلی و کلاه لب چاک که سنت و فرهنگ اقوام دو سوی دیورند هست! یا پوشش اصلی سنتی گذشته ی مردم و آزادی در حفظ و تنوع فرهنگ‌های مختلف اقوام که مهم است!؟ البته یک نکته مثبتی که در دوران بیست سال گذشته وجود داشت، همانا به جز بخش‌ها و طیف‌های خاص مثلا دانش آموزان و کارمندان یک تعداد ادارات خاص، در بقیه جاها کارمندان دولت، وکیلان پارلمان و حتا وزیران لباس های مورد علاقه شان را به تن می‌کردند. که مسئله آزادی عمل را در حفظ هویت اقوام و گروه‌ها امکان پذیر ساخته بود.

البته امروز و در حاکمیت و قانون جدید پوشش طالبانی؛ مردان ترکیبی از لباس‌هایی مانند پراهن و تنبان و لباس‌های عادی و جدید را میپوشند و مشکل جدی وجود ندارد، ولی این زنان هستند که در افغانستان بیشترین سختی را در پوشش تجربه می‌کنند. زنان از ترس طالبان، مجبور به پوشیدن مترها پارچه و از همه مهمتر برقع هستند. حتی برای خبرنگاران زن که گویندگی می‌کنند شرایط سخت وضع گردیده به گونه ی که اجازه ندادند که صورت شان معلوم شوند. نکته مهم اینکه هیچ گروه و قومی در افغانستان نه مخالف پوشش سنتی هستند و نه هم حجاب؛ ولی نکته مهم این است که فرهنگ پوششی یک قوم که آن‌هم دیکته استعمار و جامعه استعمار زده است نباید به عنوان پوشش ملی اجباری شود؛ حد اقل آزادی عمل برای اقوام دیگر در زمینه پوشش وجود داشته باشد. در زمینه حجاب هم، هیچ قوم و گروهی در افغانستان مخالف حجاب نیست، اما کدام حجاب؟ حجاب اسلامی که در آن همه‌ی مذاهب اتفاق نظر دارند و پوشش معمولی زنان شامل پوشش بدن به استثنای صورت و دست است، یا پوشش قبیلوی که شامل برقه و حبس زنان میان ده‌ها گز پارچه‌ی زخیم و کلفت، که این فتوا بجز در مدرسه دیوبند و مکتب وهابیت، جای در متون دینی ندارد.

همچنین بخوانید: یونیفورم شاگردان مکاتب؛ سیاسی‌شدن لباس در افغانستان

نوشته های مرتبط :