جدال سنت و مدرنیته در افغانستان؛ گفتمانی بی‌پایان یا راهی به سوی آشتی؟

دسته: گزارش ها
نویسنده: تحریریه روایت
1404/06/14
10:15 ب.ظ
بازدید: 9

پایگاه خبری تحلیلی روایت : این گفت‌وگو به بررسی ریشه‌های تاریخی، اجتماعی و دینی تقابل سنت و مدرنیته در افغانستان پرداخت و تلاش کرد راه‌هایی برای همزیستی این دو گفتمان ارائه دهد. سخنرانان با اشاره به بحران‌های معاصر، جدال طولانی سنت و مدرنیته در افغانستان و عقب گرد جامعه تحت سلطه طالبان از جمله محدودیت‌های بر زنان، ممنوعیت آموزش دختران و نبود پزشک زن در مناطق زلزله‌زده، تأکید کردند که این جدال اکنون به مرحله‌ای بحرانی رسیده و نیازمند بازنگری جدی است.

نشست این هفته «کافه پرسش روایت» با حضور دکتر فضل‌الهادی وزین، استاد دانشگاه و عضو اتحاد جهانی علمای جهان اسلام، و ناصر وطنیار، آگاه روابط بین‌الملل، پنج‌شنبه‌شب (۱۳ سنبله) در صفحه ایکس پایگاه خبری‌تحلیلی روایت برگزار شد.
این گفت‌وگو به بررسی ریشه‌های تاریخی، اجتماعی و دینی تقابل سنت و مدرنیته در افغانستان پرداخت و تلاش کرد راه‌هایی برای همزیستی این دو گفتمان ارائه دهد.
سخنرانان با اشاره به بحران‌های معاصر، جدال طولانی سنت و مدرنیته در افغانستان و عقب گرد جامعه تحت سلطه طالبان از جمله محدودیت‌های بر زنان، ممنوعیت آموزش دختران و نبود پزشک زن در مناطق زلزله‌زده، تأکید کردند که این جدال اکنون به مرحله‌ای بحرانی رسیده و نیازمند بازنگری جدی است.

سنت و مدرنیته؛ دو روایت از هویت و تحول

دکتر وزین سنت را در دو سطح تعریف کرد و گفت؛ در جامعه‌شناسی، سنت به الگوهای رفتاری و فرهنگی‌ای اطلاق می‌شود که نسل به نسل منتقل شده و هویت اجتماعی و حتی دینی را شکل داده‌اند؛ در علوم شرعی، سنت به گفتار و کردار پیامبر اسلام اطلاق می‌شود که در فقه، حدیث و اصول تعاریف خاص خود را دارد.
او افزود که مدرنیته، برخاسته از عصر رنسانس در اروپا، بر پایه عقل‌گرایی، علم، حقوق بشر و فردگرایی بنا شده و در مفهوم غربی، دین را در کنار سایر عناصر فرهنگی مانند موسیقی و رقص قرار می‌دهد.
وزین همچنین تأکید کرد که امروز در مرحله «پسا‌مدرنیسم» قرار داریم و مدرنیته دیگر فقط یک جریان فکری نیست، بلکه در زندگی روزمره، علم، هنر و سیاست حضور دارد.
او همچنین گفت؛ مدرنیزم نیاز است و باید باشد اما ما نمی‌توانیم مارکسیسم یا اومانیسم را بپذیریم. به گفته وی مدرنیته‌ای که با ارزش‌های دینی سازگار باشد، می‌تواند به سود جامعه باشد.

همچنین بخوانید: طالبان: کشورهای همسایه ۸۰۰ هزار مهاجر را اخراج کرده‌اند

تقابل تاریخی؛ از امان‌الله خان تا جمهوریت
وزین و وطنیار با مرور تاریخ افغانستان، نشان دادند که جدال سنت و مدرنیته از زمان استقلال کشور آغاز شده است. وزین گفت که تلاش‌های امان‌الله خان برای نوسازی و تجدد که مس از سفر به اروپا و ترکیه داشت عملی می شد با واکنش شدید علما و مردم مواجه شد.
او افزود که حتی در دوره‌های بعدی، از حبیب‌الله کلکانی تا نادرشاه و ظاهرشاه، محافظه‌کاری مانع از تحول جدی شد. به گفته دکتر وزین در دهه دموکراسی، جهشی سیاسی رخ داد، اما کودتای ۷ ثور مسیر مدرنیته را به سمت کمونیسم منحرف کرد و تقابل را تشدید نمود.

بحران زنان، سلامت و آموزش؛ پیامدهای جدال بی‌پایان

دکتر وزین با اشاره به محدودیت‌های شدید طالبان بر زنان، از جمله ممنوعیت آموزش دختران و محرومیت آنان از اشتغال، گفت که این اقدامات به نام دین صورت می‌گیرد اما در واقع ضربه‌ای به اسلام و جامعه است.
او تأکید کرد که مثلا نبود پزشک زن در مناطق زلزله‌زده مانند زلزله اخیر در شرق کشور، یک فاجعه انسانی است که نتیجه مستقیم این تقابل است.
ناصر وطنیار نیز با اشاره به زلزله کنر، گفت که نبود پزشک زن در آن منطقه، جان بسیاری را به خطر انداخت و نشان داد که این جدال نه‌تنها نظری، بلکه عواقب عملی و دردناک دارد.
دکتر وزین گفت: «آیا معقول است که هنوز بحث کنیم دختر درس بخواند یا نه؟ این هم خنده‌آور است و هم گریه‌آور. ما با بحران‌هایی مواجهیم که مستقیماً از این تقابل ناشی می‌شوند.»

چرخه باطل و حذف گفتمان مدرن

وطنیار با نگاهی تحلیلی‌تر به روندهای سیاسی گفت: «یکی از مهم‌ترین دلایل سقوط دولت‌ها در افغانستان، همین جدال سنت و مدرنیته بوده است. حتی سقوط جمهوریت چهارم نیز از همین منبع تغذیه می‌شد.»
او افزود که یک طرف قضیه گفتمان روشنفکری در دوره‌های مختلف بوده که با نام‌های متفاوت مطرح شده، اما همواره توسط سنت‌گرایان از میدان خارج شده است. همچنین افراط و سواستفاده از مدرنیزم نیز به باور وطنیار صورت گرفته است.
به باور او، طالبان نیز پس از چهار سال حکومت، نتوانسته‌اند پلی میان سنت و مدرنیته ایجاد کنند و اکنون در بن‌بست قرار دارند.
وطنیار تأکید کرد که تنها راه نجات، آشتی میان این دو گفتمان است و باید از تجربه کشورهای دیگر در تلفیق سنت و مدرنیته بهره گرفت.

همچنین بخوانید: امریکا هفت‌چرخبال را که خلبانان افغانستانی به ازبیکستان برده بودند، پس گرفت

موانع عبور از تقابل؛ از قبیله‌گرایی تا فقر معرفتی
وطنیار در ادامه گفت‌وگو، به موانع ساختاری عبور از این تقابل پرداخت. او گفت: «قبیله‌گرایی، فقر فرهنگی، نبود سواد دینی و سیاسی، و تفاسیر بسته از دین، مانع اصلی تعامل میان سنت و مدرنیته هستند.»
وطنیار همچنین به تجربه کشورهای اسلامی مانند ایران، پاکستان، مالزی و اندونزی اشاره کرد که توانسته‌اند از این تقابل عبور کرده و به تلفیقی واقع‌گرایانه برسند. »

راه‌حل چیست؟

سخنرانان بر ضرورت تفکیک میان خرافات و اصول دین، پذیرش اجتهاد در فقه، و افزایش سواد جمعی تأکید کردند.
آن‌ها خواستار شکل‌گیری یک راه‌حل میانه میان سه جریان اصلی جامعه افغانستان شدند: تحجرگرایان، اسلام‌گرایان معتدل و سکولارها.
به باور وزین، بی‌سوادی دینی و قبیله‌گرایی از موانع اصلی عبور از این تقابل هستند و نباید بحران‌ها را به مسائل قومی تقلیل داد. وطنیار نیز بر ضرورت گفتمان میان این دو دیدگاه تاکید کرد.

شرکت‌کنندگان شنونده در بحث نیز با ابراز دیدگاه‌شان گفتند:
شرکت‌کنندگان با اشاره به اولین شکست مدرنیزم گرایی در افغانستان گفتند که امان‌الله خان فهم دقیقی از مدرنیته نداشت و بیشتر تحت تأثیر جو سیاسی و فرهنگی آن زمان قرار گرفت.
به باور آنان، اعزام دختران به ترکیه بدون آمادگی فرهنگی جامعه، موجب واکنش شدید علما شد و در نهایت تصمیم به بازگرداندن آنان گرفته شد.
همچنین تأکید شد که هیچ‌یک از جناح‌های چپ، راست یا اسلام‌گرا در افغانستان به آرمان‌های واقعی مدرنیته پایبند نبوده‌اند. شرکت کنندگان نیز خواستار گفتمان جامع برای عبور از این جدال بی حاصل شدند.

نشست «کافه پرسش روایت» نشان داد که جدال سنت و مدرنیته در افغانستان نه‌تنها تاریخی، بلکه همچنان زنده و تأثیرگذار بر ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور است.
بحران‌هایی چون محرومیت زنان از آموزش، نبود پزشک زن در مناطق آسیب‌دیده، و سوءبرداشت از دین، نشان می‌دهد که این تقابل وارد مرحله‌ای بحرانی شده است.
راه‌حل این تقابل، نه در حذف یکی از دو گفتمان، بلکه در گفت‌وگو، شناخت و تلفیق واقع‌گرایانه آن‌هاست. تا زمانی که نخبگان، روشنفکران و علمای دینی به تعامل و بازنگری تن ندهند، جامعه افغانستان از فرصت‌های پیشرفت محروم خواهد ماند.

همچنین بخوانید: یخچال‌های طبیعی کشور؛ سرمایه که رو به نابودی است

نوشته های مرتبط :